Waarom Nederlanders vijftig euro willen geven voor één vergeten Vlaamse schlager

Bij ons vind je de singles van Vlaamse zangers als Mona Rosa en Eddy Romy voor een handvol euro’s in de kringwinkel. In Drenthe betalen ze er met de glimlach het tienvoud voor. De reden? Ze leven in het circuit van de piratenzenders.

Als Bert Blommen in een kringwinkel komt, ziet hij wat u niet ziet. Hij heeft een zwak voor vinylsingles van al dan niet vergeten Vlaamse en Nederlandse zangers, die de gemiddelde muziekliefhebber links laat liggen. U kent de man misschien van zijn rubriek in Iedereen beroemd, waarvoor hij een tijdje de mannen en vrouwen achter een van zijn vierduizend platen interviewde, of van zijn tournee met Jan De Smet van De Nieuwe Snaar, waarin hij nog meer verhalen vertelt over de huiskamerchansonniers van weleer.

Blommen is ook actief op Discogs, een online marktplaats om muziek te verhandelen, en zette onlangs zijn hele muziekcollectie online, puur om een overzicht te hebben. Niet om ze te verkopen, want de meeste singles zijn niet meer waard dan de luttele euro’s die Blommen er zelf voor neerlegde. Al valt er voor de ware fanaat geen bedrag te plakken op titels als Brief uit de hondehemel van Jan Boezeroen, Hallo weekend van Danny Brendo of Ik vind het gat niet meer van Duo Lexy & Sexy.

Maar Blommen stelde ook vast dat één van zijn singles meer waard is: Nee nee nee, ja ja ja van een zekere Karin. Het plaatje is nog nooit verkocht via Discogs, maar elders op het internet verwisselde het wel van eigenaar. Voor 61 euro.

Ondertussen krijgt Blommen constant mails van mensen die het singeltje willen hebben. 17 Discogs-gebruikers geven op Discogs aan het plaatje te bezitten, maar liefst 78 mensen willen het hebben – voor de meeste platen is het aanbod op de site groter dan de vraag. En dat voor een single die zelfs in Vlaanderen bijna niemand nog kent, van een zangeres die iedereen vergeten is. Noch Blommen noch zijn spitsbroer Jan De Smet weet meer over haar en zelfs belpop-kenner Jan Delvaux geeft niet thuis als we hem vragen naar Karin. Blommen ruikt een verhaal, schrijft hij op Twitter.

Parels

De oplossing ligt bij E.B., een man uit het Nederlandse Drenthe en een van 78 mensen die Nee nee nee, ja ja ja op hun verlanglijstje hebben staan. ‘Het is een klassieker op de piratenradio’s’, vertelt hij aan de telefoon. ‘Weet u per toeval hoe ik aan dat plaatje kan geraken?’

Bij het woord piratenradio denken oudere mensen vooral aan zenders als Radio Veronica en Radio Noordzee die in de jaren zestig de wet omzeilden door uit te zenden vanop zee. Maar vandaag staan de piratenzenders in Nederland voor iets anders, vertelt Peter Zwiers, die campagne voert om piratenradio’s op de Nederlandse lijst voor immaterieel erfgoed te krijgen. ‘Het gaat om radio-amateurs in het noorden en oosten van Nederland die populaire muziek spelen die de nationale radio’s negeren. Op de piratenzenders hoor je nog polka’s en schlagers, met herkenbare melodieën en teksten die je kan meezingen. Ze gaan over liefde, verdriet en alles wat erbij hoort.’

‘Verborgen parels zoeken, dat is de kunst bij piratenradio. Het gaat erom dat je nummers draait die lekker klinken, maar die een ander niet draait’, vertelt E.B. ‘Als één radio dan zo’n vondst begint te draaien, wordt die populair en gaat de prijs van die plaat natuurlijk omhoog.’

