Enemy, de film waarin Jake Gyllenhaal zichzelf tegenkomt

Jake Gyllenhaal komt zichzelf tegen in Enemy. Slecht nieuws voor hem, goed nieuws voor de filmminnaar in u. Tenzij u bang bent van spinnen.

Adam Bell (Gyllenhaal) is een geschiedenisprof in Toronto. In zijn sober ingerichte flat ontvangt hij af en toe zijn vriendinnetje Mary (Mélanie Laurent), maar veel vonken spatten er van die relatie niet af. In feite is het met Adams leven zoals met de totalitaire regimes waarover hij les geeft: een patroon dat zichzelf routineus herhaalt, met weinig ruimte voor zingeving of individualiteit.

Tot Adam op een dag van een collega een filmtip krijgt. Wanneer hij die nauwelijks geïnteresseerd ’s avonds bekijkt, ziet hij even een acteur die wel heel hard op hemzelf lijkt: Anthony Claire (óók Gyllenhaal dus). Adam raakt geobsedeerd door zijn ogenschijnlijke dubbelganger, en dat mindert er niet op wanneer hij thuis een oude foto vindt met iemand die zeer goed op hem lijkt, met de hand van een vrouw op zijn schouder.

Uiteindelijk regelt hij een ontmoeting met Anthony. Hij kan alleen maar vaststellen dat ze inderdaad als twee druppels water op elkaar lijken, tot hun stem en tics toe. Karakterieel zijn de verschillen des te groter: zo schuchter en uitgeblust als Adam is, zo zelfverzekerd en dominant is Anthony, tot vertwijfeling van diens hoogzwangere vrouw Helen (Sarah Gadon). En dan is er nog die naakte vrouw die spinnen onder haar hakken verplettert.

Zijn Adam en Anthony twee kanten van dezelfde persoon? Zijn ze vijandige dubbelgangers die elkaar even fel aantrekken als afstoten? De hele film houdt Denis Villeneuve, de regisseur van Sicario en Blade Runner 2049, u in het ongewisse over hoe het nu precies zit tussen Adam en Anthony. De stadsbeelden waarin hij dat alles vat – van de brutalistische architectuur op Adams campus tot de skyline van Toronto in de smog – versterken de constante dreiging nog.

Enemy is een adaptatie van De man in duplo van Nobelprijswinnaar José Saramago, maar daarin was geen spoor van spinnen. Behalve de naakte spinnenverpletteraarster ziet u in Enemy ook nog een kunstwerk van Louise Bourgeois en lijkt een vrouw als bij toverslag in een gigantische tarantula veranderd. Volgens scenarist Javier Gullón zijn dat geen gratuite mindfucks, maar aanwijzingen in een lynchiaans raadsel over vrouwelijkheid en een man die met zichzelf in het reine probeert te komen. ‘Chaos is orde die nog ontcijferd moet worden’, zoals de film het boek citeert.