Is onze buitenlandse serie van het jaar The Handsmaid’s Tale nog wel sciencefiction?

Voor een serie die zich in de toekomst afspeelt, zat The Handmaid’s Tale het naargeestige 2017 akelig dicht op de huid.

Op 27 juni dit jaar kwamen enkele tientallen sympathisanten van non-profitorganisatie Planned Parenthood samen op Capitol Hill in Washington om te protesteren tegen Trumpcare. Dat wetsvoorstel voorzag in een drastische inkrimping van de middelen van de organisatie, die onder andere tot doel heeft abortus en anticonceptie voor iedereen toegankelijk te maken. Eerder, op 13 juni, hielden betogers in Ohio een stil protest tegen een wetsvoorstel om de meest voorkomende abortusmethode in de staat te verbieden. En op 17 mei riepen demonstranten in New Hampshire op tot het ontslag van Robert Fisher, een gereputeerde Republikein die actief was op het seksistische Redditforum ‘The Red Pill’.

Alle betogers waren vrouwen. Geen van hen sprak een woord. En ze waren allemaal gekleed in lange rode gewaden, hun gebogen hoofden gehuld in hagelwitte bonnets – zoals de handmaids, de dienstmaagden uit de bejubelde tv-serie The Handmaid’s Tale. In die reeks, naar de gelijknamige roman uit 1985 van Margaret Atwood, speelt Elisabeth Moss (Mad Men, Top of the Lake) Offred, een vrouw die gereduceerd is tot fokvee van christelijke fundamentalisten. Recensenten noemden de serie, met acht Emmy’s bekroond, meer dan eens ‘angstaanjagend profetisch’, maar klopt dat wel? Atwood had zich voor haar dystopische roman één vuistregel gesteld: alles wat erin gebeurde, moest zijn oorsprong vinden in de realiteit. Kun je dan nog spreken van een dystopie?

Eigendom van Fred

The Handmaid’s Tale speelt zich af in de nabije toekomst. Na een ecologische ramp en een terroristische aanslag zijn de VS uiteengevallen en aan de kant geschoven door de theocratische dictatuur Gilead, een soort kalifaat gebaseerd op Bijbelteksten, dat uitsluitend door mannen geregeerd wordt.

Alle vrouwen hebben er een duidelijk omschreven plek en taak. De echtgenotes dragen blauwgroen, de huishoudsters worden Martha’s genoemd, de wrede toezichthouders zijn de Tantes en ergens ver ondergronds leven de Jezebels als seksslaven. Homo’s en lesbiennes worden ‘genderverraders’ genoemd, opgejaagd en in een publiek spektakel opgeknoopt. Elke vorm van verzet wordt bestraft met marteling of amputatie. Wie rebelleert, moet in de kolonies radioactief afval ruimen – een zeker doodsvonnis.

In de wereld van The Handmaid’s Tale is vruchtbaarheid een groot probleem: slechts één op de vijf van de toch al schaarse verwekte baby’s wordt gezond geboren. De vruchtbare vrouwen worden daarom als dienstmaagden bij rijkere gezinnen geplaatst. Ze mogen niet lezen, niet schrijven, en moeten op gezette tijden geritualiseerde verkrachtingen ondergaan.

Offred (Moss) is een van hen. Ooit had ze een andere naam, vertelt ze aan het begin van de reeks. ‘Maar die is verboden. Zoals zoveel dingen nu verboden zijn.’ Tegenwoordig gaat ze door het leven als de Dienstmaagd van Fred en Serena Waterford. Offred wil trouwens zoveel zeggen als ‘Of Fred’, eigendom van Fred. De vruchtbare vrouw als eigendom van de staat.

The New Yorker somde eerder dit jaar enkele verhalen op waardoor Atwood zich destijds liet inspireren: een verbod op abortus en contraceptie in Roemenië; teruglopende geboortecijfers in Canada; pogingen van Republikeinse senatoren in de VS om subsidies aan zorginstellingen die aan abortussen meewerken terug te draaien, berichten over de bedreiging van de privacy door creditkaarten, toen nog een nieuwigheid; verslagen van Amerikaanse Congreshoorzittingen over de regulering van toxische industriële emissies, in de nasleep van het dodelijke gaslek in het Indiase Bhopal; berichtgeving over een fundamentalistische sekte in New Jersey waarin vrouwen ‘dienstmaagden’ werden genoemd; Republikeinen die opriepen tot ‘het herstellen van de gezinswaarden’… Het idee van The Handmaid’s Tale was niet om simpelweg de standaardvraag te stellen waarmee zo’n beetje alle dystopische fictie begint: zou het hier kunnen gebeuren? Het was al gebeurd.

