Theater: Baal, Theater Antigone en Théâtre National

Regisseurs Jos Verbist en Raven Ruëll ensceneren de rebelsheid en levensdrift van de jonge, lyrische Bertolt Brecht.

Ze leerde me lopen, fietsen, eten en leven. Ze waste me, nam me op schoot, troostte me, wiegde me en vertroetelde me met de lekkerste hapjes. En ik zag haar graag. Zo graag mogelijk. Soms trapte ik op haar hart. Omdat je dat nu eenmaal doet als je groter wordt. Dan trap je op de harten van hen die je liefhebt. Maar het deerde haar niet. Ze bleef lachen, liefde strooien en kaarsjes voor me branden. Tot die ene dag in haar keukentje. Ze was uitgemergeld. Haar rug kromgebogen. Ze steunde met haar twee magere handen op de keukenstoel. Zo kon ze al haar krachten gebruiken om nog eens naar me te lachen. Het was de laatste keer dat mijn lieve grootmoeder naar me lachte.

Dat beeld van het terminaal zieke moedertje dat zich aan een stoel vastklampt alsof ze zich aan het leven vastklampt, dat beeld zag ik afgelopen vrijdag op de scène. Het raakte niet alleen mij. Het ontroerde de hele zaal. Omdat het zo knap gespeeld én geënsceneerd was. Het was Baal ( * * * 1/2 ) op z’n sterkst. Dankzij de flamboyante pen van Bertolt Brecht, de gouden intuïtie van de regisseurs en de spelkracht van de acteurs.

Autobiografisch & historisch

Een van die acteurs, Vincent Hennebicq, was voor de meeste toeschouwers een nobele onbekende. Toch speelde hij Baal, de hoofdrol. Hennebicq is een ontdekking van regisseurs Raven Ruëll en Jos Verbist. Beide zijn dramadocent aan het conservatorium van Luik. Daar leerden ze Hennebicq kennen. Hij is een van de redenen waarom Theater Antigone en Théâtre National de handen in elkaar slaan. Enkele van de mensen met wie Verbist en Ruëll wilden werken in Baal, zijn verbonden aan Théâtre National. Beide huizen benadrukken dat ze geen nationalistisch signaal willen geven. Al is het in deze communautair woelige tijden wél een mooi gebaar om net nu samen te werken.

Ruëll en Verbist deelden een droom. Ze droomden ervan om ooit (een) werk van Bertolt Brecht te ensceneren. Verbist droomde van Galilei Galileo, Ruëll is verknocht aan Brechts poëzie en hoopte ooit ‘iets’ op de planken te doen met Brechts woorden. Ruëll maakt deel uit van de artistieke kern van het Kortrijkse Theater Antigone dat geleid wordt door Jos Verbist. Toen Brecht op een lijstje verscheen van favoriete stukken, besloten Verbist en Ruëll Baal samen te regisseren. Hun Baal ademt de liefde voor Brechts woorden uit en ‘verraadt’ hun liefde voor ruw toneel waarin het virtuoze spel van de acteur zegeviert en de humor gezwind tussen de tragische zinnen laveert. Daar zou Brecht blij mee zijn. Vooral de jonge Brecht.

Want Baal is geen ‘schoolvoorbeeld’ van de politieke Brecht. Die Brecht wilde met een ‘verfremdend‘ politiek theater zijn publiek (en bij voorkeur de arbeidersklasse) opvoeden en macht geven. Dat is niet de Brecht die Baal schreef. Baal is de autobiografische pennenvrucht van een ambitieuze achttienjarige die lak heeft aan het tegendraadse leven en een meesterlijke pen bezit. Dit is een pen die bruutheid en ‘Sturm und Drang‘ combineert met een opvallend scherp observatievermogen en een talent om het leven treffend poëtisch te verwoorden. Baal is een literair meesterwerkje dat niet zozeer een verhaal vertelt maar een gemoed portretteert. Meer bepaald: het rusteloze gemoed van een jonge kunstenaar – Baal genaamd – die vlucht in drank en vrouwen en hoopt ooit ‘ontdekt’ te worden of minstens met zijn pen de rekeningen te kunnen betalen (en zijn arme moeder een beter leven te geven).

Universeel & actueel

Die arme moeder wordt grappig én aangrijpend gespeeld door Dominique Van Malder. Verder staat ook een verrassend sterke Benjamin Op de Beeck op de scène. Tania Van der Sanden vervolledigt de Vlaamse cast op haar eigen, onovertroffen en subtiele wijze. De Franse cast verrast het meest. Vooral omdat de Franstalige spelers tijdens de première geen al te beste start maakten. Mogelijk waren het de zenuwen die hun Franse accent te sterk lieten doorklinken. Tijdens de eerste scènes waren de Franstalige acteurs meer aan het worstelen met het Nederlands (dat ze nochtans behoorlijk goed beheersen) dan werkelijk krachtige personages neer te poten. Gaandeweg trok die nerveuze mist boven hun spel op. Wat volgde, was verrukkelijk toneel. Toneel dat ondanks de fragmentarische structuur glashelder is. Dit dankzij het ijzersterke spel maar evengoed de kunde van de regisseurs om met sobere maar accurate tekens de personages en de verschillende locaties (in het bos, in de slaapkamer, bij moeder thuis) herkenbaar te maken.

Dit alles speelt zich af op eenvoudige, vrij duistere toneelvloer waar enkel een ‘videoscherm’ hangt (bestaande uit houten panelen die als dominostenen achter elkaar bengelen). Daarop worden grofkorrelige beelden en live gefilmde close-ups van de personages geprojecteerd. Die beelden onderstrepen de mimiek en verlenen het scènebeeld een tijdloze (g)rauwheid. En de beelden fungeren ook als subtiele verwijzingen naar het café- en cabaretverleden van Bertolt Brecht. Knap werk van cineast Peter Monsaert en scenograaf Giovanni Vanhoenacker.

Baal is een uitmuntende (her)ontdekking van Brechts eerste theaterstuk. In de enscenering zindert niet alleen het respect voor Brecht. Ook de goesting van de makers om met Brechts woorden hun verhaal te vertellen, is voelbaar. Hun verhaal is er eentje over durven te brallen, durven te botsen maar ook durven te breken. Breken in het aanschijns van (groot)moeders dood, bijvoorbeeld. Omdat je het mensje zo graag gezien hebt maar ook te vaak gekwetst hebt tijdens het ventileren van alle Sturm und Drang.

Baal is een aanrader voor jonge toeschouwers die Brecht willen (her)ontdekken en voor meer ervaren toeschouwers die een gloedvolle enscenering van Brechts werk willen beleven.

Els Van Steenberghe

Baal, Theater Antigone & Théâtre National. Gezien op 18 maart 2011. Meer info: www.antigone.be en www.theatrenational.be