Herwig Ilegems en Tom Lenaerts, al dertig zomers de beste vrienden: ‘We zien elkaar graag, ja’

‘Op het vlak van vriendschappen is anciënniteit geen goede waardemeter’, weet Tom Lenaerts. En toch zit er weinig sleet op zijn dertigjarige band met Herwig Ilegems. De ene regisseerde en schreef, de andere acteert nu in de nieuwe Eén-reeks Twee zomers.

‘Je was een lijk, Herwig. En die Zuid-Amerikaanse dokter heeft enkel eens van ver naar jouw stoelgangstaal gestaard.’

‘Is dat zo? Ik weet dat niet meer.’

‘Jij was ondertussen aan het ijlen. Die pillen die hij je had voorgeschreven, bleken bovendien al twintig jaar verboden in Europa.’

Tom Lenaerts en Herwig Ilegems leerden elkaar dertig jaar geleden kennen via hun partners, respectievelijk Tineke Van Cauwenberghe en Elke Dom (met wie ze overigens nog steeds samen zijn). Van Cauwenberghe vroeg zich af wat haar vrienden dachten van die kerel die ‘achter haar gat zat’. ‘Ik ben dat achteraf pas te weten gekomen’, lacht Lenaerts. ‘Herwig, jouw goedkeuring heeft blijkbaar mijn huwelijk gemaakt. Merci.’

Een paar maanden later werd de vriendschap echt gebetonneerd, met een lowbudgettrektocht door Guatemala. ‘Echt low budget’, grinnikt Ilegems. ‘Hoogstens een paar dollar per dag. We sliepen allemaal samen op één kamer, of zelfs gewoon buiten, in hangmatten. We werden ook elk om beurt behoorlijk zwaar ziek. Alles wat uit een mensenlichaam kan komen, zocht zich een uitweg. Tegelijk. Uiteraard schept dat een band.’

Ik wil altijd oprecht het beste voor een productie. Zie ik bijvoorbeeld een lelijke, plastic vuilnisbak op locatie staan, dan zet ik die tussendoor wel even uit beeld.

Dertig jaar later zijn de Guatemalteekse trektochten Franse shortski’s geworden, maar verder lijkt er weinig veranderd. ‘ Beste vrienden? Dat klinkt alsof we straks onze boterhammen nog moeten gaan opeten in de refter’, zegt Lenaerts. ‘Maar we zien elkaar graag, ja. Alles gaat vanzelf als we bij Elke en Herwig zijn. En het is een luxe om je zo op je gemak bij iemand te voelen.’

Dertig jaar later speelt Ilegems ook een van de hoofdrollen in Twee zomers, de nieuwe zondagavondreeks die Lenaerts, net zoals Over water, met Knack Focus-columnist Paul Baeten schreef. De zesdelige psychologische thriller volgt dezelfde groep mensen in de jaren 90 en vandaag. Als twintigers worden ze vertolkt door Louise Bergez, Tine Roggeman, Marieke Anthoni, Bjarne Devolder, Lukas Bulteel, Tijmen Govaerts en Vincent Van Sande, als prille vijftigers door Ann Miller, Ruth Becquart, Inge Paulussen, Kevin Janssens, Koen De Bouw, Tom Vermeir en Herwig Ilegems. Wanneer die laatste voor de verjaardag van hun vrienden op een eiland voor de Azurenkust uitgenodigd wordt, duiken oude beelden op. Tijdens de vakantie die voor altijd met de dood van een van hun vrienden verbonden zal zijn, blijken sommigen zich ook schuldig gemaakt te hebben aan een brutale groepsverkrachting.

Tom Lenaerts: Ik ben altijd trots op mijn werk, maar met Twee zomers durf ik dat voor het eerst ook hardop te zeggen. Het is geworden wat Paul en ik voor ogen hadden. Al was ik bloednerveus om met die jonge gasten te draaien. Je weet dat die vijftigers altijd de lat halen, maar ik wist niet wat ik van onze twintigers moest verwachten. Maar na twee dagen was ik gerustgesteld: we zijn de komende decennia verzekerd van talent. En daarbovenop hadden ze allemaal ook een heel goede attitude.

