Dankzij de animatiereeks ‘Common Side Effects’ kan kapitalisme ook tof zijn

We moeten het nog hebben over Common Side Effects, de HBO-animatiereeks over een paddenstoel die werkelijk alles kan genezen. De satirische thriller raakte een gevoelige snaar in de VS, maar bleef bij ons onterecht onder de radar.

Het moet karma zijn geweest. Uitgerekend tijdens de week in december waarin Adult Swim (de volwassenenafdeling van animatiekanaal Cartoon Network) de releasedatum van Common Side Effects aankondigde, werd Luigi Mangione in Pennsylvania gearresteerd voor de moord op Brian Thompson, ceo van ziekteverzekeraar United Healthcare. In een manifest klaagde de jongeman, die aan chronische rugpijn lijdt, het ellendige Amerikaanse zorgsysteem aan: te duur, te exclusief en te afhankelijk van grote bedrijven die geen welzijn maar winst nastreven.

Markant genoeg komt Mangiones j’accuse ook bijna woord voor woord uit de mond van Marshall Cuso, het hoofdpersonage van Common Side Effects, een tiendelige serie gemaakt door Joe Bennett (de animator van Scavengers Reign) en Steve Hely (die meeschreef aan Veep en het Amerikaanse The Office). Schimmelonderzoeker Cuso mag dan een wetenschapsweirdo zijn die rondloopt in korte broek, sandalen en nooit dichtgeknoopt hemd, hij weet hoe de wereld draait: ‘Er zijn mensen die bakken geld verdienen door ons ziek en ongezond te houden.’

Op dat moment is Cuso (met de stem van Dave King) aan het praten met Frances Applewhite (Emily Pendergast), een vroegere klasgenote die hij weer tegen het lijf loopt op de drempel van farmabedrijf Reutical. Hij neemt haar in vertrouwen over een spectaculaire ontdekking: op een afgelegen Peruviaanse hoogvlakte waar giftig afval wordt gedumpt, vond hij een blauwe zwam die elke denkbare kwaal of wonde geneest en die misschien wel eeuwig leven mogelijk maakt.

Voor Marshall Cuso staat het buiten kijf: zo’n mirakelmiddel moet voor iedereen vrij te plukken zijn. Meteen de reden waarom zowel big pharma, de Amerikaanse dienst voor volksgezondheid, verzekeringsmaatschappijen als de narcoticabrigade hem opjagen, met motieven die variëren van in de boeien slaan tot spoorloos doen verdwijnen. Frances biedt Marshall haar hulp aan, maar verzwijgt dat ze de assistente is van Reutical-ceo Rick Kruger – aan wie Beavis and Butt-Head-bedenker Mike Judge overigens zijn timbre schonk.

U heeft waarschijnlijk wel opgevangen dat Luigi Mangione ondanks zijn brutale daad een golf van sympathie te beurt viel. Veel Amerikanen zien niet hem als crimineel, maar wel de verzekeraars en pillendraaiers die zich ten koste van zieke mensen verrijken. Ook Common Side Effects hekelt het falende Amerikaanse zorgstelsel. Maar dat is niet de reden waarom de serie zo sterk is.

Bennett en Hely fietsen namelijk met opzet om een makkelijk door te slikken goed-versus-slechtparabel heen. Iederéén is een radertje in het onmetelijke kapitalistische systeem, suggereren ze. Zo is het verraad van Frances in zekere zin begrijpelijk. Ze wil dat Reutical de paddenstoel commercialiseert, uit persoonlijke beroepseer én om het vel van haar door schadeclaims geplaagde baas te redden. Je hoest zelfs medeleven op voor die Rick Kruger, een elitaire onbenul die ook maar naar de pijpen danst van Jonas ‘The Wolf’ Backstein. Als Reutical-bestuurslid dat politici en regeringsfunctionarissen in zijn macht heeft, vertegenwoordigt Backstein de zo beruchte deep state. Hij is het die huurmoordenaars op Marshall Cuso afstuurt en het bestaan van de allesgenezende paddenstoel dreigend beschrijft als ‘de grootste destabiliserende kracht ooit’.

Wij zijn als kijker verontwaardigd, natuurlijk. Tot we beseffen dat de verfoeilijke mogol een punt heeft. Oorlogen zouden blijven duren als niemand zou sneuvelen. En kan de sporenplant slechts op beperkte schaal worden geteeld, dan schrijf je een zoveelste verhaal van haves en havenots, met alle bloedvergieten (aan één kant dan) van dien. Zelfs Marshall Cuso, de edelmoedigheid in persoon, twijfelt of bijvoorbeeld een zieke racist het wondermedicijn wel zou verdienen.

Denk nu niet dat Common Side Effects het ene morele dilemma na de andere ethische kwestie afvuurt. Als thriller is de serie wel degelijk spannend, als satire geestig en als fictieverhaal toch zo plausibel dat je vergeet dat je naar animatie kijkt. Geen enkele acteur zet een gek stemmetje op, want niettegenstaande hun karikaturale voorkomens blijven de personages mensen van vlees en bloed.

Dat blijkt nog het meest uit de scènes die geen enkele functie lijken te hebben in het narratief. Marshall die tijdens een gesprek in een koffiebar uit concentratie raakt wanneer de barista de bestelling voor ene Gegory afroept (‘bestaan er mensen die Gegory heten?’), of de vriend van Frances die zijn sessie vissen met een VR-bril onderbreekt om haar te vragen kaas mee te brengen als ze de deur uitgaat? Slaat telkens nergens op. Maar zo creëert Common Side Effects wel een intelligente én snaakse dwarsdoorsnede van de condition humaine. Een tweede seizoen komt eraan. Kapitalisme kan ook tof zijn.