Zangeres Ikraaan: ‘Iedereen juicht als ik over fucked-up shit zing. Maar niemand vraagt hoe het met mij gaat’

Ikraan Mohamed Haji zingt zonder veel omwegen over persoonlijkheidsstoornissen, sociale angsten en depressie, drijft de eigen demonen uit met Nederlandstalige soultrap, en was een van de revelaties van de recentste Nieuwe Lichting. ‘Als ik benoem dat artiesten met kleur minder kansen krijgen en de MIA’s daar een zeer pijnlijke illustratie van zijn, ben ik plots de moeilijke.’

Dat interviews haar lastig vallen, zegt de Mechelse zangeres. Omdat elke mogelijke filter haar ontbreekt en ze zich achteraf telkens weer beklaagt wat ze allemaal gedeeld heeft. En omdat ze geen talent voor bullshitten heeft. ‘Ik verbloem niks’, lacht ze. ‘Waardoor velen me grof vinden en er al eens iemand huilend uit een gesprek wegloopt. Maar goed, ik koester de mensen die ondanks mezelf toch van mij houden. En ik troost me met het idee dat hoe je mij ervaart exact is hoe je mij op dat moment moet ervaren.’

We prijzen ons gelukkig, want het heeft er alle schijn van dat we vandaag een zeer welgemutste Ikraaan mogen ervaren in haar Brusselse kot. In een hoek, boven het pallettenbed, hangen gesigneerde platen van Brihang en Zwangere Guy, de twee rappers van eigen kweek wier voorprogramma ze het afgelopen jaar verzorgde. Wel geen platenspeler te bespeuren. In de andere hoek, vlak boven het hoofd van de boeiendste naam uit de jongste Nieuwe Lichting, hangt een zakje met twee gelcapsules aan de muur, met daarin de downloadlink van Happy Pill, haar debuut-ep uit 2019. Haar eerste album, goeddeels geproducet door Justine ‘Tsar B’ Bourgeus, zou later dit jaar volgen. Tot covid-19 alles overhoop gooide. ‘Ik drop dit najaar nog een tweede ep, maar het album wordt uitgesteld tot 2021. Het zou dom zijn om ons dit najaar tussen alle andere releases proberen te wurmen.’

Door de coronamaatregelen zag ze te elfder ure ook haar eerste clubtour geannuleerd worden. Maar ook daar heeft ze ondertussen vrede mee. ‘Mijn carrière staat even op pauze. Maar dat geeft me ook de kans te groeien en wat langer na te denken over de richting die ik uit wil.’

Wat dat concreet betekent? Minder soultrap en r&b, meer elektronica. Minder concert, meer theater. ‘Er komen uitgebreide choreografieën bij elk nummer, eigen poëzie tussendoor en nog een paar extraatjes. Het album wordt ook een meesterwerkje. Legit. Wat zeg ik? Een van de beste platen in de geschiedenis van de Vlaamse muziek.’

Is dat nu een drupje pose of ben je daar werkelijk helemaal van overtuigd?

Ikraaan: Beide, denk ik. Ik geloof zeer hard in mijn muziek en mijn missie, maar tegelijk was ik doodsbang toen ik Reflectie, mijn eerste single, dropte. Doodsbang dat mensen zouden denken dat ik helemaal gek was. Twee dagen later vroeg mijn label Fake of ik bij hen wilde tekenen en ging de bal aan het rollen.

Met jouw missie bedoel je mentale problemen bespreekbaar maken?

Ikraaan:(knikt) Ik ben nog lang niet klaar met songs over mentale gezondheid. Over mijn trauma’s. Over de trieste manier hoe we in België met patiënten omspringen. Over ontoereikende zelfmoordpreventie. Over de ‘slik je pillen en zwijg’-mentaliteit die nog vaak in psychiatrische instellingen leeft. En ga zo maar door.

Je maakt er doorgaans een punt van om enkel in algemene termen over jouw ’trauma’s’ te praten, maar is dat laatste iets dat je zelf ervaren hebt?

