‘It was all good, man!’: het laatste seizoen van ‘Better Call Saul’ nam zijn tijd, en gelukkig maar

Het laatste seizoen van Better Call Saul was een masterclass in laatste seizoenen.

Waarschuwing: dit stuk bevat spoilers voor het volledige zesde seizoen van Better Call Saul.

Als er één narratieve truc is waar we Better Call Saul, de best geschreven reeks van het streamingtijdperk, voor altijd mee zullen vereenzelvigen, is het de wat-is-er-hier-in-godsnaam-aan-het-gebeurenscène. Vince Gilligan en Peter Gould, de showrunners, hielden ervan om kleine, ogenschijnlijk nonsensicale scènes in het verhaal vooruit te schuiven waarvan ze het belang pas later duidelijk maakten. In seizoen 2 zagen we hoe Mike Ehrmantraut samen met zijn kleindochter gaten in een tuinslang boorde. Pas een aflevering later, toen Mike de slang als een DIY-spijkermat over de weg rolde tijdens een overval op een drugtransport, werd het ook de kijker duidelijk wat hij had zitten knutselen. Geen reeks die vaker – of extremer – het geduld van de kijker op de proef durfde te stellen.

De meeste reeksen, Game of Thrones voorop, haasten zich richting finale. Better Call Saul nam zijn tijd.

Dat verraadde een zekere liefde voor het pure ambacht. Net zoals hun protagonisten methproductie, aanslagen en oplichterij als een kunst beschouwden, zagen de schrijvers van Better Call Saul plotten als een meticuleuze stiel, waarbij de geduldige omweg te prefereren valt boven de gehaaste shortcut. De schoonheid zat in de geduldig opgebouwde perfectie.

Hun meesterwerk hadden Gilligan en Gould evenwel voor het laatste seizoen gehouden. De meeste reeksen, Game of Thrones voorop, moeten zich richting finale haasten om alles verteld te krijgen. Better Call Saul nam zijn tijd. Terwijl de kijker zich afvroeg of Lalo Salamanca en Kim Wexler het zouden overleven en wanneer Walter White zou binnenwandelen, begon Better Call Saul tergend traag een puzzel te leggen, aflevering na aflevering, zonder de stukjes in elkaar te klikken. We zagen hoe Jimmy McGill verregaande plannen smeedde om de auto van Howard Hamlin te lenen of geënsceneerde foto’s fabriceerde van een lookalike van een rechter met gebroken arm. We zagen Lalo Salamanca in een riool kruipen en Gus Fring een pistool verstoppen. We zagen een meetlat in plexiglas gegoten worden. Maar waar het naartoe ging – en hoe dat alles een antwoord zou kunnen bieden op de vragen die Better Call Saul nog moest beantwoorden – werd achtergehouden.

Tot Lalo Salamanca in de zevende aflevering opdook in het huis van Jimmy en Kim, Howard Hamlin door het hoofd schoot en de puzzelstukjes in elkaar klikten. De dood van Howard Hamlin was strikt genomen niet de schuld van Jimmy en Kim, maar het was wel een gevolg van hun acties. Iets waar Jimmy, de moreel flexibelste van het koppel, mee kon leven, maar Kim niet. Een aflevering later, wanneer Lalo dood is en Jimmy en Kim uit de gevarenzone zijn, verliet ze hem. In de daaropvolgende scène zagen we Saul Goodman, jaren later, in een protserige villa met een andere vrouw in bed liggen. De transformatie van Slippin’ Jimmy naar de Saul Goodman van Breaking Bad was voltrokken.

Het was een nagenoeg volmaakt einde: Kim leefde, Lalo was dood en het laatste duwtje dat Saul richting afgrond kreeg, kwam van de liefde van zijn leven. Het beantwoordde alle vragen, zonder dat het uitleggerig werd. Het klopte, maar wist toch te verrassen. Plotmatige perfectie op een zelden geziene hoogte. Alleen: het was niet het einde. Better Call Saul had nog vijf afleveringen klaarstaan.

Er valt over te discussiëren of die laatste vijf uur, bijna een epiloog in zwart en wit, nódig waren, maar het is duidelijk dat het voor Gilligan en Gould niet anders kon. De moorden, de kartels en de oplichterij waren altijd maar de helft van wat Better Call Saul was. De andere helft was een psychologische karakterstudie van Jimmy McGill/Saul Goodman, die een groter punt wilde maken over goed en kwaad, flexibele moraliteit en wat iemand maakt tot wie hij is. Nu de plot afgerond was, leek Better Call Saul nog één keer in de psyche van zijn protagonist te willen kruipen om de laatste vragen af te ronden. Vragen die iets fundamenteler waren dan hoe Lalo aan zijn einde kwam. Was Saul Goodman een goed mens? Hoe kon hij leven met wat hij gedaan had? En had hij recht op verlossing, het thema waar zo veel antiheldenfictie, van Mad Men tot Bojack Horseman, zijn slotakkoord rond breit?

