Grensoverschrijvend Collectief duwt de Vlaamse fictie uit zijn kot: ‘Zie jij ooit twintigers op tv?’

Amina Hatim, Una Kreso en Nele Vandael kunnen als scenaristencollectief stilaan aardige geloofsbrieven voorleggen. ‘Laat ons niet lullig doen: we hebben veel werk te danken aan MeToo. In vele ogen zijn wij de perfecte formule: jong, vrouwelijk en multicultureel.’

We zitten in de vergaderzaal van Grensoverschrijvend Collectief, vier hoog langs het Kanaal in Molenbeek. Amina Hatim, Una Kreso en Nele Vandael vonden elkaar in de masteropleiding scenarioschrijven aan het Ritcs en bundelden al snel nadat ze afgestudeerd waren de krachten. ‘We werkten in onze vrije tijd aan een eigen reeks, en dat liep zo vlot dat we ons gingen afvragen waarom we ooit nog apart zouden schrijven’, vertelt Vandael. ‘Het gebeurt echt zelden dat drie mensen elkaar zo goed aanvoelen dat ze zelfs elkaars zinnen perfect kunnen afmaken wanneer ze op afstand in Google Docs aan het werken zijn.’ Met hun collectief hopen de twintigers ook de Vlaamse fictie eindelijk richting de jaren twintig te manoeuvreren. Versta: met oog voor sterke vrouwenrollen, culturele diversiteit en weg van de klassieke tropes.

Die eerste reeks blijft voorlopig nog even op het schap liggen, maar aan werk verder geen gebrek. In 2018 kende het VAF hen scenariosteun toe voor Chicago, een reeks over de gelijknamige wijk op de Antwerpse Linkeroever die ze momenteel voor Adil El Arbi en Bilall Fallah schrijven. Michaël Roskam vroeg hen om een filmscenario, al staat dat project nog in de kinderschoenen. En door de coronacrisis kwamen een paar andere projecten in een stroomversnelling terecht. ‘Producenten hebben nu eindelijk de tijd om manuscripten te lezen’, lacht Kreso. ‘We mogen dus echt niet klagen. Al is er ook het een en ander uitgesteld en moeten we opnieuw met de luizenkam door bepaalde scenario’s om ze aan te passen aan de nieuwe realiteit. Vandaag moet je als scenarist nu eenmaal tegelijk proberen te vermijden dat acteurs elkaar aanraken én zorgen dat je de intimiteit van een scène niet volledig amputeert.’

‘Zo schrijven we al even aan een rusthuismockumentary’, zegt Vandael. ‘Maar in 2020 denk je bij woonzorgcentra niet bepaald aan comedy. Een rusthuis is altijd een eindpunt – je moet dat ook benoemen – maar vandaag ligt dat wel heel gevoelig.’

Voor Chicago vertrokken jullie van een onuitgegeven tekst van jeugdschrijver Dirk Bracke.

Nele Vandael: Dat was inderdaad de aanzet. Maar Adil en Bilall gaven ons carte blanche, en we moeten toegeven dat we vandaag behoorlijk ver van het originele verhaal afgeweken zijn.

Amina Hatim: De eerste versie lag er, maar ondertussen hebben we toch besloten alles te herwerken. Daarvoor wilden we nog een paar maanden langer researchen op Linkeroever, maar dat ligt door de social distancing nu even moeilijk.

Grensoverschrijvend Collectief werd opgericht in 2017, het jaar dat ook MeToo voortbracht. De daaropvolgende schokgolf heeft alvast in Hollywood het een en ander in gang gezet voor vrouwelijke regisseurs en scenaristes. Maar voelen jullie in Vlaanderen ook een verschil?

Vandael: Het gaat traag. Wanneer we iets bij een productiehuis gaan pitchen, worden we aan de receptie nog steeds aangekondigd met ‘Ik heb hier drie meisjes voor u.’ (dun lachje) Ik loop tegen de dertig aan, wanneer worden wij vrouwen?

Kreso: Kinderen baren, Nele. Er zit niks anders op. (lacht) Maar je kunt niet ontkennen dat er iets aan het veranderen is. En laat ons daar niet lullig over doen: ons collectief heeft veel werk te danken aan MeToo. In vele ogen zijn wij vandaag de perfecte formule: jong, vrouwelijk en multicultureel. Dat is waar men vandaag naar op zoek is. ‘Want dat is moreel verantwoord.’

