Ooit legden documentaires duistere waarheden bloot of stelden ze wantoestanden aan de kaak. Intussen dienen ze steeds vaker als pr-machine voor rijke celebs, met als voorlopig hoogtepunt: Victoria Beckham, waarin Posh Spice vooral wil verbergen dat ze, welja, posh is.
Ontdek alles wat u moet onthouden van 2025 in ons dossier.
Is dit nu de finale doodsteek van de onafhankelijke documentaire? Ik vraag het me af terwijl ik zit te kijken naar de driedelige Netflix-reeks Victoria Beckham. Daarin licht Mrs Beckham toe hoe ze evolueerde van Posh Spice naar WAG en, ten slotte, modeontwerpster. De voormalige popster kreeg de serie cadeau na het Netflix-succes van Beckham, de reeks over haar man, David Beckham, uit 2023. Alleen houd je tijdens het kijken best in het achterhoofd dat de productie in handen is van het bedrijf van de Beckhams zelf, en niet van een onafhankelijke journalist.
Je houdt tijdens het kijken best in het achterhoofd dat de productie in handen is van het bedrijf van de Beckhams zelf.
In dat licht spreekt de openingsscène boekdelen. Tussen archiefbeelden door zijn perfect belichte beelden gemonteerd van Victoria die tijdens een work-out met haar frêle lijf zware gewichten de lucht in heft. Als je weet dat ze zelf mee bepaalt hoe de docu eruitziet, is dat niet alleen behoorlijk ijdel, mevrouw Beckham toont vooral ook de persoon die zij wíl zijn, in de ogen van de buitenwereld: een gepolijste, ambitieuze powerwoman. En dat is ook precies het – oersaaie – beeld dat de kijker drie uur lang voorgeschoteld krijgt in deze voorts totaal overbodige prent.
Formules
De Beckhams zijn lang niet de enigen die een documentaire over zichzelf lieten maken. Een van de trendsetters was – wie anders – Beyoncé, die in 2013 de door haarzelf geregisseerde film Life Is But a Dream lanceerde. Sindsdien volgden de celeb-docu’s elkaar in hoog tempo op. Een greep uit het aanbod: ook J-Lo, Lizzo, Taylor Swift, Michael Jordan, Shaquille O’Neal en royaltykoppel Harry en Meghan lieten een film over zichzelf maken.
Het stramien is telkens hetzelfde. Geheel volgens de conventies van de documentaire volgen we het leven van de ster in kwestie terwijl de kijker tussendoor zowel archiefbeelden te zien krijgt als interviewfragmenten met mensen uit hun entourage. Het geeft de kijker de indruk een intieme inkijk te krijgen in hun leven. Al moet je dat met een korrel zout nemen. Want waar het genre van de documentaire het paradepaardje is van de waarachtige en revelerende journalistiek, hebben films die rijke beroemdheden over zichzelf laten maken weinig van doen met het kritische onderzoekswerk dat er bij zou moeten komen kijken.
Zoals al vaker werd aangestipt, is de vormelijke gelijkenis met onafhankelijke documentaires misleidend. Ogenschijnlijk intieme beelden versluieren dat er telkens opnieuw gezwegen wordt over relevante kwesties. Op Beckhams miljoenendeal met een land als Qatar wordt niet ingegaan, idem dito wat betreft de breuk met hun oudste zoon, Brooklyn. En hoe vaak la Beckham ook mag benadrukken dat ze hard heeft moeten knokken om serieus genomen te worden in de modewereld, het feit dat ze die positie enkel kon verkrijgen doordat ze steenrijk is, wordt nergens benoemd. De twee reeksen over de Beckhams zijn dan ook pure pr voor het Beckham-imperium en Victoria’s verlieslatende luxemerk. Idem dito wat al die andere celeb-docu’s betreft: stuk voor stuk gaat het om imagebuilding in plaats van een ‘documentary series’ die naam waardig.
Netclips
De kijker zal het evenwel worst wezen. Celeb-docu’s worden duchtig gebinged. Beckham was alleen al in de eerste week in het Verenigd Koninkrijk goed voor 3,8 miljoen kijkers; de guitige scène waarin David Victoria deed bekennen dat ze niet uit de arbeidersklasse komt, ging wereldwijd viraal. En Miss Americana, waarin wel erg breed uitgesponnen wordt hoeveel awards Taylor Swift al gekregen heeft, behoort dan weer tot de meest bekeken muzikale documentaires.
Dankzij onze Instagramcultuur vinden we het natuurlijk niet meer dan normaal om getuige te zijn van hoe mensen hun eigen imago creëren. Bovendien zijn streamingplatforms als Netflix precies uit op de snippets die een docu als die van de Beckhams oplevert. Niet toevallig lanceert de dienst in de zoektocht naar clickbait de ene na de andere snel ingeblikte en weinig kwaliteitsvolle sensatiedocumentaire.
Daarnaast valt ergens ook wel te begrijpen dat de beroemdheden in kwestie zich bedienen van deze praktijk. Stuk voor stuk weten ze hoe het is wanneer paparazzi aan de haal gaan met je privéleven. In het geval van Pamela Anderson heeft haar zelfgemaakte docu Pamela, a Love Story uit 2023 zelfs ontegensprekelijk emancipatorische waarde: hier is een vrouw aan het woord die het narratief over zichzelf weer in handen neemt. Wanneer ze in herinnering brengt hoe onbegrijpelijk het is dat ze de rechtszaak verloor tegen de dieven van haar persoonlijke sextape – iets wat we in de jaren negentig blijkbaar collectief normaal vonden – gun je haar deze revanche dan ook volledig. Al geldt ook voor deze prent dat iemand met expertise en wat meer afstand tot het onderwerp er een sterker verhaal van had kunnen maken, door Anderson als cultureel fenomeen in een breder maatschappelijk perspectief te plaatsen.
Disclaimer
Het punt blijft echter dat het niet oké is om dergelijke ego-portretten op één lijn te plaatsen met onafhankelijk geproduceerde docu’s die vertrekken vanuit een journalistieke impuls. Niet toevallig moet je vaak met een vergrootglas door de credits gaan om te ontdekken dat de beroemdheid in kwestie zelf de touwtjes in handen had. De marketeers erachter weten donders goed dat het in hun voordeel is om alles op een ‘echte’ docu te doen lijken. Alleen ondergraven ze daarmee precies de geloofwaardigheid en het metier van de onderzoeksjournalist. Als pr er precies zo uitziet als journalistiek, en er nergens een disclaimer staat om de kijker te wijzen op het onderscheid tussen beide, zijn we ver van huis.
De marketeers weten donders goed dat het in hun voordeel is om alles op een ‘echte’ docu te doen lijken.
Al gebruiken beroemdheden de documentaire niet alleen om zichzelf te bejubelen. Begin deze maand kwam Netflix met een docu over het wangedrag van de veroordeelde rapper Sean ‘Diddy’ Combs… geproduceerd door zijn aartsvijand, 50 Cent. En het kan nog gekker. First lady Melania Trump kondigde recent aan dat ze haar eigen productiehuis, Muse Films, had opgericht. Eind januari debuteert ze met, jawel, een documentaire, Melania, over haar leven tijdens de twintig dagen voor de inauguratie van haar echtgenoot. Kortom, als Victoria Beckham in 2025 al niet de finale doodsteek gaf aan de onafhankelijke documentaire, zal Melania Trump dat in 2026 wel doen.