Een stuk over killer queens met ijzersterke acteerprestaties van Halina Reijn en Chris Nietvelt als Maria Stuart en Elizabeth I. Ook een pluim voor Matteo Simoni, die de gluiperige verleider Mortimer met verve vertolkt.
Het stuk van Friedrich Schiller uit 1800 wordt beschouwd als het grootste koninginnendrama uit het toneelrepertoire. Het doorstond de tand des tijds en voelt anno 2014 verfrissend aan. Power women op het podium, het is niet ieder theaterstuk gegeven.
Ivo van Hove kiest voor een strakke, analytisch opgebouwde regie. Hij focust op het literaire aspect en vraagt sterke acteerprestaties van zijn cast.
De kostumering van de hand van Wojciech Dziedzic veruiterlijkt de emoties van de koninginnen en vertrouwelingen tijdens politieke machtspelletjes: de mannen in zakelijke kostuums en de vrouwen in donkere, elegante jurken. Aan het einde van het stuk, wanneer de teerling is geworpen, krijgen we de vorstinnen in weelderige praaljurken te zien. De vrouwen met een kloppend hart hebben plaatsgemaakt voor historische iconen.
De mechanische soundtrack van Daniel Freitag houdt de kijker bij de les, ondersteunt de tekst en visuele prikkels en legt een link tussen heden en verleden.
Plot
Maria Stuart toont ons de laatste dagen van de koningin van Schotland. Maria moet boeten voor haar losbandige leven en schuld aan de moord op haar echtgenoot. Wanneer ze bij Engeland aanklopt als vluchtelinge, wordt ze jarenlang in de boeien gegooid. Elizabeth I, koningin van Engeland en verre nicht van Maria, vreest voor haar troon en beslist, onder dwang van haar raadsheren, dat het hoofd van haar rivale moet rollen.
De charismatische Maria kan echter rekenen op hulp van buitenaf. De fanatieke Mortimer en Leicester, de favoriete vertrouweling van Elizabeth, plannen een gewaagde reddingsactie.
Hoewel de vrouwen elkaar in werkelijkheid nooit hebben ontmoet, treffen ze elkaar in het stuk van Schiller in een park. Maria probeert tijdens deze ontmoeting haar vijand te paaien en hoopt op mededogen. Wanneer Elizabeth ijskoud reageert, spuugt Maria Stuart haar toe dat zij de rechtmatige erfgenaam van de troon is.
Vlak na de giftige ontmoeting wordt er een aanslag gepleegd op Elizabeth. Maria wordt verdacht en de hovelingen, die zich beroepen op het volk, eisen dat ze uit de weg wordt geruimd. Leicester en Mortimer zijn ten einde raad en slagen er niet in het hoofd koel te houden. Elizabeth verkeert intussen in tweestrijd. Haar volk wil dat ze het executiebevel tekent, maar dat maakt van haar rivale een martelares. Haar twijfel vertaalt zich in vage bevelen die resulteren in de dood van Maria.
De koningin beweert dat ze haar nicht genade wilde schenken en stelt haar medewerkers aansprakelijk voor haar executie. Angstig en verlaten door haar vertrouwelingen blijft Elizabeth alleen achter, bang voor het oordeel dat men over haar zal vellen.
Liefde voor het volk
Geïnspireerd door de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum, leest Ivo van Hove in Maria Stuart hoe de koninginnen in hun beslissingen geleid worden door de publieke opinie. Zoals Elizabeth het zelf verwoordt: ‘Naar wat men lijkt, wordt men beoordeeld; niet naar wat men is.’ Beide vrouwen zijn zich zo bewust van hun positie dat ze hun eigen leven proberen te ensceneren.