Ik ben er niet helemaal uit of jullie dat betreuren of daar net blij om zijn.

Vandael: De wetenschap dat je hoogstwaarschijnlijk om die reden gevraagd bent, is vervelend. Maar als dat betekent dat we zo de kans krijgen onszelf te bewijzen, kan ik er voorlopig wel mee leven. Om diezelfde reden ben ik evenmin tegen quota. Een mentaliteitsverandering vergt tijd, en dat kan voorlopig helpen.

Hatim:(knikt) En graag overal. De filmwereld wordt vandaag diverser op een vrij organische manier, omdat het nu eenmaal een zeer zichtbare sector is en iedereen de kritiek voor wil zijn. Maar zeker in minder visibele sectoren zijn quota belangrijk.

Kreso: Daarover zijn we het dus nooit eens. (glimlacht) Ik geloof dat het ook zonder opgelegde regeltjes kan. Breng de problematiek aan het licht, geef vrouwen een stem met gelaagde verhaallijnen en motiveer de kijker om kritisch na te denken. Ik wil mij nooit afvragen of ik zonder dat quotum ook wel carrière had gemaakt.

Ondertussen gloort er enige hoop aan de einder. Met Studio Tarara op VTM probeerde Tim Van Aelst bijvoorbeeld wat over MeToo te zeggen terwijl hij ook speelde met alle vrouwelijke stereotypes. Ketnet lijkt dan weer zijn best te doen op het vlak van multiculturaliteit.

Hatim: Ketnet kan gerust nog een stapje verder gaan. Ik zie nog steeds reeksen waarin het hoofdpersonage en de held een blanke jongen is, maar de crimineel weer een kleurtje heeft. En ook het zeer populaire #LikeMe koos voor een blank meisje in de hoofdrol, enkel de lolbroek naast haar heeft kleur. Dat is geen ramp, maar af en toe moet je het echt wel eens omdraaien.

Vandael: Er is geen enkele zender die dat vandaag al aandurft.

Want als je protagonist niet blank is, trekt de gemiddelde Vlaming het niet?

Hatim: Wat natuurlijk niet klopt, maar zo denken zenders blijkbaar wel. Al bij onze eerste pitch voor de VRT kregen we te horen: ‘Fijn, maar maak jullie hoofdpersonage toch maar blank. Anders kan de kijker niet in het verhaal meestappen.’

Vandael: Voor veel projecten geldt: als je wilt dat het ooit gedraaid wordt, moet je je ziel een beetje verkopen. Una, jij had toch net ook wat voor?

Kreso: Ik schreef onlangs een reeks over Brussel. Heel multicultureel, maar zonder dat achtergrond er eigenlijk toe doet. Alle lichten stonden op groen, tot de zender de afgewerkte scenario’s écht ging lezen en je merkte dat sommigen nog altijd de mentale sprong maken tussen een andere afkomst en marginaliteit. Heel vreemd. En zo gaan we diversiteit nooit normaliseren.

Vandael: Een reeks in Brussel ligt altijd gevoelig. (grinnikt) Brussel is blijkbaar vuil, gevaarlijk en onbekend. Zo werkten we ook een concept uit over hoofdstedelijke millennials en hun eerstewereldproblemen, afgezet tegen de echte problemen in Brussel. Met sterke vrouwelijke personages en cultureel divers bovendien. Maar de kans dat dat ooit op tv te zien zal zijn, lijkt me klein. Zoveel diversiteit krijg je amper aan een klassieke zender verkocht. Dat wordt eerder een webreeks, denk ik.

Terzijde: is zondagavondfictie op Eén voor jullie nog wel het hoogste goed?

Hatim: Voor het prestige en de budgetten die daaraan vasthangen? Ja. (lacht) Met een webreeks kun je je iets meer permitteren, maar moet je het met nog minder middelen klaren. Maar het liefst zouden we wat voor pakweg Netflix schrijven, waar je zowel de vrijheid als het budget krijgt.

Jullie streven, luidens jullie website, naar diversiteit op vlak van cultuur, gender én leeftijd. Missen we een bepaalde leeftijdsgroep op tv?