…

Lenaerts: Ja, ik hoor ook net hoe oubollig dat klinkt. (grinnikt) Ze waren voorbereid, gefocust en vormden een echte groep. Dat krijg je blijkbaar als je samen een maand op ‘kamp’ gaat. Of twee maanden in het geval van de oudere garde.

Herwig Ilegems: Op een set zie je elkaar regelmatig, maar vluchtiger. Sommige collega’s tref je ook amper. Maar door zo lang samen op een eiland te zitten krijg je echt een band, en die is tastbaar doorheen de reeks.

Tom regisseerde de reeks ook zelf, samen met Brecht Vanhoenacker. Zes jaar geleden maakten jullie samen, via Toms productiehuis Panenka, Clinch. Maar op een klein rolletje in Met man en macht na was dit de eerste keer dat Tom jou regisseerde, denk ik. Hoe is dat verlopen?

Lenaerts: Herwig moet je niet regisseren. Ik ken weinig acteurs die zich zo voorbereiden. Die op de eerste draaidag alles al kennen en vermoedelijk ook de tekst van de andere personages hebben gememoriseerd. Wanneer ik op de set twijfel, moet ik vaak gewoon eens checken bij Herwig en dan kunnen we weer verder. Zeer handig.

Ilegems: Laat het ons erop houden dat ik goed voorbereid wil zijn. Omdat ik in het begin totale controle wil, zodat ik daarna los kan laten. Zodat de tekst, zoals Herman Teirlinck zou zeggen, ’terug geboren wordt op uw tong’. Pas dan voel ik me echt vrij en kan ik in het moment spelen. Daarbovenop voel ik me na al die jaren nog steeds tekstonzeker. (droog) Tussen mijn zestiende en mijn drieëntwintigste heb ik echt wel veel alcohol gedronken.

Lenaerts:(schatert)

Ilegems: Als ik in het weekend uitging in Arendonk, werd ik ’s ochtends meestal wakker met een black-out. Ik heb lang gedacht dat ik te veel schade had aangericht in mijn hoofd, te veel om me mijn tekst nog te herinneren. En die angst heb ik nooit meer helemaal kunnen bezweren. Dus anticipeer ik en studeer ik zo goed mogelijk.

Wat hadden jullie voor ogen?

Lenaerts: Paul en ik zijn gefascineerd door hoe mensen vaak met de beste intenties foute dingen doen. En hoe er misverstanden ontstaan als je niet helder communiceert, al dan niet uit schroom. In dit geval: als je de dag na een verkrachting er niet over spreekt, en twee dagen nog niet, en een maand later nog niet, dan komt er waarschijnlijk een punt waarop je het niet eens meer wil vertellen. En nog later misschien zelfs een punt waarop je het wegduwt, sublimeert of vergeet. (denkt na) Ik herinner me hoe Paul en ik allebei naar de hoorzitting van de Amerikaanse rechter Brett Kavanaugh zaten te kijken. Nadat Trump hem had voorgedragen voor het Hooggerechtshof, getuigde een vrouw hoe hij haar had betast op een feestje in hun studententijd. Plots kwam zijn benoeming in het gedrang en zat je naar een vijftiger te kijken die tevergeefs in zijn geheugen probeerde te wroeten. Ik geloofde hem toen hij zei dat hij niet meer wist wat er toen wel of niet gebeurd was. Je geheugen beschermt je en kneedt herinneringen vaak tot iets waarmee je kunt leven.

Ben ik een cynische hufter als ik in die hoorzitting bij Kavanaugh enkel krokodillentranen en een slecht ingestudeerd nummertje zag?

Lenaerts: Ik geloofde zowel hem als zijn aanklaagster. Heel fascinerend. Met Twee zomers hoop ik een gelijkaardige verwarring te scheppen. Je mag je een paar keer vergissen van klootzak.

