Waarom een popster zijn nog altijd een beetje suckt

Wie succesvol, rijk en beroemd is, moest dat altijd al met zijn mentale gezondheid bekopen. Door sociale media is de situatie alleen maar erger geworden.

‘Deze wereld is bullshit.’ Toen Fiona Apple in 1997 als negentienjarige haar VMA in ontvangst nam, schreef ze met haar speech popgeschiedenis. Roem is stom, zei ze, en niet iets dat je moet najagen.

In 2000 schreef Eminem samen met de Britse zangeres Dido Stan, een nummer over een fan die, wanneer hij geen antwoord krijgt van de rapper op zijn brieven, zelfmoord pleegt en zijn vriendin en ongeboren kind mee de dood in jaagt. Het ietwat lugubere nummer, dat niet is gebaseerd op een waargebeurd verhaal, maar wel is geïnspireerd op Eminems ervaring met beroemdheid, groeit uit tot een van zijn grootste hits – en ‘stan’ raakt ingeburgerd als term voor een obsessieve fan.

Meer dan twee decennia later is beroemd zijn nog steeds geen lachertje. Kijk maar naar Chappell Roan. In een mum van tijd transformeerde ze van een queer plattelandsmeisje uit Missouri dat shows gaf voor zeshonderd man tot een theatrale wereldster met een halve plaat in de Billboard Hot 100, de belangrijkste Amerikaanse hitlijst. Zes maanden later worstelt de 26-jarige zangeres openlijk met depressie – en een horde woedende fans die het niet slikken dat een ster haar bekendheid verfoeit. Haar debuut The Rise and Fall of a Midwest Princess kwam uit in het najaar van 2023, maar stormde pas in april de charts binnen. Diezelfde maand stond ze twee weekends op Coachella – waarvan ze er eentje doorbracht als een reusachtige glittervlinder. Daarna volgde Good Luck, Babe!, een verslavende popsong met een eightieskantje dat de zomer domineerde. Tegen juli was Roan zo groot dat festivals hun programma’s op de valreep moesten omgooien om de soms tot tachtigduizend fans veilig te mobiliseren – The New York Times maakte bijvoorbeeld gewag van een festival in Chicago waar Kesha naar een vroeger slot moest verkassen om plaats te maken voor Chappell Roan. In glitterige dragkostuums raasde ze door het poplandschap. De muur waartegen ze uiteindelijk botste, had ze al een jaar eerder voorspeld: vandaag is de ‘rise and fall of Chappell Roan’ trending op het internet.

De rise and fall van een popster

Dat Roan haar debuutalbum vernoemde naar haar (toen nog) ingebeelde op- en neergang is geen toeval. De internationale showbizz heeft er altijd al een sport van gemaakt om sterren te lanceren en vervolgens eigenhandig weer neer te halen. Maar de snelheid en bloeddorstigheid waarmee Roan van haar voetstuk werd gehaald, was ongezien hard. Het begon in augustus, toen ze voor het eerst luidop vraagtekens plaatste bij het ‘creepy’ gedrag van sommige fans. In een TikTok-video spoorde ze haar fans aan om haar opnieuw als een ‘random bitch’ te behandelen. ‘Zou jij naar een willekeurige vrouw toe gaan om een foto te vragen en vervolgens boos worden als ze zegt: Nee, what the fuck?’ zei ze in een video. Enkele dagen later schreef ze dat ze zich ‘nog nooit zo onveilig had gevoeld’. Fans trackten haar vluchten, vertelde ze later in een interview met Rolling Stone. Eén man had haar fysiek bejegend voor een handtekening, een andere fan had haar tegen haar zin gekust.

Dat zijn het soort zaken die iedere redelijke mens grensoverschrijdend zou noemen, en potentieel strafbaar. Toch stelden enkele ‘superfans’, die hun toewijding als een pasmunt zien voor aandacht van hun idool, dat Roan ondankbaar was en dus ongeschikt voor de job – is je fans bedienen tenslotte geen deel van het takenpakket? Het ging toen nog om een kleine groep fans, maar het kwaad was geschied: Roan stond bekend als iemand die moeilijk deed.