Vandael:Zie jij ooit twintigers?

Kreso: Je hebt kinder- en tienerreeksen, en dan maakt het een sprongetje naar de dertigers. Twintigers bestaan niet op tv.

Vandael: Wat een heel vreemde vaststelling is als je je bedenkt dat Friends, een van de best scorende reeksen ooit, over zes twintigers ging.

Welke reeksen hebben het naar jullie smaak helemaal juist vandaag?

Hatim:When They See Us (op Netflix, nvdr.).

Vandael:Little Fires Everywhere (op Hulu) bijvoorbeeld. Of Sex Education (Netflix).

Wat die laatste betreft: showrunner Laura Nunn moest achteraf vaststellen dat ook niet elke aflevering van het eerste seizoen de bechdeltest doorstond. Ondanks alle goede intenties en een overwegend vrouwelijk schrijversteam.

Vandael: We zijn allemaal vastgeroest. Ook wij moeten onszelf nog vaak op de vingers tikken tijdens het schrijven. Je valt snel terug op wat je zelf in je jeugd gezien hebt. Het enige wat je kunt doen, is er zo goed mogelijk over proberen te waken. Maar dat lijkt in Vlaanderen niet echt een prioriteit.

Hatim: Ik ben pas de laatste jaren echt gaan inzien hoe hard tv kinderen vormt, en hun beeld op de wereld. In je jeugd let je er niet eens op dat je enkel blanke personages ziet, of voornamelijk mannen in de hoofdrol.

Nele, aan welke Vlaamse reeksen denk je precies?

Vandael:Over water had meer kunnen doen, bijvoorbeeld. Ik noem die reeks omdat ik Tom Lenaerts daar op Film Fest Gent over heb aangesproken. Het is te zeggen: hij hield samen met acht andere blanke mannen een panelgesprek, wij zaten in het publiek. Niemand in die zaal leek zich af te vragen hoe ze met twee mannelijke schrijvers en dito regisseurs een goed vrouwelijk perspectief in hun reeks hadden proberen te schrijven. Dus heb ik het maar gevraagd. (glimlacht) Lenaerts legde uit dat zijn vrouw producer van de reeks was, en dat Paul Baeten ‘een vrouwelijk kantje’ heeft. Oké dan. Ik had daar eigenlijk op door moeten vragen: wat zie jij als ‘een vrouwelijk kantje’, Tom? Jankt-ie veel? Zaagt hij al eens?

Op welke reactie had je gehoopt?

Vandael: ‘Je hebt misschien wel een punt. Laat ons in de toekomst minstens één vrouw van meet af aan bij het scenario betrekken en zoeken hoe het beter kan.’

Is het realistisch om van elke reeks of film te eisen dat die op elk vlak representatief is? Simpel voorbeeldje: Patser van Adil en Bilall heeft grenzen verlegd voor alle drarries, maar deed noppes voor vrouwenrepresentatie.

Vandael, Hatim & Kreso:(aarzelend)

Kreso: Ik heb er alvast niet op die manier naar gekeken. Patser was een goede film. Niks pretentie, gewoon fun.

Nora Gharib, de enige vrouwelijke hoofdrol, speelt een zeer klassieke love interest. Ze kan een aardig stukje kickboksen, maar dat maakt haar nog geen sterk personage.

Hatim: Je kunt niet alles zomaar in evenwicht brengen. Maar je kunt wel doordacht proberen te schrijven.

Vandael: Op zijn minst moet je wat we met z’n allen als de norm beschouwen in vraag stellen. Kan het zinnig zijn om dit vanuit een vrouwelijk perspectief te schrijven? En hoe zorgen we dat haar verhaal niet louter in dienst staat van de mannelijke verhaallijn?

Kreso: Om terug te komen op Sex Education: ik heb genoten van die reeks, zelfs al is de protagonist een jongen, en doorstaat die niet altijd de bechdeltest. Ik voel met hem mee. Bovendien voelt zijn vriendinnetje Maeve écht aan. Ze bestaat los van hem. Voor mij draait het niet om het aantal vrouwen in beeld, maar om de boodschap die ze overbrengen. Een reeks die probeert en soms ook faalt vind ik niet zo erg. Dan stoort zo’n panelgesprek met tien blanke mannen me eerlijk gezegd harder. (lacht)