Ilegems: Wat dertig jaar geleden in die groep gebeurde, is onvergeeflijk. Je kunt dat nooit – nooit – goedkeuren. Maar omdat het om een hechte vriendengroep draait, met alle kwetsuren die ze over de laatste decennia hebben opgelopen, ben je soms wel even in de war. Zeer interessant in tijden van polarisering.

‘Tot een paar jaar geleden was dat gewoon maar een fout feestje, hè’, laat je een van de mannen zeggen. ‘En eerlijk gezegd, heel dat Metoo-gedoe, is daar stillekesaan niet het ergste van voorbij?’

Lenaerts: Terwijl Twee zomers niet eens over MeToo pur sang gaat. Over verkrachting en seksueel grensoverschrijdend gedrag, ja, maar MeToo draait de laatste tijd om machtsverhoudingen. Wat in die vriendengroep gebeurd is, heeft niks met macht te maken. Ik vind het belangrijk om dat onderscheid te maken, want er wordt vandaag heel veel op een hoop gegooid.

Zoals de krant De Tijd die zich bedacht dat je de reeks niet kunt bekijken zonder aan de zaak-De Pauw te denken: zoiets?

Lenaerts: Dat was een beetje raar, nee? Het zijn ook twee compleet verschillende dingen. Als ik niet aan deze reeks had meegewerkt, had niemand die link gelegd. Maar als men mij ziet, denkt men blijkbaar aan Bart. Het zij zo.

Over water werd de afgelopen jaren door jonge makers in Knack Focus wel eens een gemiste kans genoemd. Vooral op het vlak van representatie of stevige vrouwenrollen. Twee zomers lijkt op dat vlak meer van deze tijd. Het slaagt bijvoorbeeld fluitend in de bechdeltest.

Lenaerts: De bechdelwat?

Een vrij simpel testje om fictie op seksisme af te toetsen. Het komt er ongeveer op neer dat je dialogen moet hebben tussen vrouwen onderling, zonder dat hun gesprek weer over een man gaat.

Lenaerts: Ah, op die manier. Nee. De thematiek is gewoon wezenlijk anders. Paul en ik waren ons wel zeer bewust van het risico om als twee blanke mannen even een reeks te schrijven die deels om een groepsverkrachting draait en om de beleving van die vrouwen. We hebben het scenario dan ook door behoorlijk wat vrouwen laten nalezen. Je kunt met de beste bedoeling iets verzinnen, en zeker zijn hoe een vrouw zich voelt of denkt, maar in deze was het belangrijk het een en ander af te toetsen.

Welke opmerkingen had dat vrouwenpanel?

Lenaerts: Ik herinner me niet meteen concrete details. Wat me vooral frappeerde, was hoe twee van hen me zegden iets soortgelijks te hebben meegemaakt, en daar nooit iets over hadden gezegd. Pas nu, jaren later, beseffen ze dat dat niet echt oké was. En Tineke bedacht zich hoe geen enkele vrouw boven de veertig nog geen seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt. Noem mij naïef, maar ik schrok daar toch nog steeds van. (droog) Het was precies toch nog niet allemaal opgelost met het stemrecht voor vrouwen.

Jouw vrouw Tineke leest altijd mee. Doorgaans is haar grootste opmerking: ‘Stop met over ons te schrijven.’ Was dat weer het geval?

Lenaerts: De zin ‘Het moet niet altijd over ons gaan’ is meermaals gevallen. (grinnikt) Al daag ik haar bij deze uit om me te tonen wat een-op-een over ons zou gaan. Paul en ik hebben niet specifiek over onze relaties geschreven: je probeert het net breder te maken, zodat iedereen zich herkent. (droog) Er zijn ook geen tien manieren om ambras te maken. Je probeert de schuld altijd bij de ander te leggen, dat is vrij universeel.

Als ik niet aan deze reeks had meegewerkt, had niemand de link met de zaak-De Pauw gelegd. Maar als men mij ziet, denkt men blijkbaar aan Bart. Het zij zo.

Ilegems: Ik denk dat ik wel mag zeggen dat Twee zomers Tom meer ligt dan Over water. Deze setting kent hij. Dat ligt dichter bij ons dan het haven- en drugsmilieu, waardoor je ook vrijer kunt schrijven.

