‘Yes, I beat my wife’, zei James Mason met de tong stevig in de wang gedrukt toen men hem vroeg of hij privé ook zo een gemene psychopaat was als op het witte doek. Maar als je hem in Bigger than Life tegen zijn vrouw en zoontje ziet uitvliegen, zou je hem nog geloven ook.
Dit bezwerende psychologische drama, een laat meesterwerk van Rebel without a Cause-regisseur Nicholas Ray, wordt tegenwoordig gezien als een premature sequel op David Lynch’ voorstedelijke nachtmerrie Blue Velvet. Of als Douglas Sirk meets Oliver Sacks. Of als een bouwdoos voor The Shining: terwijl Jack Nicholson daarin almaar dreigender met zijn bijl zwaait, opent Mason hier met een glas melk de aanval op het verstikkende conformisme van suburban America.
De Britse acteur is briljant als Ed Avery, een getrouwde schoolmeester die bijklust als taxidispatcher om de eindjes aan elkaar te knopen. Totdat hij instort. De dokters stellen een zeldzame aandoening vast, schrijven een experimentele behandeling met cortisonen voor en Ed gaat meer pijnstillers gebruiken dan voorgeschreven is. Zo evolueert hij van een attente, overwerkte onderwijzer tot een huiselijke tiran en ultrareactionair die met nietzscheaanse lust tegen het onderwijssysteem en religie tekeergaat. ‘God was wrong’, fulmineert hij tegen zijn lieve echtgenote (Barbara Rush) wanneer hij zich met de bijbel in de hand klaar wil maken om net als Abraham zijn zoon te offeren.
Rays barokke melo is veel meer dan zo maar een waarschuwing tegen de moderne wetenschap en verslaving. Bigger than Life gaat ook over het patriarchaat, zoals bijna alle films van Ray. In Masons evolutie van een bescheiden huisvader tot een megalomaan monster met een ongeremde honger naar macht en welstand projecteert hij ook zijn kritiek op de nucleaire familie en de Amerikaanse droom.
De wijze waarop de vernieuwende estheet Ray dat dramatisch en plastisch vormgeeft, is buitengewoon. De expressionistische belichting van cameraman Joe MacDonald dikt het onheilspellende klimaat bijzonder subtiel aan. In het alsmaar claustrofobischer huis hangen her en der reisposters van verre Europese oorden. En van Masons grijze kostuum tot de oranje robe van Rush: het kleurengebruik en de cinemascope-composities zijn wonderlijk geraffineerd.
Luc Joris
