Hoe ‘Chantal’ een beetje de ‘Barbie’ van de Vlaamse televisie is

Voor het tweede seizoen van Eigen kweek-spin-off Chantaltrekt Maaike Cafmeyer weer de plunje van West-Vlaanderens meest gevreesde hoofdinspecteur aan.

Een zelfverklaarde indianist die een lijk in zijn diepvries bewaart. Een flik met een cowboyhoed die enkel aangesproken wil worden met ‘sheriff’. Een kleuterjuf die haar leerlingen gijzelt. Wie na Bevergem, Eigen kweek of Nonkels al een bedenkelijk beeld had van West-Vlaanderen, zal na het kijken van de komische politiereeks Chantal niet bepaald gerustgesteld zijn. In het tweede seizoen moet Chantal Vantomme (Maaike Cafmeyer), al een dik jaar eerste hoofdinspecteur van het wijkcommissariaat van Loveringem, het opnieuw opnemen tegen louche priesters, bouwpromotoren en ander gespuis dat ’t woeste Wilde Westen teistert. De vreemde verhalen zijn nog steeds gebaseerd op ‘zaken die echt gebeurd zouden kunnen geweest zijn’, aldus de aanstekelijke begingeneriek.

Al van bij de eerste aflevering in 2022 bleek Chantal een natuurkracht te zijn. Het snedige scenario van Mathias Sercu en de ijzersterke vertolking van Cafmeyer, eerder dit jaar terecht bekroond met een Ensor, maakten van het programma een hit. Meer dan één miljoen Vlamingen, over verschillende generaties heen, ploften elke zondagavond om stipt 21.00 uur neer in hun zetel voor heerlijk absurde televisie.

En dat voor een serie waar noch jij, noch Mathias Sercu in eerste instantie achter stonden.

Maaike Cafmeyer: Soms zit de wereld raar in elkaar. Je weet op voorhand nooit hoe het publiek gaat reageren, zeker niet op een weird universum als dat van Loveringem. Maar de sterkte van Chantal is net haar herkenbaarheid. Iedereen kent een burgemeester. Iedereen kent een sheriff. Ook als je niet in West-Vlaanderen woont.

In dit tweede seizoen krijgt Chantal opnieuw te maken met bizarre cases, zoals die van de schurk die urnes steelt. Ook op ware feiten gebaseerd?

Cafmeyer: Niet alle verhalen zijn letterlijk waargebeurd, maar veel elementen zijn echt, ja. Jeroen (Dumoulein, de regisseur, nvdr.) en Mathias hebben de archieven van de Krant van West-Vlaanderen doorgespit en er hun eigen waarheid mee gemaakt. Die politicus uit het eerste seizoen die zich voor zijn dementerende moeder verkleedt als zijn overleden vrouw? Dat is bijvoorbeeld geïnspireerd op het leven van Jeroen. Toen zijn moeder een hersentumor had gekregen, mochten ze haar ook niet meer vertellen dat haar eigen moeder was gestorven. Ze zou telkens opnieuw in shock verkeren.

Als geboren en getogen West-Vlaming: nooit beseft dat ik omringd was door zo veel criminaliteit.

Cafmeyer: Ik wel. Ik las de Krant van West-Vlaanderen bij mijn mémé en er stond altijd wel een of ander bizar verhaal in. Bijvoorbeeld over een kasteelheer die vastgebonden aan zijn bed was teruggevonden. Een eenzame man blijkbaar. Dan vraag ik me toch af hoe die in die benarde situatie is terechtgekomen.

Liet Chantal je anders kijken naar jouw wortels?

Cafmeyer: Toch een beetje. In mijn puberteit kon ik niet rap genoeg ontsnappen. De mentaliteit maakte me kapot. Maar hoe ouder ik word, hoe meer mededogen ik heb voor West-Vlaanderen. En hoe meer ik besef dat hun denken me meer geïnfecteerd heeft dan ik dacht. Al dat werken. Het idee dat je niet te veel moet trunten en vooral moet doordoen. Broodje moet ip de planke. Dat zit er ingebakken. Maar er zijn ook mooie kanten. Onze pioniersgeest. De zee.

Zie je je ooit nog terugkeren naar de Far West?

Cafmeyer:Never say never, maar zolang ik werk zal het toch moeilijk zijn. Het is wel écht ver.

○○○

Naast haar sappige taal, viel de reeks ook om een andere reden op: Chantal is een krachtig vrouwelijk personage dat, niet zelden met succes, opbokst tegen haar seksistische mannelijke collega’s die het maar moeilijk kunnen verkroppen dat een vrouw haar plek opeist. De serie kwam niet toevallig tot stand tijdens een periode waarin #MeToo ook bij ons voet aan de grond gekregen had via de zaak-De Pauw, waarin Cafmeyer zich met acht andere vrouwen burgerlijke partij gesteld had. Chantal werd een van de eerste zichtbare afdrukken van die veranderde tijdsgeest.

