Van satanisch tot hip: de turbulente hoogte- en dieptepunten van ‘Dungeons & Dragons’ binnen de populaire cultuur

Dungeons & Dragons is weer in de mode. Zo kun je momenteel het tweede seizoen van het op D&D gebaseerde The Legend of Vox Machina bekijken op Prime Video. Ook Hollywood doet een (inmiddels tweede) poging om het wereldberoemde rollenspel naar het witte doek te brengen. Maar hoe komt het dat het spel – vroeger bestempeld als iets kwaadaardigs en vervolgens als nerdy – tegenwoordig door het grote publiek wordt omarmd?

Dungeons & Dragons (D&D) is het bekendste rollenspel ter wereld. Een van de grote charmes van het in 1974 uitgevonden spel is dat het nooit op dezelfde manier verloopt. Zo wijkt de opzet van het spel meteen af van het traditionele bordspel doordat elke speler zijn personage zelf creëert. Vervolgens gaat het unieke gezelschap samen op ‘avontuur’ in een fantasierijke omgeving, geleid door de ‘Dungeon Master’. Deze persoon neemt de rol van verteller en coördinator op zich en leidt op die manier de tocht van de andere spelers op innemende wijze. Soms gebeurt het dat spelers meerdere avonturen beleven met één specifiek gezelschap. Een zogenaamde ‘campagne’ kan bestaan uit enkele samenkomsten, maar kan net zo goed jaren aanslepen. Dedication is key bij D&D. Op het eerste zicht lijkt het een zeer onschuldig spelletje, maar toch blijkt de relatie tussen D&D en de populaire cultuur er een te zijn van aantrekken en afstoten, met verrassende hoogte- en dieptepunten.

Dieptepunt – Satanic panic

Na het uitbrengen van de eerste D&D-versie in 1974 – en enkele broodnodige updates in de daaropvolgende jaren – werd het al snel een succes onder de Amerikaanse jeugd. Dit tot grote ergernis van enkele christelijke gemeenschappen en boze ouders, die naar eigen zeggen klappertandend zaten te wachten tot de spelers van het spel zich tot het satanisme zouden bekeren.

Zo werd in 1979 de zaak rond James Dallas Egbert III wereldberoemd, beter bekend als het ‘tunnelincident’. Egbert zou tijdens het spelen van een potje D&D in de nutstunnels van zijn school een zelfmoordpoging hebben ondernomen, en al snel ging de geruchtenmolen op hol. Zijn ouders waren ervan overtuigd dat hun zoon door het spelen van D&D geen onderscheid meer kon maken tussen fantasie en werkelijkheid. De massahysterie die dit incident veroorzaakte werd al snel opgepikt door de media, waarna ook schrijfster Rona Jaffe op de ‘hype’ sprong. In 1981 bracht ze het boek Mazes and Monsters uit, dat een sensationele versie van Egberts leven en de ‘gevaren’ van D&D beschreef, slechts een jaar na zijn daadwerkelijke dood. Hoewel deze platte poging om een zeventienjarig kind te demoniseren tegenwoordig als immoreel zou worden beschouwd, werd het boek destijds verrassend goed ontvangen. Zo goed zelfs dat het in 1982 verfilmd werd, met niemand minder dan Tom Hanks in zijn allereerste hoofdrol.

Hoogtepunt – Satanic panic 2.0

Aangezien ramptoerisme in het menselijk DNA zit, zorgde de hysterie rond het spel uiteraard voor een enorme stijging in verkoopcijfers. Zo verkocht de basisset van D&D na het tunnelincident plots zes keer zo goed als daarvoor. Toch was het in die tijd nog opletten geblazen: een voorzichtig D&D speler was er ongetwijfeld twee waard. Deze notie kwam maar al te duidelijk naar voren in het vierde seizoen van hitserie Stranger Things, die zich overigens afspeelt in de roerige jaren tachtig. Het personage Eddie Munson werd geschreven als commentaar op de vooroordelen en beschuldigingen die toen regelmatig de ronde deden. De onbegrepen jongeman, die zijn dagen vulde met het luisteren naar metal en het organiseren van D&D-campagnes, werd door vrijwel de hele stad onterecht beschuldigd van moord en duivelaanbidding. De kijker daarentegen merkte al snel dat achter de stoere façade een goedhartig en teder personage schuilging. Zijn heroïsche traject maakte Eddie in één oogopslag het favoriete personage van menig Stranger Things fan. Zo bleek de ‘satanic panic’ uit de jaren tachtig toch een winstgevend model te zijn.

Laagtepunt – De D&D-filmtrilogie

Er valt weinig goeds te zeggen over Hollywoods eerste poging om een D&D-avontuur te verfilmen in 2000. In 1991 begon producent Courtney Solomon te werken aan zijn script voor de film. Daarna wist de ambitieuze jongeman natuurtalenten James Cameron en Francis Ford Coppola strikken voor een interview met zijn baas. Die laatste wist blijkbaar niet eens wie Cameron was, dus enkele gespreksblunders later zou de onervaren Solomon de film uiteindelijk zelf moeten regisseren met een erg laag budget.

Het is iets dat achteraf gezien alleen kan worden bestempeld als een onhandige, gênante, over-the-top geacteerde, pijnlijk ongrappige versie van D&D. De veelbesproken eerste film van de trilogie – geregisseerd door een regisseur die hem niet wilde regisseren, en geacteerd door acteurs die er niet in wilden acteren – heeft zo weinig verlossende kwaliteiten dat hij doorgaans wordt omschreven als ‘zo slecht dat hij goed wordt’. Hoe deze Box Office-flop ooit groen licht kreeg voor twee opvolgers blijft tot op heden een mysterie.

Hoogtepunt – De verbroedering van D&D en televisie

Waar de filmindustrie jammerlijk in faalde, leek het kleine scherm beter aan te kunnen.  Zo namen – voor de grote rol van D&D in Stranger Things – al enkele andere series de taak op zich om D&D weer uit de sleur van negatieve commentaar te trekken. Dit deden ze door het op een wat luchtigere manier aan te pakken. Het eerste voorbeeld komt uit Freaks and Geeks, de op tieners gerichte dramaserie uit 1999, waarin het spel wordt gespeeld onder het motto dat D&D best chill is. ‘We sit around and crack jokes and eat junkfood all night, while we’re fighting dragons and saving princesses and stuff. It’s pretty fun’, aldus de introductie van het spel.

Ook de makers van The Big Bang Theory creëren enkele jaren later een aangename sfeer rond D&D. De formule blijkt te werken, want het blijft niet bij één interactie met het spel. Televisiemaker Dan Harmon gaat met zijn Community zelfs een stap verder en wijdt een volledige aflevering aan het spelen van een komisch D&D-avontuur. Ook voor zijn andere serie Rick and Morty werkte hij samen met D&D.

Laagtepunt – Blackface

Hoewel de D&D-aflevering van Community oorspronkelijk veel lof oogstte, kun je hem toch niet meer bekijken op Netflix. In 2020 werd de aflevering onherroepelijk van de streamingsdienst verwijderd, na klachten over blackface. Één van de personages, Ben Chang, introduceert zich in het rollenspel als een Drow, een kwaadaardig en moordlustig karakter dat deel uitmaakt van een donkergekleurd ras van elfen. Volledig in het zwart geschilderd.

Hoewel het volgens de makers van de serie vooral de bedoeling was om de lompheid en het gebrek aan moreel kompas van Chang te benadrukken, zou die uitleg hen niet meer redden in het inmiddels verhitte debat rond culturele misrepresentatie en toe-eigening. Gelukkig weten we inmiddels dat in het geval van D&D elk dieptepunt wordt opgevolgd door een des te magischer hoogtepunt.

Hoogtepunt – De opkomst van Critical Role

Het begon allemaal in 2012 met een paar fantasierijke vrienden, een woonkamer en een vurig enthousiasme voor rollenspellen. Dat is naar eigen zeggen alles wat de oprichters van het multimediabedrijf Critical Role Productions nodig hadden om uit te groeien tot het grootste D&D-platform van de 21^ste eeuw. Na het grootbrengen van een livestream-serie over hun D&D-campagnes op Twitch en Youtube, voelden ze in 2019 dat het tijd werd voor wat nieuws. Een bescheiden crowdfunding werd gelanceerd, met als doel een korte animatiespecial te maken over hun eerste gespeelde campagne: The Legend of Vox Machina.

De crowdfunding – oorspronkelijk gericht op een klein miljoen – werd uiteindelijk zo’n groot succes dat het bedrag aan de eindstreep meer dan 11 miljoen dollar bedroeg. Niet veel later kreeg ook Prime Video hoogte van de zaak, en zo geschiedde: de animatiespecial werd omgetoverd tot twee seizoenen van elk 12 afleveringen. Het eerste seizoen smaakte onherroepelijk naar meer, en wat U vraagt, draait tegenwoordig op Prime Video. Niet alleen een derde seizoen, maar ook een geheel nieuwe D&D-serie genaamd Mighty Nein werd aangekondigd. In tijden waar ieders favoriete serie zonder meer geannuleerd wordt, is dit een opmerkelijk parcours, ongetwijfeld mede mogelijk gemaakt door de verstrengeling van D&D en populaire cultuur tout court.

In feite is de volgende stap in de koers al gezet, met Paramounts blockbuster Dungeons and Dragons: Honor of Thieves in het verschiet. Hun plan is zelfs om er een volledig ‘cinematic universe’ rond te bouwen à la Marvel. Het valt nog te bezien of dit nieuwe universum – gezegend met een all-star cast waaronder Chris Pine en Hugh Grant – dit keer wél zal aanslaan bij de grote massa. Maar in de tussentijd kan iedereen met een hart voor fantasie, brutale humor, avontuur en Guardians of the Galaxy-achtige ensembles genieten van het charmante tweede seizoen van The Legend of Vox Machina op Prime Video.