Vrouwelijke stereotypes in de mixer
Maria Stuart is niet alleen een politiek historisch drama, maar ook een intiem portret van twee vrouwen in machtsposities. Er wordt gespeeld met het cliché van de preutse bitch tegenover de emotionele verleidster, waarbij beide vrouwen meer op elkaar lijken dan in eerste instantie wordt gedacht. Het zijn wel degelijk vrouwen van vlees en bloed die worstelen met het keurslijf waarin ze geboren zijn. Ook de kille Maiden Queen kent onzekerheid en het verlangen naar liefde en geborgenheid. Haar mannen verslindende rivale blijkt daarenboven net zo uit op macht en respect van het volk als zijzelf. Maar wat hen bovenal verbindt, is hun eenzaamheid.
Deze gelijkheid tussen de vrouwen wordt gevisualiseerd door de scenografie. Jan Versweyfeld koos voor een eenheidsruimte, waarbij paleis en kerker er identiek uitzien en in elkaar versmelten. Wie is eigenlijk de gevangene: de koningin in de kerker of zij die vanop een troon regeert? Door bovendien voor het voortoneel te kiezen, voelt de toeschouwer zich als een figurant tussen de intriges en rivaliteit op het podium.
Strijd der vorstinnen en der seksen
Hoewel het lijkt alsof de mannen in Maria Stuart hun koninginnen willen redden, denken ze in wezen enkel aan hun eigenbelang en ambitie. Ze zien Maria en Elizabeth als pionnen die ze kunnen inzetten en lustobjecten die ze kunnen bezitten. Dat is echter buiten de sterke wil van beide vrouwen gerekend. Elizabeth tikt zelfs haar raadsheren op de vingers wanneer ze het vrouwelijke geslacht verkeerd inschatten. ‘De vrouw is niet zwak. Er zijn sterke geesten in dat geslacht – Ik wil in mijn nabijheid niets over vrouwen en hun zwakte horen’ zegt ze scherp.
Toch voelt ook zij hoe de patriarchale maatschappij haar als vrouw onderdrukt. Haar volk verlangt van haar dat ze trouwt en zo haar verkozen maagdelijkheid opgeeft. ‘[…] wie mijn man is wordt mij opgedrongen. Het volk toont daarmee aan, dat het mij slechts als vrouw kan zien, terwijl ik als een man en als een koning meende te regeren. En toch, een koningin, die onverdroten, onvermoeibaar de allerzwaarste plicht vervult, die moest zijn vrijgesteld van het oogmerk der natuur, die d’ene helft van ’t menselijk geslacht aan d’ and’re onderworpen maakt’ klinkt het bitter.
Ook Maria Stuart wil niet weten van clichématige uitlatingen over vrouwen. Wanneer Burleigh de min van Maria verbiedt om het schavot te betreden omdat ze zou jammeren en huilen, roept de koningin verontwaardigd dat haar vertrouwelinge niet zal schreeuwen tijdens haar laatste uur.
Dat maakt van de vorstinnen intrigerende, verfrissende personages die in hun complexiteit bewijzen dat een vrouw aan de macht, naast heerser ook een mens blijft.
Geen spat gedateerd
Maria Stuart is tegelijk poëzie, filosofie en geschiedenis, een combinatie waarin Schiller uitblonk. De vertaling van Barber van de Pol respecteert het origineel, maar zorgt voor een hedendaags jargon. Hoewel het voor het eerst op de bühne werd gebracht in 1800, doet het stuk over leidinggevende vrouwen meer dan ooit ter zake. In onze tijdsgeest, waarin het vrouwenrechtendebat weer hoog oplaait en machtige vrouwen aller landen van zich laten horen, zijn de lotsgevallen van Maria Stuart en Elizabeth weer relevant. Sleur al uw vriendinnen en vrouwminnende vrienden daarom mee naar deze opvoering en geniet van een avond vol zinderend teksttheater.
Maria Stuart is, na Hamlet vs Hamlet, de tweede coproductie van Toneelhuis (Antwerpen) en Toneelgroep Amsterdam. De voorstelling speelt in Antwerpen en gaat op tournee langs theaters in Nederland, België en Frankrijk.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier