Jeroom, onze mens van het jaar: ‘Televisie kan ook helend zijn’

Met Boris, de reeks waarin hij de asse van zijn broer ging verstrooien in de Canadese bergen, raakte hij bij duizenden mensen een gevoelige snaar. Per ongeluk weliswaar. Cartoonist Jeroom Snelders is onze mens van het jaar.

Terwijl hij nog snel een hand door zijn zilvergrijze haar haalt en even diep, diep ademhaalt, gaat Jeroom zitten. Hij kijkt recht in de lens van zijn laptop en zegt met een gezicht dat zoals altijd uitgestreken is: ‘Sorry dat ik wat te laat ben. Ik hing daarnet nog in een mast van 24 meter hoog. Echt verschrikkelijk.’

‘Zo zie je er eerlijk gezegd ook wat uit.’

‘Ja, dank u, ik weet het. En ik ben ook verbrand van zo in de zon te staan. Maar er moest een lamp vervangen worden en ik was de Chinese vrijwilliger.’

Het is vrijdagavond, eind november. We spreken elkaar via Zoom, want Jeroom bevindt zich op Lanzarote. De ochtend na ons gesprek begint hij samen met vijf andere BV’s aan een zeilreis over de Atlantische Oceaan voor het derde seizoen van Over de oceaan, dat ergens volgend jaar op Play4 zal worden uitgezonden.

Gelukkig heeft Snelders nog even tijd voor een gesprek over zijn vorige televisieavontuur, niet in een zeilboot maar in een camper: Boris, waarin hij samen met zijn ‘emotionele sherpa’s’ Jonas Geirnaert en Bockie De Repper drie weken lang door Canada reisde om uiteindelijk diep in de Rocky Mountains de as van zijn aan kanker overleden broer Boris (1973-1997) te verstrooien.

Je hebt een goed excuus om even aan de chaos op en rond de boot te ontsnappen: je bent onze mens van het jaar geworden. Proficiat.

Jeroom: Ja, fucking hell. Zeg eens, hoe is dat gegaan: was de jurybeslissing een beetje unaniem of was het een keuze van de armoe?

○○○

Zoals wel vaker begon alles met een vraag. Of hij eens wilde nadenken over een programma waarin niet alleen zijn strak in het pak gehulde bovenlijf, maar ook zijn benen te zien zouden zijn?

Omdat de vraag van Annick Bongers kwam, programmadirecteur bij Play Media, lachte Jeroom ze niet onmiddellijk weg. Integendeel: goed plan, dacht de huiscartoonist van Humo, weinig mensen weten dat ik over een stel prachtbenen beschik. En na jaren van korte tussenkomsten in De slimste mens of Junior Bake Off had hij wel zin in een groter, langer uitgesponnen televisieverhaal.

Alleen: waarover kon dat verhaal in hemelsnaam gaan?

Weken aan een stuk zocht hij naar een antwoord. Tot hij bij zijn moeder op bezoek was en daar, in de vroegere slaapkamer van zijn broer Boris, een Canadese vlag zag hangen. ‘Toen wist ik het opeens’, zegt Jeroom. ‘Wat als ik de ultieme droom van mijn broer alsnog zou uitvoeren: een reis door Canada maken?’

Het idee werd een programma en dankzij dat programma – dat simpelweg Boris werd genoemd – volgt de man achter cartoonfiguren zoals Tettenman, Reetman, Ridder Bauknecht en Jos het Debiele Ei Stromae (2022), Laura Wandel (2021), Lous and the Yakuza (2020) en Charlotte Adigéry (2019) op als mens van het jaar van Knack Focus.

‘Wow’, mailde hij in een eerste reactie. ‘Jullie overvallen me een beetje… Zit hier hevig te blozen. Alvast hartelijk dank, veel te veel eer.’

En een keuze van de armoe was het zeker niet. Acht afleveringen lang wist Boris dit voorjaar te ontroeren, dankzij de charme van de drie reisgezellen, de originele opzet van hun odyssee en de perfecte afwisseling tussen lach en traan.

Jeroom: Per ongeluk heb ik met Boris iets aangeraakt wat blijkbaar bij veel mensen speelde. Het oorspronkelijke idee was om een programma te maken waardoor je nadien eens naar je broer of zus zou bellen om te horen hoe het met hem of haar gaat. Maar we zijn teruggekomen met een verhaal dat veel verder gaat en dat zo universeel is dat iedereen zich erin kan herkennen. Ik had dat eerlijk gezegd zwaar onderschat. Pas bij het zien van de eerste montage heb ik gesnapt dat we een groter verhaal over rouwverwerking aan het vertellen waren.

Hadden jullie onderweg door dat jullie iets bijzonders aan het maken waren?

Jeroom: Ik niet – daarvoor miste ik het helikopterperspectief – maar regisseur Koen Warlop wel. Die wist al snel dat het iets speciaals aan het worden was. ‘Wat een pure tv’, hoor ik nu vaak. Dan denk ik: dat ligt niet aan ons, maar aan de andere tv die tegenwoordig op antenne gaat. Wij hebben gewoon een paar camera’s, een camper en drie vrienden met één basisidee op reis gestuurd. Meer niet. We zijn ingestapt en hebben het vooral laten gebeuren.

Voor vertrek hebben jullie in Zeeland wel nog een testaflevering opgenomen.

Jeroom: Louter om te voelen hoe wij ons met z’n drieën zouden gedragen, want Jonas en Bockie kenden elkaar niet. Ik had er alle vertrouwen in, maar we wilden toch eens zien hoe dat in zo’n specifieke omgeving werkte. We zijn daarop met een gehuurd busje naar Zeeland gereden. Al na een uur draaien, wisten we dat het zou lukken. We zaten nog maar net op de E17 en we waren al de diepste gesprekken aan het voeren. (lacht) Die dag zijn we nog op oesters gaan vissen in Yerseke, maar toen al was duidelijk dat het goed zat. Dat was ook mijn enige voorwaarde toen ik mijn idee bij Play pitchte: ik wilde de reis alleen met die twee gasten maken. Als zij hadden geweigerd, was ik er niet aan begonnen.

Wat was de eerste reactie toen je je idee voorstelde?

Jeroom: Iedereen werd even stil, ook al omdat een van de mensen bij Play een ex-lief van mijn broer is. (lacht) Mijn broer had veel contacten met mensen die later in de media zijn beland, onvoorstelbaar.

Tom Lenaerts, Johan Terryn, Pieter Embrechts: in het programma getuigen ze allemaal over hun vriendschap met je broer.

Jeroom: Boris hield zich op in een vriendengroep die barstte van het talent en de creativiteit. Nadien zijn er daar ongelooflijk veel van in de media terechtgekomen, ook achter de schermen, als decorbouwer en zo. Dat maakt het ook zo speciaal.

Hadden jullie bepaalde programma’s of films in gedachten? The Big Lebowski is een logische referentie.

Jeroom: Eigenlijk niet. We hebben het nagekeken, maar drie komieken die met zo’n onderwerp aan de slag gaan en het aan een avontuurlijke reis koppelen: dat is nog nooit gebeurd. Ook in het buitenland heeft niemand zich daar al aan gewaagd, en wellicht zal niemand zal het ons nadoen, omdat er zoveel puzzelstukken in elkaar moeten passen. Hadden ze mij dit vijf jaar geleden gevraagd, dan had ik nooit gedurfd om dit idee zelfs nog maar te opperen. Maar nu was ik op een moment in mijn leven gekomen dat ik het weleens wilde proberen, dat ik er klaar voor was. En gelukkig had ik rond mij de juiste vrienden en de juiste crew, waardoor we de juiste balans gevonden hebben.

Eén keer ben ik ’s nachts wel badend in het zweet wakker geworden: wat als ik zou terugkomen met een programma waarin je drie vrienden op de kosten van een zender een land ziet ontdekken? Wat als we die balans niet goed kregen? Dat zou verschrikkelijk geweest zijn: je wilt niet op de kap van je overleden broer je eigen droom najagen. Maar Hazel Pleysier (zie hiernaast) heeft me toen gerustgesteld. Die balans maken we in de montagekamer wel, zei zij. Een hele geruststelling. Doorheen het hele proces heb ik ook altijd veel controle mogen houden. Het was zo’n persoonlijk project dat elk protocol aangepast moest worden. En dat ging soms ver.

Zoals?

Jeroom: Heel stom, maar op den duur hadden we het zelfs over welk reclameblok er na een emotionele scène zou komen. Je wilt niet dat er na de laatste scène van de laatste aflevering, waarin ik mijn broer op het mooiste plekje van Canada verstrooie, ineens flashende reclame komt voor een kortingactie bij pakweg Mediamarkt. (lacht)Ook de aankondigingen voor het programma zelf hebben we bewust ingetogen gehouden. Het is vooral via mond-tot-mondreclame gegroeid en dat zie je ook in de cijfers: die bleven maar stijgen, tot we los over het miljoen kijkers gingen. En er zijn nu nog altijd mensen die Boris aan het ontdekken zijn.

○○○

Er zijn zelfs mensen die Jerooms voorbeeld volgden en zelf ‘een avontuurlijke asverstrooiingstocht’ ondernamen. De gekste verhalen kreeg hij te horen, tot het verstoppen van de asse in een lege doos babymelkpoeder toe, om zo de strenge regels op luchthavens te omzeilen. Een halfjaar na de laatste aflevering krijgt hij nog bijna dagelijks mails van mensen die Boris hebben gezien en hem maar wat graag hun verhaal willen vertellen. Handgeschreven brieven zelfs.

‘Het programma blijft aan me kleven’, zegt hij. ‘Ik kan het niet losschudden en dat is niet erg. Ik denk er graag aan terug, voor mij zijn het warme herinneringen. Tijdens de opnames hebben we onbewust een soort bubbel gecreëerd, een cocon weg van de buitenwereld, waarin we met drie vrienden alleen bezig waren met dat ene thema: de dood van mijn broer. En dat was eerlijk gezegd heel aangenaam. Ik voelde me beschermd, we konden over onze gevoelens praten zonder dat het awkward werd en dat heb ik al wel een paar keer gemist, ja.’

Vlak voor Boris op antenne ging, verloor Snelders ook nog eens zijn moeder Louki, die nog wel te zien was in de reeks. Zijn vader Jul stierf jaren geleden al.

Jeroom: Na de dood van mama verlangde ik ineens hard terug naar de bubbel van Boris. Werd alles maar weer voor mij geregeld, dacht ik. In Canada hadden we een producer mee die ons van koffie en eten voorzag, onze route was helemaal gepland… We moesten ons alleen maar focussen op mijn herinneringen, het avontuur en de gesprekken met elkaar.

Maar ondertussen ben je dus uitgegroeid tot een soort goeroe voor rouwende mensen.

Jeroom: (lacht) Het zijn heftige maanden geweest. Mijn mailbox is ontploft en ik heb elk bericht persoonlijk beantwoord. Ik snap namelijk dat ons verhaal iets losmaakt als je eigen rouwverhaal onder een dikke laag stof ligt. Veel mensen zaten blijkbaar snikkend voor hun tv, zwijgend, en wilden nadien hun hart eens luchten tegen mij. Ik krijg allerlei berichten, van mensen die zelf ziek zijn, zoals mijn broer, over families die eindelijk over hun verdriet durven te praten tot een meisje dat jaren geleden hetzelfde als ik meemaakte en me schreef dat ze Boris als een handleiding gebruikt heeft om haar nieuwe lief te tonen wat rouw doet met een mens.

Het is de toon die de muziek maakt: soms was de grens tussen huilen en lachen flinterdun. Vind je dat we in Vlaanderen te krampachtig met de dood omgaan?

Jeroom: Nee, iedereen moet voor zichzelf uitmaken hoe je met de dood omgaat. Ik ben niet geplaatst om daarover te oordelen. Ik weet wel dat wij in de familie de miserie altijd met humor bevochten. Ermee lachen was altijd een manier om de dingen onder ogen te zien, hoe lastig ze soms ook waren. Met Boris hebben we laten zien dat het kan, lachen om een ernstig onderwerp als de dood. Al is er natuurlijk voor alles een plaats en een tijd. Bij mij is het nu vijfentwintig jaar geleden, ik kan Boris’ dood nu plaatsen. Vijf jaar na zijn dood had je me dit niet moeten vragen.

Maar goed, we vertrokken dus op reis met een urne in mijn rugzak, met daarin de asse van mijn broer: qua humor konden we ons al wat meer permitteren, besefte ik meteen. Voor een komiek is dat een heel interessante arena. Al was de voorwaarde wel dat ik me zou blootgeven. Je kunt geen humor brengen als je je niet ook kwetsbaar opstelt. Daar ben ik voor gaan trainen: voor we vertrokken, heb ik me een halfjaar door een therapeut laten begeleiden. Ik wilde weten wat er wat met mij zou gebeuren als het zover was. Ik wilde de klep naar al dat verdriet al eens opendoen, om te kijken waar de bodem ongeveer zat. Ik wilde niet in de eerste vijf dagen van de reis al crashen en de ene huilbui na de andere krijgen, dat zou lastig geweest zijn. Door die testduik in mijn ziel was ik gerustgesteld en wist ik dat ik het zou aankunnen.

In zekere zin is Boris ook een soort anti-Reizen Waes geworden: veel heldhaftigs is er onderweg niet gebeurd.

Jeroom: Als we met dit gezelschap gaan monstervissen en er gebeurt niets, dan raken we er ook mee weg. Dat wist ik al na die testopname in Zeeland. Het is slow tv. En niet per se alles wat we onderweg deden, moest ook lukken: het ging uiteindelijk toch vooral om de rugzak die ik bij me had. Het stuk over de zalmen in de laatste aflevering bijvoorbeeld was één grote teleurstelling. We waren te vroeg voor de zalmtrek en er was niets te zien. Maar ik vind het nog altijd een van de betere scènes in de reeks, ongewild, dankzij die vrouw die er toevallig was en ons allerlei andere mooie dieren wilde laten zien die er telkens óók niet bleken te zijn. (lacht) We hebben veel geluk gehad. Al op de eerste dag verloren we een leiding van ons urinereservoir, waardoor we een kilometerslang spoor van pis door een beschermd natuurgebied trokken: zoiets kun je niet scripten. En het was niet eens onze eigen pis, maar die van de mensen die de mobilhome voor ons hadden gehuurd.

Heb je onderweg ooit getwijfeld over de hele opzet?

Jeroom: Daarvoor was de reis te zwaar. We sliepen slechts vier, vijf uur per nacht en moesten vooral ki-lo-me-ters rijden. We zaten in een waas waarin elke dag hetzelfde leek, er was geen tijd om spijt te krijgen. We hadden wel duidelijk afgesproken dat ik maar één keer met de vingers moest knippen om alles stil te leggen. Als ik wilde, kon ik er altijd de stekker uit trekken. Tot op de laatste dag. Vlak voor het verstrooien van Boris is Koen, de regisseur, me nog komen vragen: doen we het of doen we het niet? Als ik toen nee had gezegd, had hij maar een ander einde moeten bedenken. Het was met een klein hartje, maar het ging uiteindelijk wel. Het ergste, maar dat is niet meer gefilmd, was het terug naar beneden wandelen, de hele berg af, met een lege rugzak. Toen dat gewicht van die volle urne wegviel, was ik me er opeens van bewust dat ik iets kwijt was. Ik had last van fantoompijn.

Het is een gemakkelijk brugje om te maken, misschien zelfs wat goedkoop, maar ben je dankzij Boris ook je spreekwoordelijke rugzak kwijtgeraakt?

Jeroom: (denkt na) Ik heb een deur opengezet die ik al die jaren perfect gesloten had weten te houden. En ik had mijn verdriet nog vijftig jaar zo hermetisch kunnen wegstoppen. Maar ik ben blij dat ik ervoor gekozen heb die deur open te wrikken. Ik voel dat ik nu rustiger in het leven sta, omdat ik iets heb kunnen afsluiten. Ik vind het een mooie gedachte dat ik mijn broer tijdens die drie weken nog eens zo dicht bij mij heb kunnen voelen, het was echt alsof ik hem nog eens deed herleven. Dat maakte het natuurlijk ook weer moeilijker om hem op die berg weer af te geven. (zwijgt even) Maar nu moet ik toch vooral glimlachen als ik aan dat moment terugdenk. En ik vermoed dat Boris ook blij zou zijn als hij het zou weten.