Waarna Better Call Saul in zijn laatste vijf afleveringen opnieuw geduldig een puzzel begon te leggen. Na vijf en een half seizoen te focussen op de gebeurtenissen vóór Breaking Bad maakte de reeks een tijdsprong naar wat er ná de dood van Walter White gebeurde. We kregen te zien hoe Gene Takavic, het ondergedoken alterego van Saul Goodman, het criminele leven niet kon laten en opnieuw een zwendel opzette. We kregen te zien hoe Kim Wexler, die een anoniem leven probeerde op te bouwen, uit wroeging de ware toedracht van Howard Hamlins dood bekende. We zagen Walter White en Jesse Pinkman opduiken in flashbacks, deze keer als oude versies van zichzelf. (Het was een opvallende keuze om hun gezichten digitaal niet te verjongen, maar wel een goede. Er zat een zekere somberte in hun personages, bijna als een beschouwing op tijd en spijt.)

Ook deze keer bleef het onduidelijk wat de bedoeling was van de grillige verzameling scènes. Ook deze keer lieten Gilligan en Gould pas helemaal op het einde zien hoe de stukjes in elkaar klikten. In de finale, die begint met de arrestatie van Gene Takavic, lijkt Saul Goodman zijn laatste restje goedheid overboord te gooien om zijn hachje te redden. Met pure bluf slaagt hij erin om een deal te sluiten met de openbare aanklager waarin de levenslange gevangenisstraf die hem boven het hoofd hangt gereduceerd wordt tot 7,5 jaar cel in een gevangenis naar keuze. Het is zijn laatste en meest cynische scam. Tot hij ontdekt dat Kim de ware toedracht van de moord op Howard Hamlin bekend heeft, enkel en alleen omdat ze vond dat ze dat moest doen. Met een list weet hij haar naar de rechtbank te lokken, waar hij voor haar ogen zijn deal opblaast en zijn rol in Walter Whites drugimperium erkent. Wanneer hij de rechtszaal buiten wandelt, doet hij het niet als Saul Goodman, maar als Jimmy McGill. Hij gaat levenslang de cel in: de prijs die hij betaalt om aan Kim te laten zien dat er nog een stukje moraliteit in hem schuilt.

In de laatste scène, misschien wel de mooiste in elf seizoenen Breaking Bad/Better Call Saul, komt Kim hem bezoeken in de gevangenis, waar ze woordeloos een sigaret delen onder het zonlicht dat door de tralies valt. Een gespiegelde kopie van hun eerste scène samen in seizoen één, waar ze een sigaret deelden in een parkeergarage. (Narratieve symmetrie was de ándere truc waar Better Call Saul een patent op had.) Geliefden zijn ze niet meer, maar de liefde is er nog. Even later wandelt Kim weg terwijl Saul achterblijft en toekijkt, bijna als Humphrey Bogart die Ingrid Bergman ziet wegwandelen in Casablanca. Het is het laatste kunststukje van Gilligan en Gould: Jimmy McGill zal de rest van zijn leven in een cel doorbrengen en hij heeft geen toekomst meer met de vrouw van zijn leven, maar toch is het een hoopvol einde. Jimmy McGill heeft zijn redemption gevonden.

Het is een slot dat je niet los kunt zien van hoe het negen jaar geleden voor Walter White eindigde. De laatste aflevering van Breaking Bad had iets van een wensdroom, waarin Walter White zijn fortuin veilig stelde voor zijn kinderen, afscheid nam van zijn vrouw met de woorden die ze wilde horen, al zijn vijanden uitschakelde met een machinegeweer-op-afstandsbediening en vredig kon sterven terwijl de politiesirenes dichterbij kwamen. Plotmatig was er weinig op aan te merken: alle eindjes werden aan elkaar geknoopt. Alleen voelde de verlossing van Walter White een tikje te makkelijk. Nadat hij vijf seizoenen had gelogen, gemoord en een kind vergiftigd, leek zijn geweten gezuiverd met één simpele bekentenis aan zijn vrouw dat hij het allemaal voor zichzelf had gedaan. (Vince Gilligan, de showrunner, heeft achteraf al een aantal keer aangegeven dat hij zich stoorde aan de fans die Walter White als een held bleven zien.)

Voor Saul Goodman was dat simpele einde nooit een optie, lijken de scenaristen deze keer te willen zeggen. Hij moest zijn verlossing verdienen. Better Call Saul was dan ook altijd de meest filosofische reeks van de twee.

Of Better Call Saul nu beter is dan Breaking Bad, de vraag die al zes seizoenen boven de reeks hangt, blijft dan ook na de finale nagenoeg onmogelijk te beantwoorden. Daarvoor zijn de twee reeksen altijd al te zeer verstrengeld geweest. Better Call Saul stond nooit helemaal op zich, maar was een antwoord op Breaking Bad, ondergroef zijn voorganger en stelde vragen over moraliteit en menselijke aard. Je kunt de twee niet los van elkaar zien, wat het logischerwijze dan ook onzinnig maakt om te zeggen wat nu de beste was.

Dat gezegd zijnde: sowieso Better Call Saul.