Ali Smith sluit haar literair vierluik optimistisch af met ‘Zomer’

Ali Smith rondt haar vierluik af met een literair hoogseizoen. In Zomer, dat zich afspeelt tijdens de coronacrisis, triomfeert het optimisme, en de taal.

Vier boeken in vier jaar. Aangestoken door de brexit besloot Ali Smith in real time te gaan schrijven, om zo op de staart van de actualiteit te trappen. Met Zomer zet ze de kroon op haar tetralogie van de seizoenen.

U hoeft daarbij niet te vrezen voor pamflettaire literatuur. Net omdat Smith politieke slogans en simplificaties wil counteren, leest ook Zomer weer als een subtiel verhaal over de mensen achter tweets en soundbites. Zomer – het boek begint in februari van dit jaar en gaat door tot mei, toen de Britten volop in lockdown zaten – wordt andermaal bevolkt door twijfelaars en mensen die opgetrokken zijn uit grijswaarden. Smith doet niet aan hokjesdenken en de polarisering waar politici munt uit pogen te slaan.

Neem nu Robert, de balorige tiener die ironisch dweept met Dominic Cummings, de politieke strateeg die een leugenachtige Leave-campagne bedacht. Enerzijds wekt Roberts cynische blik op de mensheid afkeer op, anderzijds blijkt hij gewoon een té slimme jongen te zijn, in staat tot poëtisch kattenkwaad. Elk ander kind dat met secondelijm een zandloper aan de hand van zijn zusje plakt, zou je straffen, maar Robert raakt ermee weg – ‘Zo heb je de tijd altijd bij je’.

Of de half-Duitse Daniel Gluck, de 104-jarige grijsaard die een centrale rol speelde in Herfst. Hier denkt hij terug aan 1940, toen hij in een Brits interneringskamp zat. Ook zijn zus was Duitsland gevlucht, maar dan naar Zwitserland. De Glucks schreven elkaar brieven op het schaarse papier waar ze de hand op konden leggen, brieven die ze meteen verbrandden, want Joden weten wel beter dan elkaars adres te verraden – je weet nooit wie de post onderschept. Dankzij het wonder van de literatuur krijgen we die verschroeide woorden toch te lezen. Het is maar een van de knappe kunstgrepen die Smith toepast om te tonen dat achter elke naam een verhaal schuilt en achter elk mondmasker een mogelijke glimlach.

Want ondanks alle doem, alle pandemieën en klimaatopwarmingen, blijft Smith hardnekkig optimistisch. In Zomer toont ze hoe vreemden kennissen en later vrienden worden, hoe buren wél vreedzaam kunnen samenleven, hoe kunst kan verbinden, hoe we allemaal kinderen van de geschiedenis zijn en hoe geschiedenis altijd mensenwerk is. De kleinste goede daad die je stelt, kan een leven verzachten.