Lenaerts: Je schrijft over wat je kent en wat je intrigeert in je dagelijks leven. Dit gaat niet toevallig over vijftigers. Paul Baeten is misschien nog een veertiger, maar wel de oudste veertiger die ik ken.

In coronatijden maakte Herwig de heerlijke audiovisuele installatie Head to Head (in maart ook te bekijken op het Filmfestival Oostende), waarin hij tête-à-têtes heeft met een rits dieren. Van pauwen tot buffels. Die film bespeelt evenveel emoties en vertelt net zo goed een verhaal als Twee zomers.

Lenaerts:(knikt) Wat ik doe met zes afleveringen en het kruim van de Belgische acteerwereld, kan Herwig met twee minuten en een alpaca. Straf. Daar zit alles in wat in een goede film zit: ontroering, spanning, humor, gevaar, verwarring… Het is zeer gebald. Daarom dat het ook zo schoon is.

Ilegems: Ik ben ook al op en af aan die reeks bezig sinds 2017, hoor. (lacht) Het moet sowieso meer van het dier komen dan van mij. Anders voel je een vreemde dwang. Maar om daar te komen moet je je tijd nemen.

Hoe gevaarlijk is het om kopjes te geven aan struisvogels?

Ilegems: Ik kende een vrouw uit Wuustwezel die een struisvogel vanuit het ei had grootgebracht. Daardoor was die makkelijker te benaderen. Andere dieren waren lastiger. Maar het heeft vaak met geduld te maken. Hen laten voelen dat er niks aan de hand is. Door hen jouw hoofd aan te bieden stel je je ook zeer kwetsbaar op. En dat werkt wonderwel.

Van theatermaker Gorges Ocloo, die ooit een weide heeft ‘gekoloniseerd’, heb ik onthouden dat runderen ook agressieve rotzakken zijn.

Ilegems:(denkt na) Ik heb voor een Schotse hooglander gestaan, en kop aan kop met een waterbuffel. Zo’n buffel, dat is pure oerkracht. En als die schrikt, dan stormt die op instinct gewoon los over je heen. Zo’n hooglander is veel zachtaardiger, maar heeft helaas wel indrukwekkende hoorns en een zware tic, waarbij ze met hun hoofd en nek gaan trekken. Je moet ze dus benaderen als ze die net gehad hebben, en dan hopen dat het nog even duurt tot ze het opnieuw krijgen. (droog) Eén keer een kopstoot gekregen. Meteen een gigantische buil. Maar echt schrik heb ik nooit gehad.

Lenaerts: En dát is het wezenlijk verschil tussen Herwig Ilegems en mezelf. (lacht)

Ilegems: Soms wil ik iets zo verschrikkelijk graag. En dan moet dat gewoon. Whatever it takes. Mijn vrouw probeert me dat dan nog wel uit mijn hoofd te praten – ‘Je gaat toch niet terug naar die hooglander?’ – maar op zo’n momenten heb ik eigenlijk liever dat ze dat niet zegt. Want ik wil het zo graag.

Is dat de eigenschap van Herwig waar je jaloers op kunt zijn? Die onbevreesdheid?

Lenaerts: En zijn oog voor esthetiek. Ik heb dat veel minder. (snel) Behalve in de keuze van mijn vrouw, uiteraard. Dat was op het nippertje.

En omgekeerd?

Ilegems: Hoe hij zoveel ballen tegelijk in de lucht kan houden. Ik snap niet eens hoe dat in zijn werk gaat. Ik ben redelijk autistisch: één ding tegelijkertijd is al gek genoeg. Tom runt een productiehuis, schrijft, regisseert en probeert iedereen in zijn ploeg gelukkig te houden.

Lenaerts: Dat is niet eens een keuze. Hoe beter iedereen zich voelt, hoe beter iedereen rendeert, en hoe beter het eindresultaat. Zo moeilijk is dat regisseren niet, hoor. (lacht)

Het wordt ook aangehaald in Twee zomers, maar nostalgie is een verraderlijk beestje. Ze kan ook vriendschappen kunstmatig in leven houden.