Het ongenoegen nam toe toen Roan haar shows in Amsterdam en Parijs last minute annuleerde vanwege ‘conflicten in het tourschema’ en ze enkele dagen later op de rode loper een relletje ontketende door een opdringerige fotograaf uit te schelden. De escalatie was compleet wanneer ze in een interview met The Guardian liet optekenen dat ze noch Kamala Harris noch Donald Trump zou steunen in de aankomende presidentsverkiezingen omdat er ‘aan beide kanten problemen waren’. Daarmee profileerde Roan – een trans activist met pro-Palestijnse opvattingen – zich op de linkerflank van het politieke spectrum en als tegenstander van het tweepartijenstelsel. Níét, zoals velen later zouden beweren, in het kamp van Trump. Ze had twee TikTok-video’s nodig om zichtbaar geïrriteerd uit te leggen dat ze wél op Harris zou stemmen, maar dat ze zich niet gerepresenteerd voelde door de Democratische Partij die ‘mensen zoals jij en ik, en nog meer Palestina en elke gemarginaliseerde gemeenschap in de wereld, in de steek heeft gelaten’. Moegestreden annuleerde ze twee shows op All Things Go Festival in Columbia en New York. ‘Ik voel me erg overweldigd. Ik heb enkele dagen nodig om mijn gezondheid op de eerste plaats te zetten.’ Viel opnieuw niet in goede aarde.

Obsessieve fans zijn niet nieuw, laat staan uitzonderlijk. En vrouwelijke popsterren zijn altijd al meer vatbaar geweest voor kritiek. Het zegt op dat vlak veel dat nadat Chappell Roan zichzelf een ‘random bitch’ had genoemd, haar mailbox volliep met steunberichten van vier mannen (onder wie Elton John en Troye Sivan) en opvallend veel vrouwen, zoals Lorde, Hayley Williams, Mitski, Lady Gaga, Sabrina Carpenter, Charli XCX, Muna en Boygenius. Julia Fox nam het woord op TikTok: ‘Jullie haten gewoon vrouwen die grenzen stellen.’

Het helpt ook niet dat niemand Roans exponentiële groei had zien aankomen, zijzelf incluis. Het maakte haar nog kwetsbaarder: het ontnam haar niet enkel de tijd om stapsgewijs vrede te sluiten met haar bekendheid, maar ook de tools om ermee om te gaan, zowel pr-gewijs als op financieel niveau. Journalist Nate Jones merkt in Vulture terecht op dat haar collega’s Charli XCX en Sabrina Carpenter, die ook recent extra beroemd werden, wel al jarenlang meedraaien in de showbizz. ‘Roan zit daarentegen op een onbeheersbaar niveau van bekendheid: beroemd genoeg om stalkers te hebben, niet rijk genoeg om zich te verschansen aan het Comomeer.’ Maar zelfs als er sprake zou zijn van beginnersfoutjes, wijst Roans case op een breder probleem met hoe we met sterren omgaan.

Stancultuur dreigt de popindustrie uit te hollen

Roan kwam, net als zoveel andere artiesten, op tijdens de pandemie, dankzij TikTok. Daar promootte ze singles als Pink Pony Club met een ode aan haar zwarte cavia Go-Go en deelde ze anekdotes over een onfortuinlijke nekverstuiking. Hoe meer Roan deelde, hoe meer de parasociale relatie met haar fans zich ontwikkelde. Haar openheid gaf hen het gevoel niet alleen haar extravagante poppersona te kennen, maar ook Kayleigh Amstutz, de quirky twintiger uit Missouri. Er zit een kwalijke keerzijde aan die medaille: online fandoms, zoals de hare, vinden dat zij haar succes mede mogelijk hebben gemaakt en bijgevolg ook inspraak verdienen in haar carrière.