Kun je deze nieuwe adaptatie – er was in 1990 al een film van Volker ‘Die Blechtrommel’ Schlöndorff – van dezelfde tijdgeestkritische motieven verdenken? Uiteraard is The Handmaid’s Tale in de eerste plaats een prestigieuze tv-reeks, prachtig in beeld gebracht, met grote namen en een miljoenenbudget. Ze werd gemaakt voor de streamingdienst Hulu, een joint venture van zowat alle grote spelers op de Amerikaanse en internationale markt – Fox, Walt Disney en Time Warner kun je nu niet bepaald progressieve krachten in het moderne Amerika noemen – maar in het klimaat van Trump komt The Handmaid’s Tale niettemin hard binnen.

Het nieuwe normaal

In de eerste aflevering zien we een groep gedetineerde vrouwen in een donker klaslokaal, luisterend naar Tante Lydia, het hoofd van het Rode Centrum. Zij vertelt hen over hun nieuwe leven van onderdanigheid: ‘Jullie dienen de leiders en hun onvruchtbare vrouwen. Jullie zullen hun kinderen baren.’ Wanneer een van de vrouwen tegenspreekt, wordt ze hardhandig tot de orde geroepen en afgevoerd om een van haar ogen te laten verwijderen. ‘Meisjes, ik weet dat dit vreemd aanvoelt’, sust Tante Lydia, ‘Dit lijkt nog niet gewoon voor jullie. Maar dat komt nog. Na verloop van tijd is dit het nieuwe normaal.’

In de weken na zijn aanstelling als president waarschuwden critici voor de normalisering van Trumps racistische, seksistische, homofobe beslissingen en leugens. We vinden zijn tweets nog steeds belachelijk, maar we halen de schouders op. We wijzen hem er voorlopig nog op als hij liegt, maar de woede gaat steeds sneller liggen. Op naar het volgende schandaal. Eén jaar Trump, en we zijn het al gewoon. Trump is het nieuwe normaal: een man die neerkijkt op vrouwen. Een man wiens aanhangers over zijn tegenstander Hillary Clinton met de regelmaat van de klok zeiden dat ze ‘opgesloten moet worden’. Een man die zijn eigen omgang met de andere kunne ooit kernachtig samenvatte met de woorden ‘You gotta grab ‘em by the pussy’.

De Republikeinen hebben zich dit jaar van hun meest vrouwvriendelijke kant laten zien, en onder andere het baas-in-eigen-buikprincipe met allerhande maatregelen proberen te beknotten. ‘Ik begrijp dat ze het gevoel hebben dat het hun lichaam is’, zei Justin Humphrey in februari, toen zijn thuisstaat Oklahoma op het punt stond een wet te stemmen die abortus afhankelijk maakt van de schriftelijke toestemming van de vader van het kind. ‘In mijn ogen zijn zij de host voor het nieuwe leven.’ Illinois-Congreslid John Shimkus vroeg zich luidop af waarom mannen prenatale zorg zouden moeten subsidiëren. En Republikeins Congreslid Trent Franks uit Arizona moest eerder deze maand ontslag nemen wegens een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag tegen hem. Een even absurd als uitzinnig verhaal: omdat zijn vrouw onvruchtbaar was, had de oerconservatieve Franks (fel anti-abortus) twee vrouwelijke ondergeschikten herhaaldelijk benaderd met de vraag om draagmoeder te worden. Hij bood 5 miljoen en was not amused toen de twee weigerden. Toen het nieuws van Trents ontslag bekendraakte, vormden zijn rechts-religieuze vrienden een gebedskring voor hem, in het Capitool.

De tv-adaptie van The Handmaid’s Tale kreeg het groene licht lang voor Trump een valabele presidentskandidaat leek. En de producenten stelden zich waarschijnlijk voor dat het verhaal van de vrijgevochten Offred de aanhangers van Clinton zou aanspreken. In de plaats daarvan nam Trump zijn intrek in het Witte Huis, samen met zijn vicepresident Mike Pence, een evangelist die zichzelf herhaaldelijk ‘een christen, een conservatief en een Republikein, in die volgorde’ genoemd heeft. Dat is zijn goed recht, maar als die overtuiging het overheidsbeleid van hem en zijn vrienden vormgeeft en aanleiding geeft tot de inperking van al dan niet verworven rechten als abortus, anticonceptie, homohuwelijk – wij beginnen niet eens over het glazen plafond – dan is Gilead niet meer zo ver van ons bed.

In de derde aflevering schetst Offred hoe het in Gilead zo ver is kunnen komen: ‘We hebben niet opgelet. Zo hebben we het laten gebeuren. Toen het parlement werd afgeslacht, werden we niet wakker. Toen ze terroristen de schuld gaven en de grondwet schorsten, werden we niet wakker. Nu ben ik wakker.’ The Handmaid’s Tale is een belangrijke serie.