Lenaerts: Je mag nostalgie nooit verwarren met vriendschap. Op het vlak van relaties is anciënniteit geen goede waardemeter. Het heeft ook geen zin om je krampachtig ergens aan vast te klampen. Ik vind het al straf dat ik een partner heb gevonden, een vrouw met wie ik al dertig jaar dezelfde liefdes en interesses kan blijven delen. Dat is al geluk genoeg.

Ilegems: Van die weet-je-nog-toenvrienden die elkaar niks nieuws meer te vertellen hebben: het heeft iets zeer treurigs. ‘Weet je nog toen het wel nog leuk was?’ Tom en ik maken gelukkig nog steeds nieuwe herinneringen, bovenop de zeer fijne oude.

Delen jullie ook hetzelfde soort humor? Herwig wordt doorgaans in de abstractere, absurdere hoek geschilderd.

Ilegems: Wij lachen wat af. Maar ik kan me voorstellen dat sommigen ons, bijvoorbeeld door Duts, niet aan hetzelfde einde van het spectrum situeren. Dat was comedy, maar met een donkerte als tegengewicht. En een doordachte vorm. Vorm is belangrijk in mijn comedy. Omdat je humor niet meteen met esthetiek associeert, werkt dat een beetje verwarrend.

Verwarrend zeer zeker. Ik zag ooit een verjaardagsfilmpje van Sleazy Dick, de voorloper van Duts – nog steeds te vinden op YouTube trouwens.

Ilegems: Dat filmpje waarin ik Happy Birthday zing en daarna in plaats van de kaarsjes uit te blazen, overgeef op die verjaardagstaart? (grinnikt) Zeer geloofwaardig wel. Je kunt veel zeggen over mij, maar niet dat ik geen goede kotser ben.

Lenaerts: De beste.

Ilegems: Die korte filmpjes, die ik ook met cameraman Danny Elsen maakte, waren een zeer brutale vingeroefening. Maar ook zeer geësthetiseerd. Ik was altijd weken bezig met de achtergronden en de inrichting van de ruimtes.

Lenaerts: Mijn favoriet blijft die met de vogels die uit de toiletpot komen. Geweldig!

Ilegems: Dick zit op het toilet, broek op de enkels, heeft wat pijn aan zijn kont, voelt eens achter zich en plots heeft hij een vogeltje vast. En nog één. En nog één. Een hele vlucht vogels. Heel schoon. Ik hou ervan om via een herkenbaar beeld kijkers mee te nemen naar een plek waar ze nog nooit geweest zijn. (denkt na) Mijn lievelingsfilmpje blijft dat waarin ik de hoogbejaarde bazin van mijn stamcafé in een leeg, ongezellig appartement had geplaatst. Rustig breiend in de zetel. Waarop ik door de deur kom, haar met een enorme courgette op het hoofd sla en me tot de camera richt: ‘En dit kunt ge overal kopen, hè. Dat kost bijna niks.’ (lacht)

Tom Lenaerts

Geboren in 1968 in Deurne.

Begint in 1993 achter de schermen bij Morgen maandag, debuteert een jaar later op het scherm in Onvoorziene omstandigheden.

Breekt door met Schalkse ruiters in 1996.

Richt na twintig jaar Woestijnvis in 2014 productiehuis Panenka op, dat onder meer Taboe, Winteruur, Switch en Over water maakt.

Coscenarist van onder meer De Parelvissers, Met man en macht, Over water en Twee zomers.

Herwig Ilegems

Geboren in 1962 in Turnhout.

Maakt met theatercollectief De Zweep (hijzelf, Bart Meuleman en Mark Verstraete) De smerige trilogie.

Wordt bekend bij het grote publiek als Herman in Van vlees en bloed (2009).

Regisseert en schrijft (samen met Meuleman) de Canvas-reeks Duts (2010). Later volgt Clinch (2016), met Roy Aernouts als coauteur.

Geeft les aan het Conservatorium Antwerpen.