Ben je op Google Maps al vaak gaan kijken naar die bewuste bergtop in het Banff National Park waar je de as van je broer hebt verstrooid?

Jeroom: Stiekem wel, ja. In mijn telefoon heb ik ook wat foto’s van ‘Berg Boris’ zitten. Ik ben blij dat ik nu eindelijk een plek heb waar ik naartoe kan als ik dicht bij mijn broer wil zijn. Bij de meeste mensen staat er op het dressoir of zo een urne te verstoffen. Dan vond ik het fijner om mijn broer op een van de mooiste plekken van de wereld te verstrooien. Zodra mijn zoon Remus wat ouder is, wil ik trouwens teruggaan. Het is een zware wandeling ernaartoe, hij moet eerst nog iets sterker worden in de benen. En er is een viersterrenhotel in de buurt: Elodie (zijn vrouw Elodie Ouédraogo, nvdr.) kan dus ook mee. (lacht)

Merkt zij dat je sinds het programma veranderd bent?

Jeroom: Zeker. Ze voelt dat ik meer vrede heb met de dood van mijn broer. En dat ik rustiger met de dood van mijn moeder ben omgegaan dan ze verwacht had, ook omdat die net met de lancering van het programma samenviel.

Heeft de televisiemaker in jou heimelijk al eens gedacht dat er een sequel van Boris te maken valt, met de asse van je moeder?

Jeroom: (lacht) Nee, dat gaat niet gebeuren. Mama ligt nu bij mijn vader, en die twee ga ik echt niet uit elkaar halen. Ze hebben het zo lang zonder elkaar moeten stellen, ik ga ze met rust laten. Het mooie aan Boris is ook net dat het zo uniek is. Het is geen format, ik kan het niet verkopen aan het buitenland, het gaat nooit meer terugkomen. En dat is net de kracht.

○○○

Rouw was best hip op tv dit jaar. Lieve Blancquaert maakte Het laatste portret (VRT 1), over mensen voor wie het leven binnenkort kan eindigen, en in Dagen zonder broer (VRT1) nam ook Jeroen Meus afscheid van zijn broer.

Jeroom: Dat was bijzonder, ja. Ik wist dat Jeroen ook met een programma over zijn broer bezig was. Hij had mij zelfs gevraagd in dat van hem te komen babbelen. We hadden vooral schrik dat we dezelfde titel zouden kiezen, maar voor de rest wisten we al vrij snel van elkaar dat het twee totaal verschillende programma’s zouden worden.

Ik denk dat de reacties op deze programma’s bewijzen dat dit soort televisie kan. Dat je niet wordt afgestraft als je in je hart laat lijken, en dat rouw misschien nog niet voldoende belicht is op tv. ‘Amai, je moet nogal dikke ballen hebben om dit te durven op tv’, heb ik al vaak gehoord. Ik heb dat nooit zo aangevoeld, ik heb me altijd heel veilig gevoeld om dit te doen. En ik geloof echt dat het veel mensen kan helpen als bekende koppen ook eens hun ziel blootleggen op tv.

Je zei eerder dat personages als Ridder Bauknecht, Knuffelbos of Jos het Debiele Ei in een diep trauma geworteld zijn. Voel je nu, na Boris, dat niet alleen jijzelf evolueert maar ook je werk?

Jeroom: Mijn cartoons zullen waarschijnlijk niet veel veranderen. Daarin heb ik een stijl ontwikkeld die redelijk vastligt. Maar mijn tv-werk zal nu misschien wel een andere richting nemen. Een idee als Boris komt maar één keer in een mensenleven voorbij, denk ik. Maar ik heb wel gemerkt dat het loont om risico’s te nemen. Tv moet niet altijd entertainment zijn, maar kan ook helend zijn, zoals een boek of een film. Je kunt er thema’s mee op de kaart zetten en mensen erdoor laten nadenken. Ik was dat wat vergeten, maar dankzij Boris heb ik het opnieuw ten volle beseft.

Maar goed, eerst zullen we die boot hier eens vol proppen, zie. (lacht)