Tsjechisch wonderkind Marek Sindelka toont dat klimaatromans geen tearjerkers hoeven te zijn

In Klimaatverdriet bewijst de Tsjech Marek Sindelka nog maar eens dat hij met recht en reden een wonderkind wordt genoemd.

In Wenen wordt het zwaar verminkte lijk van de Wit-Russische crimineel Nikolaj Chalkin gevonden. De man is aan de spijlen van een bed gebonden en bewerkt met een bijtend zuur. In zijn buik zit een diepe snee. Alle sporen leiden naar een dakloze. Op beelden is te zien hoe die het pension betrad waar Chalkin verbleef en in diens kamer is op acht plaatsen DNA van de dakloze gevonden, maar de man beweert van niets te weten. Niet veel later wordt in Praag Krystof Warjak gearresteerd, een 26-jarige werkloze die ervan verdacht wordt iets met de moord in Wenen te maken te hebben. Die zou immers draaien om plantensmokkel, van het Verre Oosten en Zuid-Amerika naar Europa. Krystof ontkent, maar niet echt overtuigend, want hij heeft iets met planten. Op zijn zestiende ging hij vier uur per dag werken in de tuin en de serres van een bejaarde man die in een huis woonde dat zo overwoekerd was door het groen dat het een levend art-nouveaukunstwerk had kunnen zijn. Hij leerde er planten verzorgen en besefte als een Peter Wohlleben avant la lettre hoe ze met elkaar communiceerden en een eigen gemeenschap vormden. Met de orchidee heeft het leven op aarde zijn summum bereikt, is Krystof van mening, en nadien is het alleen nog maar bergaf gegaan, met de mens als dieptepunt.

En dat punt ligt echt wel diep. Marek Sindelka’s roman Klimaatverdriet speelt in een wereld die geplaagd wordt door de gevolgen van de klimaatverandering. Praag is bloedheet geworden en overstroomt regelmatig door de hevige regens, als was het het nieuwe Venetië. Door de hevige stormen is gsm-verkeer praktisch onmogelijk geworden en ook de mens is veranderd, en dan vooral de kinderen, die niet alleen meer kankers krijgen, maar ook hun levenslust verloren zijn. De kinderafdelingen van de ziekenhuizen liggen vol passieve, incontinente en op niets meer reagerende wezens, planten bijna.

De Duitse expressionistische dichter en arts Gottfried Benn beschreef in het gedicht Kleine Aster hoe hij een autopsie uitvoerde op een dronkenlap en er per ongeluk een aster in de buikholte van de man terechtkwam, waarop de arts die met bloem en al dichtnaaide. Het is een gedicht dat Sindelka nauw aan het hart moet liggen: van in het begin van zijn roman is duidelijk dat de snee in Chalkins buik misschien wel de befaamde Japanse middernachtsbloem heeft bevat, de blauwe orchidee die Krystof naar Wenen heeft gesmokkeld. In navolging van Novalis stonden blauwe bloemen in de Duitse romantiek symbool voor nostalgie en verlangen. Voor Krystof is die blauwe orchidee een bijna heilige plant die niet alleen rizomen heeft naar de ongerepte natuur van vroeger, maar ook naar de oude Jiddisch-Praagse cultuur. Waarschijnlijk niet toevallig waart er in Klimaatverdriet een wezen rond dat heel erg op de golem lijkt en luistert een van de rechercheurs die Krystof oppakken naar de naam Jozef Kabala.

Zoals we uit Sindelka’s eerdere boeken weten, is hij geen schrijver die van simpele, rechtlijnige verhaaltjes houdt. Een sentimentele tearjerker schrijven over de klimaatcrisis kan iedereen, dacht hij allicht, het is de kunst om er iets echt inventiefs mee doen. En dat is hem gelukt, want Klimaatverdriet is een boek dat je doet nadenken, over de natuur, over jezelf en uiteindelijk ook over de verhouding tussen die twee.