Waarom de regisseur van Narcos wil dat België het WK wint

Hij kamde de favela’s uit in Tropa de Elite en maakte in zijn hitreeks Narcos jacht op drugbaron Pablo Escobar. Met zijn nieuwe Netflixserie O Mecanismo neemt regisseur, producent en eenmansleger José Padilha de Braziliaanse politiek in het vizier. ‘Al onze politici zijn corrupt.’

Wie Brazilië zegt, denkt spontaan aan voetbal, samba en billenschuddende bikinibabes, maar de afgelopen jaren deed José Padilha zijn stinkende best om dat zonnige beeld enigszins bij te stellen. Aan de hand van zijn documentaire Bus 174 (2002) en de fouteflikkenthrillers Tropa de Elite (2007) en Tropa de Elite 2 (2010) toonde hij immers een natie waarin drugs, geweld en sociale ongelijkheid aan de orde van de dag zijn. Met zijn nieuwe Netflixserie O Mecanismo doet de Braziliaanse guerrillaregisseur daar nog royale scheppen politieke corruptie en financieel gesjoemel bovenop.

Zoals wel vaker zocht en vond Padilha, die in zijn hitserie Narcos al in het kielzog van drugsbaron Pablo Escobar dook, inspiratie in de realiteit. O Mecanismo vertelt immers het gefictionaliseerde verhaal van de Lava Jato-affaire, ook wel Operation Car Wash genoemd. Dat corruptieschandaal bracht de afgelopen vijf jaar zowat het hele Braziliaanse establishment aan het wankelen, inclusief de voormalige presidenten Lula da Silva en Dilma Rousseff. Spilfiguur in de serie is speurder Marco Ruffo (Selton Mello), die per toeval een witwasoperatie op het spoor komt die, na het nodige speurwerk, in de hoogste politieke en economische kringen blijkt te wortelen.

Verwacht van Padilha, die vier jaar geleden richting Hollywood trok om daar een (teleurstellende) update van Paul Verhoevens scifisatire RoboCop te maken, vooral geen droge dossierserie die het gerechtelijke onderzoek braafjes uit de doeken doet. O Mecanismo is een serie die u in Padilha’s grimmige stijl meesleurt door de coulissen van de Braziliaanse macht, en daarbij de clichés over corrupte flikken, scheldtirades en viriele actie niet schuwt.

‘Cijfers in beeld brengen is saai’, weet ook de regisseur, die er met zijn zonnebril, muts en combatlaarzen uitziet als een halve hooligan. ‘Zo gek veel hoefde ik er niet bij te verzinnen om de serie spannend en filmisch te maken. De Lava Jato-affaire is het grootste corruptieschandaal dat Latijns-Amerika tot nu toe heeft gekend, en het onderzoek bulkt van de straffe scènes. Het gaat om miljarden dollars, om topfiguren uit de politiek en de bedrijfswereld, om advocaten, criminelen en politici die zo uit The Godfather lijken gerukt, er zijn raids op banken en kantoren gehouden, er zijn mensen die zichzelf door het hoofd hebben geschoten. Ik heb me zelfs moeten inhouden om het geloofwaardig te houden.’

Kun je voor niet-Brazilianen nog even kort uitleggen waarover het precies gaat?

José Padilha: Alles draait om een gerechtelijk onderzoek dat intussen al vijf jaar loopt en waarbij al honderden mensen zijn aangeklaagd en veroordeeld. Het begon als een onderzoek naar een witwasoperatie, maar algauw bleek het te gaan om enorme bedragen zwart geld dat afkomstig was van topbedrijven die er toppolitici mee hadden omgekocht om grote staatscontracten binnen te halen. Megabedrijven als Odebrecht, Camargo Corrêa en Petrobras zijn erbij betrokken. De voormalige Braziliaanse presidenten Dilma Rousseff, Lula da Silva en interimpresident Michel Temer zijn genoemd, maar ook de overleden Venezolaanse president Hugo Chávez. De zaak breidt nog elke dag uit en toont dat het hele mechanisme waarmee Brazilië wordt gerund compleet verrot is, zowel aan de linker- als de rechterkant als van onder tot boven. Al onze politici zijn corrupt. Eerlijke mensen laten zich niet omkopen, maar als je je niet laat omkopen, raak je in Brazilië niet verkozen. Om diezelfde redenen vind je bij ons geen eerlijke bedrijfsleiders.