Ikraaan: Ik ben zelf nooit opgenomen, maar mensen rondom mij wel. En ik heb mijn vorige zomer gedeeld met iemand die in een zeer destructieve psychose zat. Toen is mijn clownalter-ego geboren, een soort extraverte versie van mezelf die op het podium naar boven komt. Ik was zodanig getraumatiseerd dat dat blijkbaar de enige manier was om ermee om te gaan. Net zoals muziek ook een copingmechanisme is voor oude en nieuwere trauma’s.

Ik heb geen grote geheimen, maar ik wil de mensen om mij heen niet kwetsen. En sommige journalisten hengelen daar ook al te nadrukkelijk naar: ‘Je zingt over stemmen, Ikraaan. Welke stemmen hoor je precies?’ (rolt met de ogen) Ik zing het ook: ‘Mijn verdriet is niet te koop.’ En: ‘Alsof ik de enige ben die bloed onder de ogen draagt.’ Ik heb mijn trauma’s, angsten en issues, maar mijn problemen zijn niet uniek, en ik wil ze al helemaal niet uitmelken. Hooguit wil ik wie ook met mentale problemen kampt een stem geven. ‘Ja, we zijn gek. En dan? Boeien.’

Je bent jong, student, artiest en kampt met mentale sores. Als je een venndiagram tekent van alle groepen die helemaal genegeerd werden in de aanpak van de coronacrisis, sta jij pal in het midden. Hoe heb jij dit voorjaar beleefd?

Ikraaan: Ik weet het niet. De lockdown had zeer problematisch kunnen zijn voor mijn mentale gezondheid, maar gelukkig heb ik die tijd gebruikt om te reflecteren. Je werd gewoon gedwongen om met jezelf te dealen in die periode – je kon je nergens meer achter verstoppen – en ik hoop dat die confrontatie voor de meeste mensen goed uitgedraaid is. (denkt na) Ik heb ook grote kuis gehouden.

Grote kuis?

Ikraaan: Ik heb alle toxische personen uit mijn leven gegooid. Ik ben opgegroeid met het idee dat liefde iets is dat je moet verdienen. Als je maar hard genoeg je best doet en gewoon doet wat mensen vragen, dan gaan ze wel van je houden. Maar zo trek je helaas vooral narcisten aan.

Daarnaast leef ik sinds mijn kindertijd ook al in survivalmodus. ‘Je moet sterk zijn, Ikraan.’ Vandaag is dat misschien niet meer echt nodig, maar je zet dat niet zomaar uit. Ik zie dat vooral als een geschenk – niemand kan mij nog raken – maar het stompt je emotioneel ook wat af. Tijdens de lockdown heb ik mezelf voor het eerst toegestaan om echt te voelen.

Je spreekt wel vaker over emoties alsof het een kraan is die je naar believen open en dicht kunt draaien.

Ikraaan: Zo werkt het ook bij mij. Toen ik in maart mijn ep afspeelde, voelde ik voor het eerst écht wat ik geschreven had. Ik schrijf nogal vanuit mijn onbewuste: ik laat het gewoon stromen en geef er pas achteraf betekenis aan. Maar toen ben ik dus echt ontroostbaar beginnen te huilen. Omdat ik de fucked-up shit in mijn teksten herbeleefde. Maar vooral omdat ik plots besefte hoe iedereen juicht als ik over die fucked-up shit zing, maar niemand ooit vraagt hoe het met mij gaat. En dat maakt me een beetje bang voor de muziekindustrie. Luisterde iemand bijvoorbeeld wel écht naar de depressieve teksten van Lil Peep, en zijn cry for help, of ging iedereen gewoon hard op de muziek?

Is jouw muziek een vraag om hulp?

Ikraaan: Op een manier wel, ja. Al blijft het vooral zelfhulp. Als ik niet zou kunnen schrijven over mijn pijn… (denkt na) Muziek is de reden dat ik nog leef. Mijn beste vriendin lacht altijd een beetje ongemakkelijk als ik zeg: ‘Maak je geen zorgen. Ik wil niet sterven, ik moet nog een album droppen.’ Maar dat is geen grap. Ik ben nog lang niet klaar, en op zijn minst houdt dat idee me gaande. Mijn tweede album zal ook minder depri worden. Ik kom van nummers als Reflectie, vol zelfhaat, maar in de quarantaine heb ik van mezelf leren houden. Er is een uitweg.

