Theater: Lethal Inc., Steigeisen en De Werf

Kanshebber voor dé meest akelige job is ‘executiespecialist’. Het jonge collectief Steigeisen voert twee experts op.

Acteur Joris Hessels bijt haast in zijn koffie. Zo straf lijkt het spul dat hij vlotjes naar binnen kapt tijdens zijn ‘bedrijfpresentatie’. Of beter: tijdens het vertellen van het levensverhaal van zijn personage Fred A. Leuchter, ‘beroemd’ door zijn ontkennen van de Holocaust…

In 2008 won de jonge acteur/theatermaker Jeroen Vander Ven met de monoloog Leuchter de KBC Jong Theaterprijs tijdens Theater aan Zee. Nu werkt hij, samen met regisseur Thomas Bellinck (met wie hij het collectief Steigeisen vormt) en acteur Joris Hessels, dit succesdebuut verder uit. In deze Lethal Inc. ( * * * ) speelt Hessels Leuchter en Vander Ven vertolkt SS-commandant Rudolf Höß, de man die de bedenkelijke eer had om het concentratiekamp te Auschwitz te laten uitgroeien tot een misselijk makend efficiënt moordkamp…

Gepolijst toneel, als plexiglas

Plaats van gebeuren is een afgelikte presentatieruimte – inclusief kogelvrije, plexiglaswand (voor uw en hun gemoedsrust) – door het bedrijf ‘Lethal Inc.’. Uw partner in het executeren van de medemens, zo lijkt het wel. Hessels bijt de spits af als Fred A. Leuchter. Hij presenteert zijn levenslange ervaring als specialist in het bouwen van elektrocutiestoelen, het op punt stellen van dodelijke injecties en het perfect installeren van gaskamers. Zijn werk is zijn passie! Of hij nog kan slapen ’s nachts? Maar natuurlijk! ‘Ik zorg er toch voor dat ter dood veroordeelden een zo snelle en pijnloos mogelijke dood sterven?’

Als de job een passie is, dan wil men kennis blijven vergaren en groeit men uit tot expert ter zake. En zo wordt Leuchter als getuige opgeroepen wordt in het proces tegen revisionist Ernst Zündel. Leuchter verliest er zijn gezond verstand bij. Hij zoekt (en vindt) een antwoord op de vraag: ‘hoe efficiënt waren de gaskamers waarin de Joden zijn gedood?’ Leuchter trekt er, samen met zijn kersverse vrouw, op uit. Op huwelijksreis naar Auschwitz… De man kapt er gaten in de gaskamermuren en laat het steengruis in gespecialiseerde labo’s onderzoeken. De betwistbare resultaten zijn bekend: de man stelt dat er in die kamers geen joden kunnen vergast zijn. Die onzin maakt hem wereldberoemd en ruïneert zijn leven. In de voorstelling Lethal Inc. gaat hij nu een ‘partnership’ aan met Höß, de man die het concentratiekamp te Auschwitz weerzinwekkend efficiënt maakte. Samen vormen ze het killerbedrijfje ‘Lethal Inc.’

Vander Vens SS-commandant Rudolf Höß is verschroeiend ambitieus. Hessels’ Leuchter is verslaafd aan koffie en sigaretten (hoewel hij tijdens zijn toespraak nooit een sigaret aanraakt). Vander Vens personage is vooral verslaafd aan uitdagingen. Dat uit zich onder meer in zijn razendsnelle spreekritme. Niet zozeer wát maar het tempo en de zakelijkheid waarmee hij spreekt, speelt een cruciale rol.

De dood als ambitie

Daarin schuilt de kiem van de voorstelling. Dit trio wil u niet zozeer nogmaals de trieste feiten in de maag splitsen. De makers vinden in deze gruwelgeschiedenis vooral de fundamenten om te verbeelden hoe koelbloedig mensen met de dood, het dood maken, kunnen omspringen. Naarmate de techniek meer gesofisticeerd wordt, lijkt de (morele) afstand tot het moorden kleiner en haast negeerbaar te worden. Het verbeteren van de techniek wordt een persoonlijk streefdoel, zonder dat men nog inzit met de vernietigende gevolgen van dit streefdoel.

Steigeisen maakte al eerder furore met, onder andere, de monoloog Fobbit (2009). Daarin speelt Vander Ven één van ‘onze jongens in Afghanistan’ en toont ook daar hoe de mens en zijn emoties totaal genegeerd worden in een omgeving die door computergestuurde oorlogsvoering wordt gedirigeerd.

Het zet aan tot denken over onze gemechaniseerde en geïndustrialiseerde wereld en de (zelf)vernietigingsmechanismen ervan. Zijn we onszelf langzamerhand aan het uitmoorden door het continu streven naar doeltreffende apparatuur om beter te leven en dus ook sneller te kunnen doden. Kennis is macht, over het leven én de dood. Dat besef blijft kil en klam hangen na de ‘bedrijfpresentatie’. Voortreffelijk gespeeld en sober geregisseerd waarbij het gestoei met de digitale media vooral een cynische knipoog is naar de huidige Power Point-koorts.

Deze confronterende en inventief vormgegeven voorstelling bezit nog groeipotentieel. Tijdens de première leek het alsof de acteurs enige schroom voelden voor de slechtheid van hun personages. Gelukkig maar?

Els Van Steenberghe

Lethal Inc., Steigeisen. Gezien op 21 januari 2011. Meer info: www.steigeisen.be en www.dewerf.be