Docureeks ‘Dag Vreemde Man’: bekentenissen van een Vlaams-Marokkaanse dubbelspion

Toen Younes Haidar voor zijn documentaire Dag vreemde man op zoek ging naar zijn Vlaamse en Marokkaanse wortels, reed hij zich vast in identitair drijfzand. Theatermaker en acteur Zouzou Ben Chikha bracht hem weer naar het vasteland. ‘Ik begreep niet wat mijn verhaal zo bijzonder maakte.’

‘Ik vond dat Younes weinig risico’s durfde te nemen. Door mij aan te werven had hij plots wel een héél groot risico genomen.’

Zouzou Ben Chikha (bekend uit Chantal en als bedenker van Grond) heeft het hart op de tong. Toen documentairemaker Younes Haidar (Rupture) iemand nodig had die zijn ongezouten mening kon geven over de docu waar hij al maanden aan sleutelde, kwam hij dan ook bij hem terecht. Alleen: Ben Chikha bleek een strengere leermeester dan voorzien. ‘Maar uiteindelijk zijn we wel in Cannes beland.’

Al heeft de weg van Haidar en Ben Chikha naar de Documentary Series-competitie van Canneseries heel wat voeten in de aarde gehad. Haidar, een Brusselaar met een Belgische moeder en Marokkaanse vader, wilde aanvankelijk een documentaire maken over hoe hij zijn land van afkomst ontdekte. ‘Mijn vriendin, die Marokkaans-Tunesische wortels heeft, leerde mij aspecten van de cultuur kennen waarvan ik niet wist dat ze bestonden. In die wereld wilde ik duiken.’ Dat wilde hij doen vanuit het standpunt van een ‘Vlaams-Marokkaanse dubbelspion’, zoals hij zichzelf beschrijft in de reeks: besneden, gedoopt, ‘gescoutst’ en met een ‘heel bleek velletje’ voor ‘een Younes’.

Haidar had maar één vuistregel: Dag vreemde man zou niet het zoveelste verhaal worden over verscheurd zitten tussen twee werelden. Wat het wél moest worden, was minder duidelijk. De afgelopen maanden nam zijn documentaire zowat elke mogelijke vorm aan. Er was de Vice-achtige reportage over de underground van Marokko. De verbindende reeks over een gepolariseerde samenleving. Het filosofische vraagstuk over de aard van de Vlaamse identiteit, mét input van Tom Van Grieken van Vlaams Belang. ‘Aan het eind van de rit was ik een soep aan het maken met zo veel ingrediënten dat ik niet meer wist hoe het moest smaken. Ik had iemand nodig die er van een afstand naar kon kijken.’

Dat werd Ben Chikha, die, gesterkt door scenaristen Nahid Shaikh (Blanco, Amazones) en Jasper Declercq (Bad Bad Belgium), in de reeks zowel de rol van kritische voice-over op zich neemt, als die van pseudotherapeut. ‘Ik zag een jonge gast die iets wilde vertellen, maar nog niet wist hoe’, zegt hij. ‘Ik schrijf al mijn hele leven over die thema’s. Die zoektocht van Younes naar wie hij is: daar was ik al jaren geleden aan begonnen. Ik vond dat Younes moediger moest worden en zélf in het verhaal moest durven te stappen. Dus toen ik hem vertelde dat ik de voice-over wilde doen, verwittigde ik hem: als ik ergens niet mee akkoord ben, zal ik het zeggen. Dat heb ik de eerste dag in de studio gedaan, met de voeten vooruit.’

Younes Haidar: Tijdens de opnames van die voice-over merkten we dat het soms kon botsen tussen Zouzou en mij. Toen beseften we: die discussie is de documentaire.

De kritiek was soms bikkelhard. ‘Ik ben het beu om dat te horen’, klonk het nadat een vrouw had getuigd dat ‘racisten vooral bang zijn van wat ze niet kennen’.

Haidar: Dat was niet altijd gemakkelijk. Zeker in het begin. Na de eerste draaidag met Zouzou dacht ik: gaan we hier mijn hele documentaire onderuithalen? Maar op een bepaald moment moet je beseffen dat je een mislukte documentaire in handen hebt. En dan moet je kiezen tussen de kritiek van Zouzou incasseren, of niets tonen. Maar door me kwetsbaar op te stellen en mijn ego aan de kant te schuiven, ben ik tot iets waarachtigs gekomen.

Zouzou Ben Chikha: Je mag het geen mislukte docu noemen. Dan ben je heel hard voor jezelf. Het was gewoon nog niet af. Je hebt doorgezet en keihard gewerkt. Dat is net heel moedig. De meest interessante kantelmomenten zitten soms in die laatste eindspurt.

Waarom voelde je zo veel weerstand om jezelf te tonen in de documentaire, Younes?

Haidar: Ik begreep niet wat mijn verhaal zo bijzonder maakte. ‘Dit is ook uw wereld’, zei de productie. Maar was dat wel zo? Ik kende de Marokkaanse cultuur helemaal niet. Het was alsof, omdat ik die dubbele identiteit had, ik wel móést verscheurd zitten tussen die twee culturen.

In de documentaire zeg je dat je je niet ‘Marokkaans genoeg’ voelt. Had dat er ook iets mee te maken?

Haidar: Ja, dat is een belangrijk deel van het verhaal. Want enerzijds heb ik geluk: ik zie er wit uit, dus ik word niet gediscrimineerd. Maar ik wil ook onderdeel zijn van die Marokkaanse cultuur, en zo waarde toekennen aan dat ‘anders zijn’ in plaats van het te problematiseren.

Ben Chikha: Zo’n identiteitscrisis hoeft niet altijd negatief of tragisch te zijn, maar het blijft een zoektocht. Ik heb lang gedacht dat ik een Tunesiër was, maar daar ben ik al lang van teruggekomen. Ik ben een Belg die in Vlaanderen geboren en opgegroeid is, en familie heeft in Tunesië. Ik heb een deel van hun cultuur geërfd, maar de échte struggles van Tunesiërs ken ik niet. Als ik nu naar Tunesië ga, weet ik dat ik in hun realiteit inbreek. Niet omgekeerd. Veel Belgische Marokkanen leven in de illusie dat ze Marokkaans zijn. En ik begrijp dat. Ze zoeken naar een soort waardigheid, want het Vlaamse burgerschap krijg je ook niet zomaar cadeau.

De grens met een therapiesessie is soms dun. In de docu gaat het geregeld over de relatie tussen Younes en zijn vader. Heeft hij de reeks intussen gezien?

Haidar: De reeks is nog niet lang volledig af, dus ik zoek nog een moment om het samen met hem te bekijken. Ik vind het best stresserend, maar mijn vriendin stelt me vaak gerust: het kan enkel een goed gesprek opleveren.

Ben Chikha: Het is ook niet zo dat je de vuile was buiten hangt. In hoeverre kan je je gezinsleven negeren als de docu over jezelf gaat? In onze jeugd lopen we door onze ouders deuken op, en de rest van ons leven proberen we die uit onze carrosserie te krijgen. Daarom stelde ik vaak vervelende vragen. Niet uit een exhibitionistische dwang, maar omdat je jeugd je vormt als persoon. Dat kan je niet onaangeroerd laten.