Radiopiraat E.B. stuurt ons een lange lijst door van nummers die hij graag op vinyl zou willen voor zijn zender, waaronder veel Vlaamse nummers. Ik wil dansen van Ann Christy ging al voor 35 euro over de toonbank. Voor Ah! Ah! Ah!, een single van Rita Deneve, tel je op Discogs 40 euro neer. Wie wil horen van Miek & Roel + Roland is zelfs 45 euro waard. Ter vergelijking

En dat zijn dan nog de nummers die bij de modale muziekliefhebber in Vlaanderen een belletje doen rinkelen. Alleen maar sympathie van de bij ons volstrekt vergeten Eddy Romy verwisselde op Discogs nooit voor minder dan 35 euro van eigenaar, met 99,95 euro als het voorlopige hoogtepunt. De schoolbus van Marnix werd begin dit jaar nog voor 40 euro verkocht. Tamboerijn, een plaat van een gelijknamige Belgische folkrockgroep uit de seventies, verwisselde al voor 89 euro van eigenaar en wordt te koop aangeboden voor 119 euro. En dan is er nog Schemerlicht van een zekere Mona Rosa: 18 Discogs-gebruikers hebben het, maar liefst 207 mensen willen het. Ooit verkocht voor 300 euro.

Samenhorigheid

Dat E.B. niet met zijn volledige naam in het artikel wil, heeft een goede reden: net als hun voorgangers op zee doen ook de piratenzenders in 2020 aan illegale praktijken. Agentschap Telecom, dat de telecommunicatie in Nederland coördineert, probeert de radioliefhebbers al jaren op andere gedachten te brengen door hun metershoge zendmasten neer te halen en hun materiaal in beslag te nemen. Vaak is hun signaal zo sterk dat het dat van onder meer de hulpdiensten en de nationale radio verstoort. Veel piraten hebben hun toevlucht al genomen tot het internet, een minderheid zet door. Exacte cijfers zijn er niet: De Volkskrant hield het in 2017 op zo’n 150 illegale zenders.

‘Veel piraten die naar de letter van de wet illegaal handelen, houden het vrij netjes, met oog voor de omgeving en respect voor de veiligheid’, nuanceert Zwiers. ‘Maar er is inderdaad een kleine groep hardleerse radio-amateurs, die bijvoorbeeld hun radiozender inpakken met asbest zodat de politie er niet aan kan. Ik wil liever al die positieve dingen benadrukken. Het gaat over samenhorigheid en emotie. Het is een heel hechte subcultuur in een individualistische samenleving.’

E.B past zelf een techniek toe die hij ‘onbemand draaien’ noemt: ‘We hangen dan antennes in een telecommast of iets anders van grote hoogte en daar zetten we dan onze zender bij. We zouden perfect een internetradio kunnen beginnen, maar dan is de spanning wel weg.’

Het principe van vrije liefhebbersradio die stukjes van de FM-band inneemt, zoals Vlaanderen dat kent, bestaat nauwelijks in Nederland, vertelt Bas Agterberg, curator mediageschiedenis van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. ‘Radiovergunningen zijn erg duur bij ons. Ook regionale radiozenders worden bij ons bemand door semiprofessionele organisaties. Daarnaast heb je evenementenradio, vergunningen die voor enkele dagen worden uitgereikt, bijvoorbeeld omdat liefhebbers van oude radiotechnieken demonstraties houden.’

Ook al gaat het aantal illegale piratenzenders in vrije val, de hele cultuur errond blijft volgens Zwiers wel leven. Hij spreekt over ‘honderden’ zenders die ’tienduizenden’ Nederlanders bekoren en dorpsfeesten in grote tenten die keer op keer ‘bommetje vol’ staan. Het beste voorbeeld is het Mega Piraten Festijn, een tournee waarvoor een tent van 5.000 vierkante meter negen keer volloopt. De afsluiter is in het Gelredome in Arnhem: 30.000 kaarten die elk jaar de deur uitgaan. In 2019 stonden Jan Smit, Frans Bauer en Snollebollekes er op het podium.

‘Je ziet dat de motivatie van piratenradio’s vaak inhoudelijk is’, analyseert Agterberg het succes van de piratenzenders. ‘Ze hebben over het algemeen geen commercieel oogmerk. Ze hebben een beperkt bereik, meestal enkele honderden meters, en kunnen dus ook maar beperkt winst maken. De piraten maken radio vanuit hun eigen interesse voor mensen die die interesse delen en hun gading niet vinden in de reguliere media. Het is radio maken om het plezier van het radio maken.’