‘Er zijn de laatste jaren zo veel geweldige series en films over en met vrouwen gemaakt’, beaamt Cafmeyer. ‘Twintig jaar geleden had je je nooit kunnen inbeelden dat een film als Barbie in de zalen zou komen. Lange tijd moest je een actiefilm maken als je wilde cashen aan de box office. Barbie sloeg er als eerste in om dat patroon te doorbreken. En wanneer het regent in Hollywood, druppelt het in België.’ Die drup nam bij ons de vorm aan van een roodharige flik van middelbare leeftijd.

Is een vol personage als dat van Chantal een unicum in Vlaanderen?

Cafmeyer:(knikt) Zeker in het genre van de tragikomedie. Je krijgt niet vaak een rol die zo aan de ribben blijft kleven. Chantal is een vrouw met pak aan. Ze is tegenstrijdig, ze is onverwacht. Ik hoop dat de reeks een eye-opener kan zijn. We zijn opgevoed met een cinemacultuur die bepaald was door een mannelijke blik. Dankzij #MeToo hebben we ingezien hoe verwrongen de machtsverhoudingen zijn. In de meeste films praten vrouwen niet eens tegen elkaar, tenzij ze het over een man hebben. Mathias heeft bewezen dat mannen ook uit een vrouwelijk perspectief kunnen schrijven. Lang klonk het excuus dat mannen dat niet konden. Vaneigens kunnen ze dat wél, en nu is de wereld er klaar voor.

Is er voldoende beweging op dat vlak?

Cafmeyer: Het is mijn taak om hoopvol te zijn, maar de geschiedenis heeft ons vaak iets anders geleerd. Je moet aan de knoppen staan om iets te kunnen veranderen. In Hollywood kan dat. Daar heeft Reese Witherspoon een productiehuis voor en door vrouwen opgericht. Met Big Little Lies als resultaat. Maar hier is dat als actrice die enkel in België werkt niet denkbaar. Als kleine zelfstandige is het onmogelijk om een eigen productiehuis op te richten.

Els Dottermans zei recent in De Morgen dat vrouwen in het Vlaamse theaterlandschap eerder stappen achteruit dan vooruit zetten.

Cafmeyer: We hebben inderdaad nog een lange weg te gaan. Vrouwen verdienen in onze sector nog steeds minder. De loonkloof bedraagt 13,5 procent. Ik heb zelf een tocht van twintig jaar afgelegd om gelijk verloond te kunnen worden. Vrouwen moeten meer voor elkaar opkomen. Samen kunnen we meer veranderen dan iemand die op zijn eentje staat te roepen in de woestijn. En er zijn heel veel mannen die ons daarbij willen helpen. Dat is volgens mij ook de enige weg. Het is niet wij tegen zij.

We leven in verwarrende tijden. Het mooie aan Chantal is dat de reeks ondanks haar feministische thema’s niet belerend is. Niemand vindt het fijn om te horen wat die moet doen of denken. We zijn zoekende wezens. Het is goed om af en toe te denken: fuck, dat had ik beter kunnen aanpakken. Die nieuwe inzichten tonen de kracht van cultuur.

Een jaar geleden noemde je in dit blad de situatie van de cultuursector zorgwekkend.

Cafmeyer: Ik denk niet dat de situatie verbeterd is. We moeten ons blijven verdedigen tegen een negatieve perceptie van kunst. Enerzijds heeft corona aangetoond dat we niet gemist kunnen worden. Maar anderzijds hoor ik voortdurend dat ‘het toch niet zo moeilijk kan zijn’ om te doen wat we doen. Er zit een enorme spreidstand tussen de troost die cultuur kan bieden en de gemakkelijkheid waarmee er naar onze metier wordt gekeken. Ik moet keihard werken voor mijn boterham. Ik ben niet rijk. En dat hoeft ook niet. Maar het zou wel tof zijn mocht ik me niet de hele tijd moeten verdedigen voor wat ik doe.

In 2019 en tijdens de coronacrisis was jij een van de grote stemmen in de cultuurprotesten. Wat hebben die opgeleverd?

Cafmeyer: Die protesten zijn een gamechanger geweest. We werden gehoord door de Raad van State en veel projectsubsidies konden blijven bestaan. Dat heeft aangetoond dat je een jongere generatie niet zomaar kunt uitschakelen. Maar er is zeker ruimte voor verbetering. Te vaak wordt vergeten dat onze sector een winstgevende economie is. Iedere euro geïnvesteerd in cultuur, levert er 2,5 euro op. Als je naar het theater gaat, doet iemand de lichten, controleert iemand de kaartjes, bedient iemand het café. Dat zijn hefbomen.

Lig jij wakker van de nakende verkiezingen?

