Op 24 oktober 2014 gaat in De Munt ‘Shell Shock’ in première, een opera van Nicolas Lens waarvoor niemand minder dan singer-songwriter Nick Cave het libretto schreef. Dat vraagt om toelichting die hij maandagochtend 8 september 2014 gaf in De Munt.
Op maandagochtend 8 september 2014 speelt zich een haast surrealistische scène af in een van de hoogst gelegen zalen van De Muntschouwburg (mét adembenemend uitzicht op de Brusselse binnenstad). Een handjevol journalisten luistert er samen met de Australische singer-songwriter Nick Cave – geflankeerd door De Munt-intendant Peter de Caluwe en componist Nicolas Lens – naar fragmenten uit de gloednieuwe opera Shell Shock die op 24 oktober 2014 in première gaat. De muziek werd gecomponeerd door Lens, het libretto is van Caves hand. Tijdens het luisteren, maakt Cave aantekeningen. Maar wanneer het tedere slot van de opera weerklinkt (het zogeheten ‘Canto of the Orphans‘), legt hij zijn balpen neer en luistert stil, ontroerd bijna.
Het is het ingetogen slot van een opera die ontstond als een ‘Requiem voor de Eerste Wereldoorlog’, net zoals Benjamin Britten met The War Requiem (1962) een requiem voor de Tweede Wereldoorlog schreef, aldus een zichtbaar trotse intendant Peter de Caluwe. De man is met reden trots. Onder zijn beleid groeit De Munt verder uit tot een van de avontuurlijkste en meest toonaangevende operahuizen van Europa. Vorig seizoen nog gooide zijn huis hoge ogen met een onvergetelijke Orphée et Eurydice en dit seizoen pakt De Munt uit met Shell Shock als opener van formaat. De titel verwijst naar de psychische gevolgen die militairen ondervinden nadat ze een oorlog overleefden. Shell Shock is een opera/dansvoorstelling die bestaat uit twaalf ‘canto’s’ (lange gedichten opgebouwd uit korte gedichten) en is zowel het operadebuut van Nicolas Lens, van Nick Cave als van choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui die de opera zal regisseren en momenteel met negen mannelijke dansers, een danseres en videokunstenaar Eugenio Szwarcer zoekt naar bewegingen die de gruwel en gevolgen van elke oorlog uitdrukken, net zoals de muziek en Cave’s tekst dat doen.
Donkere Cave
Cave staat er zelf ook een beetje van te kijken. ‘Tot voor kort had ik echt niets met dit genre. Wellicht omdat mijn vader ook niet van opera hield, hoewel hij erg van cultuur hield en er altijd wel klassieke muziek te horen was in huis.’ Toch wist Nicholas Lens Cave te overtuigen. ‘Ik zocht naar een echte schrijver, naar iemand met een poëtische, expressieve taal die schrijft vanuit de noodzaak om zich uit te drukken.’ Hij mailde Cave en Cave belde terug. Zo simpel kan het soms gaan. Want Cave vindt het tijd om het verhaal van Shell Shock te vertellen.
Al is zijn libretto niet echt een verhaal. Lens bezorgde hem twaalf titels. Van ‘Canto of the nurse‘ tot ‘Canto of the Orphans‘. Cave diende ‘enkel’ de teksten te schrijven. Dat ging, vooral in het begin en dankzij veel literatuurresearch over De Grote Oorlog en andere oorlogen verrassend vlot. Behalve ‘Canto of the Soldier‘. ‘Dat was een gevecht tussen mezelf, mijn schrijfmachine en mijn verbeelding. Het was het allermoeilijkste lied dat ik moest schrijven. Uiteindelijk weet ik niet zeker of iemand echt kan doordringen tot de kern van dergelijke ervaringen zonder er zelf mee geconfronteerd te worden. Ik nam nooit een wapen op. (Stilte) Oké, ik heb al enkele keren een wapen vastgehouden maar niemand neergeschoten.’ (Lachje) Eigenlijk deed hij voor dit project niets anders dan wat hij doet wanneer hij songs voor zichzelf en zijn band schrijft. Omdat de opera een genre is dat hem volstrekt vreemd is, voelde hij zich heel vrij tijdens dat schrijven. Al was het niet echt zijn eerste opera, vond hij. ‘Met mijn band The Birthday Party bracht ik een soort agressieve opera, toch?’ Cave schreef twaalf getuigenissen van mensen die slachtoffers zijn van een oorlog en getekend zijn door hun ‘shell shock’. Van een soldaat tot een vermiste, een moeder die haar zoon verloor, een verpleegster of een kind dat moet opgroeien zonder de ouders. ‘De mensen die geen stem hadden (of hebben) in de oorlog, die de oorlog moeten ondergaan, die geven wij een stem. Dat maakt deze opera ook tot een oproep voor (wereld)vrede.’
Echt vrolijke materie is het niet en ook dat is een reden waarom Cave toehapte: ‘Lens en ik denken op dat vlak hetzelfde. Ik heb een donkere kant waar ik graag over schrijf. Waar ik me thuis in voel. Ik ben veroordeeld tot schrijven over die donkere kant.’ Maar, voegt Cave toe, ‘Mijn songs mogen dan wel donker zijn, hen schrijven en zingen is wél positief. En dat de opera eindigt met een zingend (wees)kind drukt ergens ook hoop uit?’
Wordt vervolgd?
Lens componeerde de muziek tijdens en na het ontvangen van Cave’s teksten. ‘Dat Cave een componist is, voel je aan het ritme van zijn taal. De muziek zat al achter zijn woorden verscholen, ik moest ze enkel vinden, lezen en noteren’, bekent hij met misschien iets te veel bescheidenheid. Voor Cave smaakt dit alvast naar meer. Op de vraag of hij zin heeft om nog een libretto te schrijven, klinkt het lachend: ‘Bring it on!‘ Maar het écht componeren van een opera, is niets voor hem. ‘Ik ben een muzikant die achter zijn piano zit en songs schrijft. Niets meer.’ Maar ook niets minder.
Toen Cave de opera (met zijn teksten) voor het eerst hoorde, was dat even wennen. De eerste zin van de opera, bijvoorbeeld, ‘Some asshole shouts at me in words I don’t understand‘, zou hij perfect weten te zingen maar klonk als opera behoorlijk anders. Toch voelde het uiteindelijk alsof alle puzzelstukjes op de juiste plek vielen. ‘Het enige wat echt moeilijk was aan deze opdracht is dat ik woorden afleverde die ik niet zelf zal zingen. Soms, als ik songs schrijf en ergens aanvoel dat er iets nog niet helemaal perfect zit, weet ik dat ik dat al zingend wel opgelost krijg. Nu kon dat niet. Daardoor voelde ik me vrij maar ook heel kwetsbaar en ‘naakt’ tijdens het schrijven en afleveren van die teksten. Maar mijn teksten horen in een genre dat je toch als ‘hogere kunst’ kan bestempelen, is een onwaarschijnlijke, haast revelerende ervaring.’ En dan, grinnikend, ‘Nicholas heeft me eigenlijk een beetje opgevoed.’
Peter de Caluwe hoopt ook dat het beleven van deze opera voor heel wat Cave-fans een onwaarschijnlijke (nieuwe) ervaring kan worden. Cave en opera, tijdens de persconferentie was de combinatie alvast geslaagd.
Els Van Steenberghe
Alle info: www.demunt.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier