Michael Dobbs, geestelijke vader van House of Cards: ‘Altijd nuttig in de politiek, weten wie met wie naar bed gaat’

Hij is de man die het kwaad in de politiek een gezicht gaf dat ondertussen wereldwijd bekend is: Francis Underwood, de protagonist zonder scrupules van House of Cards, ondertussen al aan seizoen 5 toe. Niet moeilijk: Lord Michael Dobbs kan zélf bogen op decennia van politieke ervaring. Maak kennis met de ‘baby-faced killer’ van Thatcher.

Michael Dobbs (68) staat ons op te wachten bij de ingang van het House of Lords, zeg maar de senaat van het Britse parlement. Hij loodst ons door de 175 jaar oude gangen en geeft uitleg bij een paar beroemde schilderijen die juist worden gerestaureerd. We gaan op het terras van het restaurant zitten. Dobbs is een verteller, de geestelijke vader van House of Cards: hij schreef het boek dat aan de basis lag van eerst een Britse serie (in de jaren negentig) en nu van een Amerikaanse, de eerste reeks die exclusief op het streamingplatform Netflix werd gelanceerd en die ondertussen wereldwijd op een miljoenenpubliek kan rekenen.

Dobbs weet waarover hij spreekt: hij is zelf al decennialang actief in de politiek. Hij was vicevoorzitter van de Britse Conservatieven, stafchef van Margaret Thatcher en het parlement is zijn tweede thuis. Sinds 2010 is hij lid van het Britse Hogerhuis en mag hij zich Lord Dobbs noemen. En op een blauwe maandag, eind jaren tachtig, creëerde hij een personage dat niet zo’n hoge pet van democratie opheeft.

Michael Dobbs: House of Cards begon als een pretje, als therapie, puur per toeval. Ik heb lange tijd met Maggie Thatcher samengewerkt, zoals u weet. Ik kon goed met haar opschieten, tot die ene dag in de week voor de verkiezingen van 1989, waarbij ze voor de derde keer tot eerste minister zou worden gekozen. Ze was nerveus omdat haar een slechte peiling ter ore was gekomen. We zaten met vier, vijf van haar nauwste medewerkers samen, en ineens kreeg ze een woedeaanval. Ze schold me de huid vol. Zomaar. Zonder enige aanleiding. Ze was erg brutaal.

Waarom eigenlijk?

Dobbs: Ze wilde een zondebok. En ik was de pineut. Onze samenwerking is daar geëindigd, op dat moment. Een paar dagen later ben ik met mijn vrouw naar het Maltese eiland Gozo gevlogen, om mijn gedachten te verzetten. Mijn humeur was niet al te best: ik was mijn job kwijt en wist totaal niet hoe het verder moest. Ik had een misdaadroman meegenomen en ergerde mijn vrouw omdat ik haar de hele tijd aan het hoofd zeurde dat het zo’n saai boek was. Op een bepaald moment zei ze: ‘Als je vindt dat je het beter kunt, schrijf dan zelf een boek.’ Ik heb me bij het zwembad geïnstalleerd met een notitieblok, een pen en een fles wijn. Op een lekker plekje in de schaduw.

Wat is het eerste dat u opschreef?

Dobbs: Tegen de avond was de fles leeg, en op mijn notitieblok stonden alleen nog maar de initialen van mijn hoofdpersonage, FU. U begrijpt wat daar staat? FU, fuck you? Dat was het motief van dat personage, zijn houding. In het boek en de Britse serie heet het personage Francis Urquhart. Voor de VS hebben we daar Francis ‘Frank’ Underwood van gemaakt, omdat die naam wat makkelijker uit te spreken is. Maar de initialen bleven dezelfde, FU. Dat was een vereiste.

Op de eerste pagina van uw boek zegt Francis Urquhart: ‘Niets is voor altijd. Het lachen niet, de lust niet.’ Wat drijft mensen dan?

Dobbs: Het is niet het verlangen naar waardering dat mensen drijft, maar angst. Zo ontstaan wereldrijken en breken revoluties uit. Primitieve angst is overweldigend. Het is een roesmiddel dat bevrijdend werkt. Angst zal altijd sterker zijn dan waardering of respect. Als je geliefd wilt worden, ben je in de politiek aan het verkeerde adres. Het kan dus geen kwaad dat je als politicus gevreesd wordt. Je kunt het ook vriendelijker formuleren: een politicus moet ‘gerespecteerd’ worden.

Toen u stafchef van Margaret Thatcher was, had u een bijnaam: de ‘baby-faced killer’. Hoe kwam u aan die naam?

Dobbs: Als stafchef was ik verantwoordelijk voor de slagkracht van onze troepen. Als iemand er niets van terechtbracht, was het mijn opdracht hem of haar te ontslaan. Niet leuk, maar zo was het nu eenmaal. Bijzonder onaangenaam is iemand te moeten ontslaan met wie je bevriend bent. Als je dat niet kunt, moet je een andere job zoeken.

In zijn brandkast heeft Frank Underwood een klein zwart notitieboekje barstensvol geheimen en schandalen, over wie het met wie doet, wie schulden heeft, wie een psychisch gestoorde zoon, allemaal informatie waarmee je een politicus eventueel kunt chanteren. Hebt u ooit mensen gechanteerd?

Dobbs: Als je meedraait in het raderwerk van de politiek is het voor een politicus altijd nuttig te weten wie met wie naar bed gaat. Kennis is macht. Of ik mensen gechanteerd heb? Neen, omdat dat niet míjn job was. Dat is meer een opdracht voor de fractievoorzitter. Die moet voor discipline bij zijn mensen zorgen. Of mensen effectief gechanteerd worden? Ja. Elke dag. Weet u, politiek functioneert volgens een paar eenvoudige principes: als jij niet doet wat ik wil, krijg jij niet wat jij wilt. Je kunt dat chantage noemen, of politiek.

Was het moment dat Maggie Thatcher u verrot schold en ontsloeg een van die ijzingwekkende momenten in de politiek?

Dobbs: Zeer zeker. Willie Whitelaw was er toen ook bij, een ervaren politiek adviseur en compagnon de route van Thatcher. Na haar woedeuitbarsting zei hij me: ‘Dat was haar laatste verkiezingscampagne.’ Terwijl het op dat moment nagenoeg vaststond dat Thatcher een week later zou worden herverkozen. Maar hij had gelijk. Politiek is ook teamwerk. Maggie Thatcher was zonder twijfel een van de belangrijkste eerste ministers van het Verenigd Koninkrijk, maar op een bepaald moment begon ze het zaad van haar eigen ondergang te zaaien.

Heeft ze zich ooit bij u verontschuldigd?

Dobbs: Zij was geen vrouw die zich verontschuldigde.

Heeft ze later met u over House of Cards gesproken?

Dobbs: Neen. Je mag je Maggie Thatcher niet voorstellen als een vrouw die thuis op de sofa een boek leest of een tv-serie kijkt. Uitgerekend dat was later haar probleem: behalve de politiek had ze niets in haar leven. Absoluut niets. Toen het gedaan was met de politiek, begon ze onmiddellijk af te brokkelen. Vreselijk om te zien.

Tegenwoordig wantrouwen mensen het politieke establisment.

Dobbs: Ik ben vaak in de VS, in september nog na het eerste televisiedebat tussen Hillary Clinton en Donald Trump. Toen ik in New York met de taxi naar de luchthaven reed, babbelde ik wat met de chauffeur, een Afro-Amerikaan. Ik had een fervent voorstander van Clinton verwacht, maar nee: hij zei dat hij en al zijn vrienden voor Trump zouden stemmen. Omdat ze door het systeem waren vergeten en uitgespuwd. Hij hoopte dat Trump dat allemaal zou veranderen. Dat fenomeen, dat gevoel dat mensen door de mainstream zijn uitgestoten, zie je overal, in Griekenland, in Spanje, in Duitsland. Er is op dat vlak een revolutie op komst.

U maakt zelf deel uit van dat politieke establishment. Wat hebben u en uw collega’s dan fout gedaan?

Dobbs: We hebben gefaald. De politieke kaste moet bereid zijn dat toe te geven. We hebben de laatste tijd geen aandacht meer gehad voor wat mensen echt willen. We zijn vergeten dat we deze job voor de mensen doen, en niet voor onszelf. De founding fathers van onze democratie hebben een fantastisch systeem uitgedokterd, maar als hun nakomelingen hebben wij verzuimd dat systeem van binnenuit te moderniseren. Er gebeurt op dat vlak niets meer. De democratie staat stil. Veel mensen vinden dat. Het beste laat zich het falen van de huidige politiek aflezen aan de toestand van de Europese Unie.

U hebt zelf campagne gevoerd voor de brexit.

Dobbs: Ik ben een groot voorstander van Europa en van de Europese waarden en idealen – in het brexitdebat heb ik me er altijd tegen verzet als een anti-Europeaan te worden weggezet – maar ik ben een fervent tegenstander van de Europese Unie. Brussel is een vreselijke moloch, die alleen met zichzelf bezig is. Brussel heeft de grenzen afgeschaft, een beslissing die in dit tijdsgewricht tot mislukken gedoemd is. Brussel heeft een munteenheid bedacht, maar de euro is allesbehalve een succesverhaal. We hebben nieuwe oplossingen nodig en ik kan u verzekeren dat die niet uit Brussel zullen komen.

En de oplossing bestaat erin de Europese Unie te laten imploderen?

Dobbs: De EU heeft zichzelf te gronde gericht. Het zou goed zijn als de politici die daarvoor verantwoordelijk zijn dat – liefst zo snel mogelijk – zouden toegeven. Overigens heeft de brexit mij een lekker etentje opgeleverd.

Hoezo?

Dobbs: Ik heb op de brexit gewed. De notering bij de bookies was prima. Vier tegen een. Ik heb honderd pond ingezet. Dat was het mij waard.

‘Ideologie is voor lafaards’, zegt Frank Underwood op een bepaald moment in de serie. Hij staat voor een politiek zonder ziel, zonder ideologie.

Dobbs: Ik heb het personage vlak voor de val van de Muur bedacht, als een antipode van de toenmalige politiek. In de politiek was toen alles zwart-wit en van ideologie doordrenkt. Voor elk domein had je twee kampen: bewapening, buitenlandse politiek, fiscaliteit … Elk kamp beschikte over consequente, overtuigde denkers die een roadmap in hun hoofd hadden, die heel goed wisten welke kant het op moest. Daarover werd dan heftig gediscussieerd.

En hoe zit dat vandaag?

Dobbs: Ziet u vandaag iemand met een roadmap? Die wil ik meteen leren kennen. We staan voor gigantische problemen, denk maar aan de muntpolitiek, het Midden-Oosten, Afrika … Is er ook maar iemand met een plan, iemand die weet hoe het verder moet?

Het verhaal van het Amerikaanse House of Cards begint bij Kevin Spacey, die in het project geïnteresseerd raakte. Hoe voelt het om plots door Spacey te worden opgebeld?

Dobbs: Zeer goed, dank u. We hebben elkaar in Londen getroffen, samen met regisseur David Fincher. Je merkte al snel dat daar professionals van wereldklasse voor je zaten. Spacey had er net een theatertournee op zitten als de gewetenloze Richard III, een perfecte voorbereiding voor Francis Underwood.

U bent executive producer van het Amerikaanse House of Cards. De toon van de Britse versie was licht ironisch, die van de Amerikaanse een stuk depressiever. Wat is volgens u het grootste verschil tussen de Amerikaanse en de Britse politiek?

Dobbs: Geld. De invloed van het grote geld op de politiek is in de VS enorm. In de Britse politiek hebben we er hard aan gewerkt de impact van geld op politiek en besluitvorming te minimaliseren. Een aantal zaken hebben we verboden: privépersonen en bedrijven mogen politici maar met een beperkt bedrag steunen, buitenlandse concerns en individuen mogen partijen al helemaal niet sponsoren. In de VS bepaalt het grote geld alles. Net dat aspect wordt in het Amerikaanse House of Cards mooi uitgewerkt.

U was jarenlang actief in het hart van de macht. Hoeveel geheimen sleept u vandaag nog mee die u zelfs nooit aan uw vrouw hebt verteld?

Dobbs: Toch wel een paar – en zo hoort dat ook. Heel belangrijk in dat opzicht is dat je in de politiek verschillende oplossingen moet kunnen bespreken, zonder dat die publiek worden gemaakt. Dat laatste is precies wat de mensen van Wikileaks doen. Een catastrofe is dat. Ze publiceren vertrouwelijke documenten uit de inner circles van de macht en feliciteren zichzelf daarvoor alsof ze de redders van de democratie zijn. In werkelijkheid brengen ze de staat en de democratie immense schade toe. Het is onzin te beweren dat iedereen het recht heeft om alles te weten. Wat ik bij Wikileaks mis, kan ik in één woord samenvatten: verantwoordelijkheid.

Tijdens de Amerikaanse verkiezingscampagne publiceerde Wikileaks duizenden e-mails uit de omgeving van Hillary Clinton. Het leverde daarmee het bewijs dat Clinton het veiligheidsprotocol voor geclassificeerde informatie had geschonden door een private e-mailserver te gebruiken voor professioneel e-mailverkeer.

Dobbs: Ik ben geen jurist. Ik kan dus niet beoordelen of dat juridisch gezien een probleem is. Als dat zo is, moet Clinton zich daarvoor verantwoorden. Maar de publicatie van duizenden mails die afkomstig zijn uit het centrum van de macht, dat kan echt niet. Je moet erop kunnen vertrouwen dat communicatie met je vertrouwelingen vertrouwelijk blijft. Anders wordt het onmogelijk om nog politiek te bedrijven.

U hebt ooit gezegd dat u een bijzondere ‘link’ met Bill Clinton hebt.

Dobbs: Euh, hoe moet ik dat uitleggen? Ik heb hem nooit persoonlijk ontmoet, maar toen ik eind jaren zestig in Oxford studeerde, was Clinton ook in Oxford. We hadden beiden, euh, dezelfde vriendin. Tegelijkertijd. Die vriendin heeft me daar toen niets over gezegd. Waarom zou ze ook? (lacht) Maar toen we elkaar een paar jaar geleden terugzagen, heeft ze het mij verteld.

In Duitsland staat er een vrouw aan het hoofd van de regering, in Engeland ook. Denkt u dat de politiek daardoor verandert? Krijgen we met vrouwen als regeringsleiders een vreedzamer wereld?

Dobbs: Nee, zeker niet. Neem Golda Meir, Indira Gandhi of Maggie Thatcher: een vreedzamer wereld moet je niet verwachten. Een betere wereld misschien wel. Vrouwen moeten beter zijn dan mannen als ze de top willen bereiken. Ik geloof ook dat vrouwen doeltreffender zijn dan mannen. Dat zou de politiek erg veel goed kunnen doen.

Misschien wordt Claire Underwood binnenkort dan wel president in House of Cards?

Dobbs: Misschien. Misschien niet. Ik ga daar niets over zeggen. In mijn laatste House of Cards-boek heb ik voor Francis Urquhart wel een bijzonder einde bedacht.

Vertelt u vooral.

Dobbs: Voor Urquhart was het allemaal voorbij. Zijn hele wereld stortte in. Dus besloot hij een aanslag op zichzelf te laten plegen, zodat hij alsnog als een soort John F. Kennedy de geschiedenis in zou gaan. En zo gebeurde: hij wordt vermoord en groeit uit tot een held. Musea worden naar hem vernoemd en bibliotheken. Aan het slot hoor je zijn lach opstijgen uit zijn graf. Helemaal in de stijl van zijn initialen: FU. Maar de BBC accepteerde dat einde niet. Ik vrees dat ze het ook in de VS niet zullen lusten.

Door Kerstin Kohlenberg en Stephan Lebert – Vertaling Dirk Van Bastelaere / © Die Zeit