Je lijkt de donkerte in je hoofd ook te vertalen in je podiumoutfits. Die houden het midden tussen verontrustend en schattig.

Ikraaan: Klopt! ‘Yamikawaii’ heet dat. Een vertakking van ‘kawaii’, die klassieke Japanse schattigheidscultuur, maar eigenlijk eerder een reactie daarop. Denk aan die kenmerkende tekenstijl met de pastelkleuren, maar dan met bijschriften over mentale gezondheid of zelfmoord. Of denk aan emo, maar dan tegelijk donkerder én schattiger. Al moet ik toegeven dat ik die term ook maar later heb leren kennen. Ik kleedde me op het podium al langer zo omdat dat nu eenmaal is hoe ik me van binnen voel: vrolijk en donker tegelijk. Daarom doe ik ook zo creepy terwijl ik rustige nummertjes sta te zingen. Trauma’s zijn lelijk. En ik wil dat ruwe beeld van mental illness op het podium bezingen en belichamen.

Het is alleen jammer dat mijn moeder door familieleden en buurtbewoners nogal vaak aangesproken wordt op haar demonische kinderen. ‘Met hun rare muziek en hun rare kledij.’ Ik heb al een pak familieleden in Somalië geblokt op sociale media, in de hoop haar wat te sparen. (wijst naar de hoge laarzen in een hoek van de kamer) Blijkbaar zijn dat dus de schoenen van de duivel.

‘Glitterprinses, een beetje apart’, klinkt het ook op jouw jongste single Bloemen en bijen. Ik kan me voorstellen dat jij niet de aangenaamste middelbareschooltijd had, waar iedereen die zich niet conformeert eraan moet geloven.

Ikraaan: Dat viel wel mee. Ik heb mijn eigen stijl pas in de laatste twee jaar echt ontwikkeld. In tegenstelling tot mijn zusje Aragxann, die op haar veertiende al een punker met fluohaar was, en dat op school inderdaad geweten heeft. Nu ik wat bekender word, krijg ik er wel plots haat over. ‘Wannabe-Billie Eilish!’ Tuurlijk jongens, Eilish en ik, we lijken wel tweelingen.

Je had het daarnet over opgroeien in ‘survivalmodus’. Heb je het dan over opgroeien in armoede?

Ikraaan: Onder andere. Maar in ‘Belgische armoede’, dat is niet zo’n drama. We hadden misschien niet veel, maar mijn moeder deed alle moeite om ervoor te zorgen dat we er nooit arm uitzagen. Hooguit heb ik snel geleerd om nooit wat extra te vragen aan mijn mama, omdat we het waarschijnlijk niet konden betalen. Ik zeg niet dat het een makkelijke situatie was – een gescheiden vrouw met zes kinderen – maar armoede is lang niet het ergste wat mij is overkomen.

Je hebt nog vijf broers en zussen?

Ikraaan: Naast Aragxann heb ik nog een oudere broer en zus, en er woonden twee ooms bij ons in die dichter bij mijn leeftijd zitten dan die van mijn ouders. Daardoor ben ik wel heel snel volwassen moeten worden: ik heb mijn jongere zus zowat zelf opgevoed.

Op je zesde pende je volgens de overlevering je eerste gedichten. Die waren vermoedelijk nog eerder kawaii dan yamikawaii?

Ikraaan:Lieve gedichtjes over mijn familie, ja. Tot ik 2Pac ontdekte. Of beter, tot ik oud genoeg was om zijn teksten echt te snappen. Want mijn oom draaide zijn muziek al toen ik klein was en we thuis talentenwedstrijden organiseerden. Toen begon ik samen met mijn jongste zus ook te rappen. Ondertussen timmert zij aan een Nederlandstalige punk trap-carrière: ze is zo’n beetje de kwade versie van mij. (lacht) Ik zeg het je: wij gaan de hele industrie nog hervormen, wacht maar af.

