Voor deze driedelige docu over de kernramp van Tsjernobyl trok Ruslandkenner Jan Balliauw naar Oekraïne.
In Oekraïne praatte Jan Balliauw met de vergeten helden die op 26 april 1986 de vierde reactor van de kerncentrale zagen ontploffen en schotelde hun Chernobyl voor, de HBO-serie die deels op hun verhalen is gebaseerd en waarvan er aansluitend (om 22.20) telkens twee afleveringen te zien zijn, om feit van fictie te scheiden. ‘Wist je dat ik evenveel straling heb opgelopen tijdens mijn vlucht van een uur tussen Kiev en Minsk dan tijdens de twintig minuten die ik heb doorgebracht vlak bij de ontplofte Tsjernobylreactor, toen ik de nieuwe sarcofaag kon bezoeken?’
Nee. Is zulke onwetendheid over radioactiviteit de reden dat je Chernobyl van duiding wilde voorzien?
Jan Balliauw:Het is een straffe serie waarvoor veel research is gedaan, maar het blijft natuurlijk fictie. Er doen nog altijd mythes de ronde over de ramp, en ook de serie bezondigt zich daaraan. Daarom wil ik tonen wat er die dag echt is gebeurd door met de mensen te praten die erbij waren.
Zoals Oleksii Ananenko, de duiker die in Chernobyl op zelfmoordmissie wordt gestuurd om een tweede ontploffing te voorkomen.
Balliauw: De zogenáámde duiker. Hij heeft nooit gedoken omdat het water waar hij door moest maar tot zijn knieën kwam. Op die gebeurtenis kijkt hij trouwens met grote bescheidenheid terug. Hij deed gewoon zijn job, meent hij, al zette hij wel zijn leven op het spel om de wereld te redden. Nu leeft hij met zijn vrouw van een klein pensioen in een sobere woning. Niet verwonderlijk dat sommige betrokkenen zich miskend voelen. Pas vorig jaar werd Ananenko tot held van Oekraïne uitgeroepen. Ongelooflijk dat daarvoor een tv-serie nodig was.
Het is natuurlijk niet de mooiste bladzijde uit het Sovjetverleden.
Balliauw: Het is nog actueel, hoor. In Wit-Rusland vonden we radioactieve assen in een kachel omdat de bomen die erin opgestookt werden uit besmette grond kwamen.
Zie je eigenlijk gelijkenissen met de gezondheidscrisis die we vandaag doormaken?
Balliauw: Bij een kernramp heb je natuurlijk een duidelijke bron die je kunt aanpakken: de ontplofte reactor. Eens er een radioactieve wolk is, geldt wel hetzelfde als bij een virus: blijf in uw kot! Er is niets slechters dan in een vluchtreactie schieten en met z’n allen in de file te gaan staan. Dat we nu een crisiscentrum hebben, is ook deels aan Tsjernobyl te danken. Toen moest de regering improviseren, nu zijn er een noodplan en crisiscommunicatie.
De toenmalige directeur van de centrale, Sergej Parasjin, vertelt dat het toen normaal was om niet te communiceren over de catastrofe, om paniek te voorkomen. Afgaande op de coronaberichten uit Rusland geldt die regel nog altijd.
Balliauw: Rusland heeft een andere aanpak van besmettelijke ziekten dan wij, maar je merkt dat ze bij rampen of crises – zoals het Koersk-ongeval of nu – moeite hebben met communiceren. Op dat vlak hebben ze nog altijd een probleem.
In de ban van Tsjernobyl
Woensdag 15/4, 21.35, Canvas
