Waarom ‘Glad IJs’-regisseur Raf Reyntjens de missing link is tussen Stromae en IJsboerke

In misdaadreeks Glad ijs, vanaf deze week op VTM, wordt Lucas Van den Eynde gekidnapt door Koen De Bouw. De gelijkenissen met de verdwijning van ex-premier Paul Vanden Boeynants berusten niet op louter toeval, zegt regisseur van dienst Raf Reyntjens.

‘Het is niemand opgevallen.’

‘Niemand?’

‘Niet dat ik weet.’

In de zevende aflevering van Glad ijs, een komische misdaadserie over een ijsboer die zijn eigen ontvoering in scène zet, zit een speech waarin Phil Frisco, het personage van Lucas Van den Eynde, woord na woord herhaalt wat wijlen Paul Vanden Boeynants, ex-premier en miljonair, zei nadat hij ontvoerd werd door gangster Patrick Haemers: ‘Ze kregen van mij geen traan. Geen traan.’

‘Dat was een grap van de scenaristen. Ze waren te lui om een eigen speech te schrijven, dus hebben ze zich laten inspireren door de persconferentie van Vanden Boeynants’, grijnst Raf Reyntjens, samen met Koen Van Sande regisseur van de VTM-reeks. ‘We hebben nog gedacht om op voorhand te communiceren dat Phil Frisco gebaseerd is op Vanden Boeynants – waarmee wij trouwens niet insinueren dat die zijn kidnapping heeft geënsceneerd – maar we hebben uiteindelijk uit nieuwsgierigheid beslist om te wachten tot iemand de link zou leggen. Dat heeft héél lang geduurd.’

Glad ijs werd gedraaid in de zomer van 2018, verscheen begin vorig jaar op Streamz en krijgt nu eindelijk ook een tv-release. ‘De serie lag drie jaar op een plank bij VTM. Het is jammer dat het zo lang heeft geduurd voor er iets mee gedaan werd. Nu geweten is dat de reeks op tv komt, krijg ik telefoons van familieleden die blij zijn dat ze Glad ijs eindelijk kunnen zien. Blijkbaar is zelfs de gratis proefperiode een drempel om Streamz uit te testen, terwijl streamen toch ontegensprekelijk het model van de toekomst is.’

Juich je de komst van streamingdiensten toe?

Raf Reyntjens: Het is dubbel. Het voordeel is dat een streamingdienst erin slaagt om op korte termijn budget vrij te maken om redelijk snel fictie te produceren, maar daardoor komt lineaire televisie onder druk te staan. Neem nu de Belgisch-Nederlandse coproductie Red Light: op een bepaald moment heeft die reeks op VTM een schamele 90.000 kijkers gehaald. Ik schrok echt van die cijfers. De commerciële zenders trekken hun conclusies uit die resultaten. Het is voor hen niet meer interessant om fictie te bestellen. Het gaat daarnaast niet lang duren voor Netflix hier voet aan grond krijgt en wie weet wat de plannen zijn van HBO Max met de lokale markt. Het is koffiedik kijken. Ik weet niet of ik die evolutie goed of slecht vind, maar je kunt er niet omheen. Streaming gaat niet plots verdwijnen.

Glad ijs stond vorig jaar in de top tien van best bekeken reeksen op Streamz, al bleef een hype uit. Vestig je je hoop op de VTM-release?

Reyntjens: De reeks heeft het potentieel om iets teweeg te brengen bij de kijker. Ik geloof echt dat er rond sommige scènes tamtam kan ontstaan. In elke aflevering gebeurt wel iets memorabels waarover de volgende dag aan de koffiemachine op het werk gepraat kan worden. Is dat een klassieke mindset? Misschien wel. Bij streaming valt de beleving rond een reeks weg. Vorig jaar heb ik bij de release van Déjà vu ( zijn dramareeks die oorspronkelijk door Play 4 was besteld, maar voorlopig enkel op Streamz te bekijken is, nvdr.) wel wat berichtjes ontvangen, maar na een maand was dat voorbij. Déjà vu deed het wel goed op Streamz, maar heeft niet geleefd onder het brede publiek, wat bij een reeks op televisie toch vaak anders is. Lineair kijken zorgt ervoor dat je project een langere periode in de aandacht staat.

Het gaat de Kempen voor de wind. De Kemping is een recent Kempens succes, een Kempenzoon won De mol en Glad ijs kan voor de Kempen worden wat Eigen kweek voor West-Vlaanderen was.