Na een kleine omweg via het Engels, koos je uiteindelijk toch voor Nederlandstalige teksten.

Ikraaan: Ik zag plots in dat het raar was om mijn gedachten telkens nog eens te vertalen naar het Engels. Dit is logischer. Twintigers zeggen me nu dat ik Vlaams beluisterbaar heb gemaakt voor hen, ‘want de rest is kak’. Onzin, natuurlijk. Vlaanderen heeft nogal wat last van zelfhaat. Er zouden net meer artiesten in hun eigen taal moeten zingen. Vlaams eerst, verdorie! (grinnikt)

Je hebt Tom Van Grieken net de meest verwarrende erectie van zijn leven bezorgd, Ikraaan.

Ikraaan:(lacht) Wie is Tom Van Grieken? Nu goed, zingen in je moedertaal is gewoon natuurlijker, en vaak ook eerlijker.

Jimmy Dewit en Jan Delvaux schreven dit voorjaar een boek over de Mechelse belpop, Van Louis Neefs tot Ikraaan.

Ikraaan: Zot, hè.

Heb jij ook maar enig benul wie Louis Neefs is?

Ikraaan: Nee.

‘Laat ons een boom en wat gras dat nog groen is’?

Ikraaan: Wat?

Mag ik stellen dat je geen kenner van de Vlaamse canon bent?

Ikraaan: Ik heb amper naar Vlaamse muziek geluisterd in mijn jeugd, eerder naar Nederlandse rappers. Je hoort het hier en daar zelfs nog op Happy Pill: blijkbaar is dat accent toch wat blijven kleven.

Je hebt het afgelopen jaar getourd als support van Brihang. Wist je wel wie hij was?

Ikraaan: Ik heb hem moeten googelen toen hij me via Instagram liet weten dat hij Reflectie goed vond. Ik begreep eerst ook echt niks van zijn muziek. Ondertussen heb ik het een beetje ontcijferd en hou ik van de poëtische manier waarop hij de simpele struggles van het leven verwoordt. Je voelt dat hij niet zoveel heeft meegemaakt en een simpel leven leidt, maar dat heeft ook zijn charme. (lacht)

***

Haar gsm rinkelt. Haar jongere zus wil weten hoeveel bordjes ze moet maken voor het Black Lives Matter-protest die namiddag. Samen met zo’n 10.000 andere actievoerders zullen de zussen naar het Brusselse Poelaertplein trekken om er hun stem te laten horen. Daags voordien heeft Ikraaan ook al een minutenlang betoog – ‘Je mag het gerust een rant noemen, hoor’ – gepost op Instagram. Onder meer over structureel racisme, de witte muziekindustrie en hoe veel artiesten – zwart en wit – vandaag nog steeds hun mond niet durven te openen. ‘Omdat ze bang zijn gecanceld te worden, zeker? Ik had die angst ook, telkens ik mij weer eens echt kwaad maakte, maar vandaag is hun stilte onvergeeflijk.’

Gecanceld door wie? Want volgens mij krijg je een Vlaamse organisator makkelijker kwaad door de backstage slordig achter te laten dan door een legitieme mening te ventileren.

Ikraaan: Neem nu Bizzy Blaza, die hebben ze een paar jaar geleden ook de mond gesnoerd. En plots mocht hij nergens meer optreden.

Was dat niet omdat hij in zijn nummers en op nationale radio had aangezet tot Jodenhaat?

Ikraaan:Hij had ‘Fuck de zionisten’ geroepen, ja. Hij had dat beter niet gedaan, akkoord. Maar Vlaams Belang zaait dagelijks haat tegen hele bevolkingsgroepen, maar die zijn wit, dus dan is het blijkbaar vrije meningsuiting?

Ook de MIA’s kregen ervan langs.