Dat is nogal paternalistisch, maar zou nog enigszins behapbaar zijn als de eis ‘een goede plaat afleveren’ was. Maar de verwachtingen zijn de afgelopen twee jaar enkel hoger en vooral vager geworden. Stancultuur heeft een vreemde dynamiek teweeggebracht waarbij een ster ten dienste moet staan van de fans op sociale media. Stans zijn wispelturiger dan ooit en scherpen hun messen zodra de artiest een weg inslaat die niet past bij het beeld dat ze van hem, haar of hun hebben. Ook een doorgewinterde ster als Taylor Swift ontsnapt er niet aan. Toen de ticketverkoop van de Eras-tour een overlevingsrace werd, eisten fans publieke verontschuldigingen. (Als u zich afvraagt hoevéél macht fans hebben: Ticketmaster moest zich uiteindelijk verdedigen in het Amerikaans Congres). Venijniger werd het toen een schare Swifties een #SpeakUpNow-campagne organiseerde die Swift aanspoorde om Matty Healy te dumpen, de controversiële frontman van The 1975 die ze kortstondig datete. Zelfs toen Swift haar shows in Wenen annuleerde vanwege een ernstige terreurdreiging, verwachtte een horde teleurgestelde fans een openbare verklaring. Dat het voor Swift gevaarlijk zou zijn om te spreken, was van nevenbelang.

De mentale impact van dat alles op artiesten is niet te onderschatten. En de eisen nemen alleen maar toe wanneer een artiest een boegbeeld wordt in plaats van een grijze, commerciële popster. Zo werd Mitski, ooit een indie darling, na de pandemie een ‘tiktokified’ pop girlie met een nieuwe, veel jongere fanbase die in haar de personificatie zag van een sad girl. Doorleefde nummers als Nobody lanceerden haar tot ‘een zwart gat waarin mensen hun gevoelens kunnen dumpen’. Haar meest intieme gevoelens waren haar branding. Het maakte haar paranoïde en angstig. ‘Je bent geen mens meer’, vertelde ze aan Vulture. ‘Je bent een product dat gekocht, verkocht en geconsumeerd wordt, en je moet jezelf ook zo zien om te kunnen functioneren.’ Waar Mitski in 2019 nog hermetische shows gaf waarin ze conceptueel danste met stoelen en tafels, werd ze na de pandemie plots geconfronteerd met een zee aan smartphones in het publiek. Toen ze op Twitter beleefd vroeg om geen volledige show meer te filmen, beschuldigden fans haar van discriminatie tegenover mensen met een handicap. Iemand tweette: ‘Bestie, dat is allemaal goed en wel, maar sommigen onder ons lijden aan dissociatie (waarbij je je ontkoppelt van je gevoelens en gedachten, nvdr.) en moeten filmen.’ Een vraag om meer verbondenheid met het publiek werd zo onterecht gelezen als een afwijzing van de sad girls die zich met haar identificeerden.

Het mag duidelijk zijn: geen enkele fan heeft het recht om zich te bemoeien met de carrière of het privéleven van een artiest. En ook: de stans die hierboven werden beschreven, zijn niet dezelfde mensen als de duizenden fans in het stadion.

Gelukkig zijn er ook hoopgevende signalen. Charli XCX toonde tijdens de afgelopen brat summer dat een popster een imperfect en kwetsbaar wezen mag zijn. En ook Chappell Roan effent het pad. Te lang hebben popsterren gezwegen uit vrees voor repercussies, maar wat Roan op sociale media deelde lag al maanden op ieders lippen: ‘Als je me als een ondankbare bitch ziet, ligt dat misschien aan jou.’

Die daaropvolgende downfall zal overigens wel meevallen. In september won Roan de VMA voor beste nieuwe artiest en begin volgend jaar moet ze de grote slokop worden op de Grammy’s. Het enige dat ze nog mist, is een villa aan het Comomeer.