Reyntjens: Ik las ook dat wij bijdragen aan de revival van het Kempens, terwijl de reeks zich daar afspeelt simpelweg omdat coregisseur Koen Van Sande, net als een groot deel van de cast, van daar afkomstig is. Het personage van Phil Frisco is deels geïnspireerd op IJsboerke, wat een Kempens instituut is. Veel dialogen en uitspraken zijn zeer Kempens – een uiterst aanstekelijk accent – maar de reeks is niet geschreven met de intentie om met dat taaltje te lachen. We zijn niet krampachtig op zoek gegaan naar een humoristische toets. We zijn hier heel spontaan bij uitgekomen en dat werkt, vind ik.

Je hebt film gestudeerd aan het Ritcs in Brussel en bent vervolgens in de reclamewereld beland. ‘Er is geen kwaliteitsfictie op televisie’, zei je toen.

Reyntjens:Je kan mijn generatie in twee opdelen: Fien Troch en Felix van Groeningen hadden al een naam toen ze afstudeerden en hun werk werd meteen opgepikt, maar de meerderheid heeft eerst carrière gemaakt in de reclamewereld. Daar had je op dat moment nog grote budgetten waarmee je een zekere beeldkwaliteit kon nastreven en de mogelijkheid had om te werken met goed materiaal en grote crews. In de reclame stappen, was toen een logische stap om ervaring op te doen als regisseur. Ik had het gevoel dat het Ritcs voeling miste met de realiteit – of toch in die tijd, ik weet niet hoe de opleiding nu in elkaar zit. Pas op een filmset leer je hoe de vork in de steel zit en hoe je iets kan bewerkstelligen. De job van een regisseur beperkt zich niet tot een visie op papier zetten en die proberen te vertalen naar het scherm. Je moet met verschillende mensen samenwerken. Er komen social skills bij kijken die even belangrijk zijn voor het eindresultaat als wat op papier staat. Dat leer je pas al doende. Ik heb lang het etiket gedragen van reclameregisseur, maar mijn droom – zowel tijdens als na mijn studies – is altijd een langspeelfilm geweest.

***

Paradise Trips, Reyntjens’ langspeeldebuut, kwam uit in 2015. In de Vlaamse roadmovie over de clash tussen de conservatieve mopperkont Mario (Gene Bervoets) en diens progressieve hippiezoon Jim (Jeroen Perceval) stal Bervoets’ walrussnor de show. ‘Ik liep al sinds 2000 met het idee rond’, vertelt Reyntjens, maar door de lange zoektocht naar financiële middelen en een gebrek aan ervaring als schrijver – ondanks de lessen scenario van Erik Van Looy op school – sleepte het proces jaren aan.

Tussen zijn diploma-uitreiking in 1999 en 2015 heeft Raf Reyntjens evenwel niet stilgezeten. Hij draaide aan de lopende band reclamespots. Matthias Schoenaerts was te zien in zijn kortfilms A Message from Outer Space (2004) en Tunnelrat (2008), maar de Antwerpse regisseur maakte pas echt naam door videoclips te regisseren voor Stromae. Met 868 miljoen weergaven op YouTube is de clip van Papaoutai nog steeds de best bekeken videoclip ooit van een Franstalige artiest.

Hoe kwam Stromae bij jou terecht?

Reyntjens: Ik had eens een videoclip gedraaid voor James Deano, een Waalse rapper, waarna Stromae mij heeft gevraagd voor de video van Peace or Violence. De samenwerking moet meegevallen zijn, want hij heeft mij vervolgens ingeschakeld voor Papaoutai. Ik wilde altijd al videoclips maken. Dat leek mij leuker dan reclame omdat je rechtstreeks voor een klant werkt, terwijl bij reclame je idee langs verschillende stations moet passeren. De budgetten van een videoclip zijn wel zo klein dat je zeer beperkt bent in wat je kan doen. Ik zag het eerder als passieproject.

Wat ik mij bij Stromae afvraag: heeft een buitenstaander iets in de pap te brokken?

Reyntjens: Bij Peace or Violence lag er een basisidee op tafel dat we samen hebben uitgewerkt. Voor Papaoutai had hij in grote lijnen een verhaal klaar, maar nog geen scenario. Ik herinner mij dat wij weken heen en weer hebben gestuurd om tot een plan te komen. Stromae doet heus niet alles zelf. Hij wordt gesteund door een kleine machine. Ik kwam in een creatieve cel terecht waar iedereen heel goed op elkaar is ingespeeld. Ze geven je inspraak en ze luisteren naar wat je te zeggen hebt. Het resultaat overtrof mijn stoutste verwachtingen.

De clip van Papaoutai is iconisch. Wist je op voorhand dat je goud in handen had?

