De specialist: zijn kikkers echt een zwangerschapstest?

Wij vroegen het aan geneeskunde-, gender- en seksualiteithistorica Tinne Claes.

In het laatste seizoen van Riverdale, dat zich in de jaren vijftig afspeelt, laat Midge een kikker injecteren met haar urine om na te gaan of ze zwanger is. Te categoriseren naast de aliens, vliegende baby’s, huisdieren met superkrachten, parallelle universums en interviews met de duivel die in de eerdere zes seizoenen zijn opgedoken.

Toch?

Tinne Claes: Nee. Ze hebben wel degelijk hun research gedaan. Of toch als de kikker in kwestie een Zuid-Afrikaanse Xenopus laevis is. Begin jaren dertig ontdekte de Britse wetenschapper Lancelot Hogben dat als je de kikkersoort injecteert met de urine van een zwangere persoon, die zo’n halve dag later eitjes legt. Daarna werd de Xenopus laevis jarenlang gekweekt en ingevoerd als zwangerschapstest, ook bij ons. Voordien bestonden er trouwens al testen met muizen en konijnen, maar die waren veel complexer en tijdrovender. Bovendien gingen de dieren telkens dood, wat behalve onethisch ook duur was. De kikkertest was veel makkelijker: de eitjes waren gewoon zichtbaar en je kon de kikkers hergebruiken.

Het is dus realistisch dat je je zwangerschap in de jaren vijftig op die manier zou testen?

Claes: Ja. Tot begin jaren zestig was de kikkertest een gebruikelijke, veilige en bovendien heel betrouwbare zwangerschapstest.

Hoe werkt het precies?

Claes: Ik ben een historica en geen bioloog, dus de medische details ken ik niet. Maar in feite hanteert de kikkertest hetzelfde principe als de moderne zwangerschapstest. Als je zwanger bent, zit er humaan choriongonadotrofine (hCG) oftewel zwangerschapshormoon in je urine, wat een chemische reactie kan teweegbrengen. Toen in de vorm van kikkereitjes, nu van streepjes op een plastic staaf.

Waar kon je zo’n kikker kopen?

Claes: Zo werkte het niet. Doorgaans stuurde je gynaecoloog of huisarts je urinestaal op naar een labo, waar ze het in een kikker spoten. Voor alle duidelijkheid: de kikkertest was destijds de standaard, maar er werd veel minder getest dan nu. Het was duur, je moest een tijdje wachten op het resultaat en veel artsen vonden zo’n test niet medisch noodzakelijk, tenzij er risico’s verbonden waren aan de zwangerschap. Het is dus niet zo dat elke zwangere vrouw een kikkertest liet uitvoeren.

Wordt de kikkertest nu nog gebruikt?

Claes: Dat denk ik niet. In de jaren zestig werden makkelijkere labotesten ontwikkeld, waar geen levende proefdieren meer voor nodig waren. In 1971 kwam de Predictor op de markt, de eerste zwangerschapstest die je zelf thuis kon uitvoeren, in de vorm van een minilaboratorium. Maar de grote doorbraak kwam er in de jaren tachtig met Clearblue, de test zoals we die vandaag kennen: een staafje waarop je moet plassen en waarop vervolgens streepjes verschijnen. Net iets gebruiksvriendelijker dan wachten op een kikker die eitjes legt.