Is een dergelijke veralgemening niet populistisch en antipolitiek?

Padilha: Het zijn de feiten. Corruptie heeft geen ideologie. Zowel links als rechts heeft er zich massaal aan bezondigd. Tot in de jaren tachtig was Brazilië een dictatuur. Daarna pas mochten mensen stemmen, maar onze democratie is van in het begin door corruptie geteisterd. Je hebt bedrijven die overheidsopdrachten uitvoeren. Geen kleine klussen, maar megaopdrachten zoals gas- en oliewinning of de bouw van stadions voor de wereldbeker voetbal of de Olympische Spelen. En je hebt politici die geld nodig hebben om verkozen te raken en die beslissen wie die opdrachten mag uitvoeren. Het systeem drijft beide partijen in elkaars armen en corruptie is hun liefdeskind. Politici dienen het algemeen belang niet meer. Ze zijn de marionetten van het grote geld. Dat zie je overal, maar nog meer in Brazilië en Zuid-Amerika, omdat dat jonge democratieën zijn. Dat systeem is bij ons niet organisch gegroeid maar door de elite gecreëerd. De gewone man is er nooit aan te pas gekomen.

Ik veronderstel dat je zelf niet gestemd hebt, dan?

Padilha: Ik ben nog nooit gaan stemmen. De Braziliaanse verkiezingen zijn een gesponsorde tv-show die mensen de illusie moet geven dat ze in een democratie leven. Zolang men toestaat dat bedrijven politici en partijen sponsoren, en dat de wetten die dat moeten verhinderen gestemd worden door gekochte politici, zal het systeem niet veranderen en heeft stemmen geen zin. Ik kan alleen maar hopen dat we met het Lava Jato-schandaal de bodem van de beerput bereikt hebben. Het systeem is nog niet drooggelegd, maar er is toch al heel wat stront bovengehaald, met dank aan het gerecht en de politie. Dat zijn de enige instanties waarin ik wel nog geloof, die wel nog op een morele manier te werk gaan, al loert de corruptie ook daar altijd om de hoek.

Het is dus geen toeval dat het in bijna al jouw films en series over flikken gaat.

Padilha: De institutionele gezondheid van een land kun je afmeten aan haar politieapparaat. Als dat de wetten naleeft, doet naleven en rechtvaardig is, kun je er gerust op zijn dat mensen in relatieve vrijheid en harmonie leven.

Is dat geen simplistisch, rechts law-and-order-idee?

Padilha: Ik ben al voor fascist én anarchist uitgemaakt. Sommigen noemden Tropa de Elite een fascistische film, terwijl die net toont hoe te veel ongecontroleerde macht tot machtsmisbruik en onschuldige slachtoffers leidt, dat harde repressie alleen maar nog meer geweld en misdaad uitlokt en dat misdaad ontstaat door ongelijkheid. Als ik goed geïnformeerd ben – en ik heb toch een diploma economie en politiek behaald – zijn dat linkse ideeën. Anderen schreeuwden dan weer dat Tropa de Elite 2 een haatbrief aan de politie was, omdat de film toont hoe gewelddadig en corrupt die was. Sommige flikken hebben me toen zelfs een proces aangesmeerd (dat Padilha heeft gewonnen, nvdr.).

In O Mecanismo zijn de flikken wel de goeden, ook al is er bij sommigen een serieuze hoek af.

Padilha: Wil je een solide democratie waarin corruptie, racisme en machtsmisbruik de kans niet krijgen om uit te groeien tot nationale kankers? Zorg dan voor een goed functionerend, goedbetaald en goed gecontroleerd politie- en justitieapparaat. Toen ik dat begon door te krijgen, ben ik begonnen met films over flikken te maken. Dat zijn niet alleen boeiende personages omdat ze in spannende situaties terechtkomen, ze vormen ook een microkosmos van een land en zijn sociale problemen. Het is een ideaal terrein voor entertainment dat ook maatschappelijk relevant is.

