De belangrijkste les uit de nieuwe reeks ‘Zij Hen Wij’? ‘Je nek uitsteken voor gelijke rechten eist een hoge tol’

‘Ik heb geen energie meer over om die voorbeeldige zwarte vrouw te zijn‘, zegt Charlotte Adigéry. De docureeks Zij hen wij traceert de strijd van zeven Belgen tegen seksisme, racisme en diverse vormen van onderdrukking.

In de eerste aflevering van Zij hen wij zien we Charlotte Adigéry als de muzi­kant die samen met Bolis Popul ­Topical Dancer schreef, maar ook als de moeder en vrouw die al haar ­hele leven het doelwit van seksisme en racisme is. Ze getuigt over hoe ze als veertienjarige achtervolgd werd door een man die haar zowel seksueel ­intimideerde als racistisch bejegende. Over hoe ze sinds ze EMDR-therapie volgt ­geplaagd wordt door flashbacks over klas­genoten die steentjes naar haar ­gooiden. Over het politiegeweld tegen haar moeder. En over hoe ze de ­perfectie nastreeft om toch maar niet weggezet te kunnen worden als een ‘domme, luie, agressieve, ­zwarte vrouw’. Wat racisme is, weten we enigszins. Maar wie wilt weten hoe het voelt om een zwarte vrouw in België te zijn, heeft daar na deze aflevering ook enigszins een akelig idee van.

Zaïde Bil, Sam Peeters en ­Heleen Declercq, de jonge Brusselse ­regisseurs achter Zij hen wij, ­wilden aanvankelijk een documentaire­reeks over sterke vrouwen maken. Dat ­concept bleek te beperkt. ‘Sterke ­vrouwen kunnen ook transfoob zijn’, zegt Peeters. ‘We wilden rol­modellen die opkomen voor alle vrouwen.’ Zo werd intersectioneel feminisme de rode draad doorheen hun reeks. ‘Dat ‘kruispuntdenken’ focust op hoe ­mensen op verschillende ­manieren het doelwit van ­discriminatie of onder­drukking kunnen zijn’, legt Bil uit. ‘Op basis van huidskleur, ­seksuele geaardheid, religie en ­sociale klasse.’

Ze kwamen uit bij zeven ­getuigen die zich op zo’n kruispunt ­bevinden. Hanne Gaby Odiele is zowel non-binair als intersekse, ­cultuur­programmator Fatima-Zohra Ait El Maâti is ­zowel vrouw als moslim. En behalve ­Charlotte Adigéry getuigen ook e-sports­journaliste Eefje ­Depoortere (professio­neel bekend als Sjokz), ruimtevaart­wetenschapper Angelique Van ­Om­bergen, huishoudhulp Mieke Van Hove en genderwetenschapper Kaouthar Darmoni. Darmoni was tot voor kort directeur bij het Amsterdams vrouweninstituut Atria, maar werd eind 2022 – na de opnames – door 21 medewerkers beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag. Darmoni ­ontkent alles. ‘Ze ­getuigt in de reeks omdat ze als genderwetenschapper belangrijke inzichten over femicide levert’, zegt Bil. ‘Zo lang de rechtszaak lopende is, is het niet aan ons om ons daarover uit te spreken.’

Over een periode van twee jaar volgde het trio de zeven getuigen bij hen thuis maar ook in Berlijn of ­Tunesië. ‘Gaandeweg stelde ­iedereen zich kwetsbaarder op, net omdat we zo veel tijd met hen spendeerden. We gingen mee op Britse tournee met Charlotte en haar piepjonge baby. Dan zie je vanzelf de minder leuke ­momenten’, zegt Declerq.

En zo zijn er veel. Eefje Depoortere volgt al tien jaar de top van de e-sportswereld op de voet als journalist en kampt daarbij elke dag met intimidatie. In een onthutsend ­fragment leidt één foutje tijdens een online co-op­game tot bedreigingen met seksueel ­geweld. ‘Het heeft lang geduurd ­voordat we Eefje lang konden over­tuigen’, zegt Peeters. ‘Ze vreesde voor nog meer haat. ­Getuigen over seksisme voelt als olie op het vuur gooien. Voor daders is dat soms een reden om hun toon nog te verharden. Maar ze ­besefte dat ze moest praten, voor zichzelf en voor ­andere vrouwen. Ook Hanne en Fatima-­Zohra hebben lang getwijfeld.’

Als de makers één les uit hun reeks trekken, is het dat je nek uitsteken voor gelijke rechten een hoge tol eist. ­Zeker als het over jezelf gaat. ‘Ik weet wat het hoofddoekdebat is, maar ik had geen benul hoe vermoeiend het is om er middenin te staan’, zegt Bil. ‘Dat is voor die vrouwen om van te wanhopen. Zij willen gewoon hun job doen. Toch worden ze voortdurend gereduceerd tot hun hoofddoek.’ Die strijd gaat niet alleen traag, ze stopt ook niet. ‘Het werk van activisten is politiek, maar zij krijgen in een volgende ambtstermijn niet gewoon een andere portefeuille en klaar: ze nemen dat werk mee naar huis. Dat kost tonnen energie.’

Ook de drie regisseurs zien zichzelf als activistisch, maar dan de stille ­variant. Declerq: ‘Het gaat niet alleen over in de kijker staan of op straat ­komen. Dit soort onderwerpen ­bespreekbaar maken en dat gesprek aangaan, wat vaak lastig is, is ook ­activisme. Deze reeks kan voor ons de discussie voeren.’

Het is geen toeval dat Zij hen wij uitkomt in de aanloop naar de ­verkiezingen. ‘Alle progressieve ­rechten staan onder druk. Abortus is al jaren een verworven vrouwenrecht, maar is nu al in Polen en in ­verschillende Amerikaanse staten terug­geschroefd’, zegt Peeters. ‘Door gezichten te kleven op termen als inter­sekse of het hoofddoekenverbod willen we een alternatief bieden op ­verrechtsing. Iedereen leest over racisme, vrouwenhaat of homofobie in de krant. Wij willen die woorden concreet, zodat je kunt meevoelen’, vult Bil aan. Fenomenen als Andrew Tate of trad wives die het traditionele vrouwbeeld nieuw leven willen inblazen, bewijzen dat MeToo maar zoveel heeft gedaan voor de positie van de vrouw. ‘Voor ­feministen is het nu niet het moment om te chillen’.

Zij hen wij Vanaf woensdag 17.04, 22u20, VRT Canvas (en op VRT Max).