Cafmeyer: Natuurlijk, maar het is ook aan ons om de ogen open te blijven houden en mensen te blijven verleiden om naar het theater te komen, een boek open te slaan of een tentoonstelling te bezoeken. Kunst is wat ons mens maakt en het is nog altijd mijn doel om mensen gelukkig te maken. Al is het maar met dat uurtje Chantal.

In een verrechtsende maatschappij is de nood aan cultuur hoger dan ooit. Dat is al eeuwen zo. Wanneer de wereld zwaar is, zie je overal kunst opbloeien als een klein bloemetje dat zegt (in een piepstemmetje): ‘Let op!’ Kunst is noodzakelijk om mensen te doen denken. En dat bereik je niet door alles in een eenheidsworst te persen. Nu ik ouder word, ben ik daar meer fatalistisch over. Ik moet me daartegen wapenen. Gelukkig zie ik veel jonge mensen die héél dartel staan te springen. Zij laten hun kop niet hangen.

Ben jij hoopvol over de jongere generatie?

Cafmeyer: Ja, en ik vind dat wij ook meer ons best moeten doen om jonge mensen hoop te geven voor de toekomst. Als ik in de krant lees dat ‘dit de domme generatie is’, heb ik zin om als een raket uit mijn stoel te schieten. We hebben het met zijn allen niet kunnen oplossen binnen het huidige systeem. En nu zouden we het op hen steken? De jeugd is zogezegd naar de kloten. Maar kijk eens naar onze generatie vijftigers. (sarcastisch) Hebben wij het goed gedaan, zeg.

Wat deed jouw generatie fout?

Cafmeyer: We hebben de hoop afgenomen. Mijn generatie had nog geloof in een betere toekomst. We schreven brieven voor Amnesty International, sloten ons aan bij Greenpeace. Nu zie ik mijn dochters zich zorgen maken over oorlog, de klimaatopwarming en het einde van de wereld. (kwaad) Kunnen we alsjeblieft de hoop levend houden? We zijn dat moreel verplicht aan onze jonge gasten. En daar vind ik ons deerlijk in gefaald, ja.

Wat zeg je aan je kinderen als ze de hoop kwijt zijn?

Cafmeyer: Sorry. En zij zeggen dan: ‘Maar mama, jij hebt dat niet alleen gedaan.’

Dit jaar werd je vijftig. Hoe heb je dat gevierd?

Cafmeyer: Met een oudewijvenfuif! (lacht) Nee, het was heel gezellig. Er was een dj en al mijn beste vrienden waren er. Het was één groot feest.

Is die mijlpaal belangrijk om te vieren?

Cafmeyer: Het is zo belangrijk om het leven te vieren als het er is. Zeker als ik zie wat er allemaal wegvalt rondom mij. Ik ben al heel lang omringd door ziekte. Mijn moeder is twintig jaar geleden ziek geworden. Ik was toen dertig. Vanaf dan zit de dood op mijn schouders. Ik weet wat eindigheid is. Dan leef je anders.

Ik zit nu over de helft van mijn leven. Ik waan mij gelukkig dat er zo veel mooie projecten op mijn pad komen. Maar ik weet dat mijn werk relatief is, hoe graag ik het ook doe. Als ik kijk naar wat Mathias nu meemaakt (zowel Sercu’s broer als zijn zoon lijden aan kanker, nvdr.) dan denk ik alleen maar: het leven is niet meer dan de mensen rondom je, de mensen van wie jij houdt en die ook van jou houden.

Is het idee dat je werk relatief is de reden waarom je je onlangs liet ontvallen ‘dat je gedeeld hebt wat je wilde delen’?

Cafmeyer: Ik doe heel graag wat ik doe, maar het is ook niet meer of minder dan dat. Altijd moet ik over mezelf praten alsof ik zo reusachtig interessant ben. Dat valt reuze mee. Afgelopen zomer sprak ik een vrouw wier twee kinderen meespeelden in Jeanne Panne, het theaterstuk waarin ook ik samen speelde met mijn twee dochters en man. Achteraf bleek dat Ann Dooms te zijn, een wiskundeprof die gespecialiseerd is in AI. En ik wist dat dus niet. Hoe lullig is dat? Ze is zo’n interessante vrouw en ik had haar zo veel kunnen vragen. Dat is doodjammer. Gelukkig kwam ik haar onlangs opnieuw tegen.

Ik ben altijd nieuwsgieriger geweest naar andere mensen dan naar mezelf. Ik ben blij dat er nu een paar programma’s in de pijplijn zitten (Cafmeyer wordt onder meer sidekick in een reboot van De droomfabriek, nvdr.) waarin ik gebruik kan maken van die nieuwsgierigheid. De wereld is nog zo groot en er is nog zo veel te zien en te beleven. Het is tijd om het licht op iemand anders te laten schijnen.