Reyntjens: Eigenlijk weet je dat nooit op voorhand. Het eerste idee was om ergens op straat te filmen, in een modelwijk. We hebben lang naar geschikte locaties gezocht, tot ik voorstelde om een decor te bouwen. Dat was enkele dagen voor de geplande shoot, maar alles is tijdig klaar geraakt dankzij art director Yves Verstraete. We hebben ook lang gezocht naar de juiste jongen om de zoon van Stromae te spelen. Er zijn veel lookalikes de revue gepasseerd, maar Karl Ruben Noel stak ver boven de rest uit, omdat hij al dansend emotie kon overbrengen op het scherm. Toen ik op de draaidag op de set aankwam, voelde ik meteen dat er iets speciaals zou gebeuren. Maar ik verwachtte natuurlijk niet dat de video het zó goed zou doen. (lacht) Het is absurd om te beseffen dat er dagelijks nog 200.000 keer naar wordt gekeken. Als je een film of serie draait, kan je alleen maar van die cijfers dromen.

Je liep op dat moment al lang rond met de droom om fictie te maken. Heeft die clip je zelfvertrouwen een boost gegeven?

Reyntjens:Ik kan je verzekeren dat als je zo’n succesvolle clip maakt, je net met onzekerheid in een volgend project stapt. Het was niet evident om mij daarvan los te rukken. Maar na Papaoutai zijn er wel deuren voor mij geopend. Plots lukte het wél om de financiering van Paradise Trips rond te krijgen. Dat kan natuurlijk ook louter toeval zijn. Misschien was de laatste versie die ik indiende bij het VAF zo goed dat ze er niet omheen konden. (lacht)

Ook dat zegt veel: velen toetsen succes aan cijfers en niet zozeer aan kwaliteit.

Reyntjens: Was Paradise Trips een kassucces geweest, dan was het makkelijker geweest om geld te vinden voor de volgende films waar ik momenteel aan werk. Nu vielen de bezoekerscijfers tegen (iets meer dan 17.000 cinemabezoekers, nvdr.) en in een markt waar je op cijfers wordt afgerekend, is de concurrentie groot. Wat de cijfers betreft, was Paradise Trips ook voor mij een teleurstelling. Ik ben ambitieus. Wanneer ik een film maak, wil ik op zijn minst 100.000 mensen bereiken en in mijn stoutste dromen zelfs een miljoen.

Wil je met je films of series bijdragen aan een maatschappelijk debat?

Reyntjens: Wanneer ik een scenario op mijn bord krijg, onderzoek ik eerst waarover het verhaal gaat. Ik wil niet per se maatschappijkritisch zijn, maar ik wil wel dat mijn personages op een correcte manier geportretteerd worden. De wereld kan er anders uitzien in elke reeks of film, maar het geheel van de arena en de personages die die bevolken, moet kloppen. Ook met de onsympathieke personages moeten mensen kunnen meeleven. Neem nu Mario uit Paradise Trips: je hebt hem liever niet in je buurt, maar je leert wel begrijpen waarom hij zo is.

Natali Broods speelt de hoofdrol in Déjà vu en zei in een interview hoe blij ze was dat je met Femke Heijens een vrouwelijke schrijfster aan boord had gehaald. Wat ontbrak er voor haar aanwezigheid?

Reyntjens:Déjà vu is een adaptie van de Canadese reeks Plan B die was geschreven voor de MeToo-periode, waardoor veel discussies waren verouderd. Bjorn (Van den Eynde, co-schrijver, nvdr.) en ik hadden alles herschreven, maar ik vond het raar dat twee mannen van middelbare leeftijd moesten bepalen hoe een relatieconflict in elkaar zit. Ik heb er toen Femke bijgehaald en samen hebben we toch wat accenten kunnen verleggen. Ook met Natali heb ik veel gepraat over hoe we het script realistisch en natuurlijk konden doen aanvoelen. Ook bij het maken van Glad ijs hebben we ingegrepen. De eerste scenario’s waren al tien jaar oud toen het project van de grond is gekomen. De vrouwelijke personages hadden toen nog een ondergeschikte rol. Wij hebben daar een draai aan gegeven door in elke relatie de machtsverhouding te kantelen. Nu zijn het de vrouwen die de broek dragen, wat voor een leuke balans zorgt met de seksistische trekjes van bepaalde mannelijke personages. Er had gerust ook meer kleur in de reeks mogen zitten.

Je steekt je kop niet in het zand. Het verbaast mij steeds hoe sommige makers blijven vervallen in clichés.

Reyntjens: Ik heb onlangs reclamespotjes van mijn beginjaren herbekeken en ik besef nu pas dat er best wel wat seksistische en weinig diverse video’s tussen zitten. Je bent jong en wil opvallende dingen maken, waardoor je belangrijke zaken over het hoofd ziet. Het is een bewustwordingsproces. Makers hebben een zekere verantwoordelijkheid, maar je moet die ook willen opnemen. Het is goed dat er de laatste jaren een discussie gaande is, want er is verandering nodig. Voor en achter de camera.