Had je een serie als O Mecanismo kunnen maken met Braziliaans overheidsgeld?

Padilha:No fucking way. Netflix heeft alles betaald, anders was het me nooit gelukt. Narcos, waarvan ik producent ben en ook enkele afleveringen heb geregisseerd, is een wereldwijde hit, en dus kreeg ik van Netflix het fiat om te doen wat ik wilde.

Had je er ook een film van kunnen maken?

Padilha: Nee. Deze affaire sméékt om een lang formaat. In twee uur, zelfs in een seizoen, krijg je het nooit uitgelegd. Verder zie ik geen verschil tussen beide media, behalve dan het productietempo. Bij tv moet alles een stuk sneller gaan, al heb ik geprobeerd om de serie met evenveel aandacht voor beeldregie en details te maken als mijn films. Op tv kan tegenwoordig inhoudelijk veel meer dan in Hollywood. Dat maakt enkel nog films over superhelden en lolbroeken, dingen voor kinderen.

Je hebt in Hollywood toch de remake van RoboCop gemaakt, en je was lange tijd in de running om de superheldenfilm The Wolverine te regisseren. Heb je jouw Hollywooddroom dan begraven?

Padilha: Hollywood heeft zijn droom zelf begraven. Wie nog uitdagende, interessante dingen wil maken, moet zijn heil elders zoeken, in het onafhankelijke circuit of op tv. Hollywood was geen positieve ervaring. Ik was zo naiëf om te denken dat ik er ‘een film’ kon maken, en geen studiofilm, wat totaal verschillende dingen zijn. Voor RoboCop kreeg ik niet de creatieve vrijheid die ik wilde. Weet je: niet Netflix of andere streamingdiensten maken de cinema kapot, wel Hollywood zelf, met al zijn onnozele, inhoudsloze blockbusters en zijn dwingende, steriele studiosysteem. Ik denk niet dat ik me er nog snel aan zal wagen. Ik maak liever dingen over de realiteit dan over superhelden. Corruptie, kartels, terreur: hoe smeriger, hoe liever. (lacht)

Over terreur gesproken: in mei komt ook je nieuwe bioscoopfilm 7 Days in Entebbe uit, een thriller over operatie Thunderbolt, waarbij het Israëlische leger in 1976 de luchthaven van de Ugandese stad Entebbe binnenviel om daar burgers te bevrijden die door Palestijnse terroristen werden gegijzeld. Waarom kom je uitgerekend op die zaak terug?

Padilha: Omdat het Midden-Oosten nog altijd in brand staat, en omdat een oplossing voor het conflict tussen Palestijnen en Israeli’s nog steeds niet in zicht is. Alle dilemma’s en conflicten van nu zaten ook al in die zaak verpakt. Er zijn de afgelopen jaren ook nieuwe documenten opgedoken die het bekende verhaal bijsturen en een ander licht werpen op operatie Thunderbolt, los van alle propaganda. Ik vond het spannend om de officiële geschiedenis te toetsen aan die nieuwe feiten, om te onderzoeken wie wat heeft gekleurd en waarom. Ik weet zeker dat zowel links en rechts als sommige Israeli’s en Palestijnen not amused zullen zijn, maar dan weet ik dat ik mijn werk goed heb gedaan.

Het Midden-Oosten, de war on drugs, de politiek, de favela’s: wat zou je nog eens onder handen willen nemen?

Padilha: De FIFA. Nog zo’n door en door corrupte, louter op geld en macht beluste organisatie. Weet je wat ik fantastisch zou vinden? Dat België straks wereldkampioen wordt. Een klein land dat de grootste voetbaltrofee pakt, dat moet de ultieme nachtmerrie van de FIFA zijn. Het zou nog leuker zijn mocht een Afrikaans land winnen, maar dat zie ik niet gebeuren. België is wel een serieuze kandidaat. De Bruyne, Hazard, Mertens, Lukaku, Courtois: jullie hebben verdomme meer talent dan Brazilië. Als wij eruit liggen, ben ik jullie grootste supporter.