Ikraaan: Awardshows zijn nuttig. Zo’n MIA-nominatie is een schouderklopje, een erkenning en een kans om een groter publiek te bereiken. Maar het blijft een zeer wit feestje, waar zelfs de gezichten van de hiphop wit zijn en elke artiest met kleur in de urbancategorie weggemoffeld wordt. Maar als ik benoem dat wij minder kansen krijgen, anders behandeld worden en de MIA’s daar een zeer pijnlijke illustratie van zijn, ben ik plots een moeilijke. ‘Is Ikraaan nu weer aan het zagen? Zij heeft toch kansen gekregen?’ Dat klopt, maar ik zie velen rondom mij die die niet hebben gekregen. En aangezien je mij interviewt in plaats van hen, moet ik me maar uitspreken.

Reken je De Nieuwe Lichting ook tot de wittemensenwedstrijden?

Ikraaan: Wil je mijn antwoord of wat mijn label me ongetwijfeld liever hoort zeggen? (lacht) Tel gewoon eens hoe veel witte bands dit jaar de selectie haalden in contrast met de twee zwarte vrouwen. Ik geloof niet dat het kwade wil is, maar zo’n selectie krijg je nu eenmaal als je jury, op Black Mamba na, knetterwit is. En het moet anders. Alle radiozenders roepen vandaag wel lekker Black Lives Matter, maar tegelijk sluiten ze mensen van kleur nog altijd uit. (denkt na) Ik zie vandaag helaas veel artiesten de lippen op elkaar houden. Ook mensen van kleur. Want zij redeneren: wij hebben het redelijk goed, laten we vooral onze eigen ruiten niet ingooien. Maar dan zie je het groter plaatje niet. Je neemt genoegen met de kruimels, terwijl er een hele taart op ons staat te wachten. En ik wil mijn taart!

Maar het teleurstellendste is wanneer witte rappers vandaag nog altijd stil blijven. Je leent onze cultuur, maar als het over onze rechten gaat, is een zwart vlakje op Instagram blijkbaar voldoende? I still love them, en ik snap dat er ook wat angst achter zit om de verkeerde woorden te gebruiken, maar het blijft een zeer pijnlijke vaststelling. Rappers die zich vandaag niet over racisme uitspreken tegenover hun duizenden volgers, zijn deel van het probleem, niet van de oplossing.

Wat verwacht je precies van hen?

Ikraaan: Leer je publiek iets bij over wit privilege, bijvoorbeeld. Je hoeft je daar niet voor te schamen: wees gewoon blij dat jij minder drempels in het leven had dan anderen, en vecht op jouw manier voor zij die er wel telkens over moeten. Niks meer, niks minder. Want wie zich niet bewust is van zijn wit privilege is zo mogelijk nog gevaarlijker dan een volbloedracist. Bij die laatste is het tenminste duidelijk. Die eerste stelt niks in vraagt, discrimineert onbewust en relativeert alles kapot met die ene keer dat hij ‘ook racisme heeft ervaren toen iemand met kleur me Flamand heeft genoemd’. Meestal zijn dat ook de mensen die Vlaams Belangstemmers geen racisten maar ‘slachtoffers van het systeem’ noemen. (rolt met de ogen) Als je meegaat in het vijandsbeeld van Vlaams Belang omdat je schrik hebt zelf iets te verliezen, en dus liever andere groepen – groepen met kleur – benadeeld ziet, dan is dat gewoon racisme.

Echt, ik ben er klaar mee. Ik laat me niet meer doen.

Je doet het haast klinken alsof dat een recente persoonlijke evolutie is.

Ikraaan: Dat is het deels ook. Je wordt gewend aan racisme en uitsluiting. En je leert snel om niet in de weg te lopen van het systeem, want dan is de kans op kleerscheuren kleiner. Maar de dood van George Floyd heeft de activist in mij naar boven gehaald, en nu stop ik niet meer.

Een paar uur later post Ikraaan een filmpje van haar en Aragxann in de straten van Brussel. Aragxann koos voor een eenvoudige, heldere boodschap op haar bordjes: ‘The revolution has begun.’