Tom Verlaine, ex-frontman van Television, overleden: ‘Zijn muziek gaf je het gevoel dat álles mogelijk was’

Zanger-gitarist Tom Verlaine, één van de invloedrijkste muzikanten uit de New Yorkse punkscene, is zaterdag overleden. Hij was 73. Met Marquee Moon, het langspeeldebuut van zijn band Television, maakte hij in 1977 één van de beste gitaarrockplaten aller tijden. De verslagenheid bij collega’s is groot: ‘Ik ben een held verloren’, zucht Michael Stipe van R.E.M..

‘Geen enkele jonge rockmuzikant die aanspraak maakt op originaliteit en intelligentie kan om Tom Verlaine heen’, schreef een criticus van The New York Times vele jaren geleden al. Want ook al wordt de man geassocieerd met de scene rond de legendarische New Yorkse club CBGB’s, die halverwege de seventies tot bloei kwam met groepen als Blondie, de Ramones, Suicide en Talking Heads, zijn muziek was doorgaans complexer en minder eendimensionaal dan die van de meeste van zijn tijdgenoten. Zijn even unieke als virtuoze gitaarstijl was niet alleen schatplichtig aan The Yardbirds, Quicksilver Messenger Service of primitieve garagebands als The 13th Floor Elevators, maar ook aan de grillige free-jazz van John Coltrane, Ornette Coleman en Albert Ayler of de klassieke muziek van Maurice Ravel. 

Lees verder onder de video

Verlaine, die in 1949 in Denville, New Jersey was geboren als Thomas Miller, begon al op jonge leeftijd piano en saxofoon te spelen. Hij schakelde echter over op gitaar nadat hij op zijn zeventiende was weggeblazen door 19th Nervous Breakdown van The Rolling Stones. Op een kostschool in Delaware raakte hij bevriend met ene Richard Meyers, die later bekend zou worden als Richard Hell. Samen begonnen ze muziek te maken als The Neon Boys, met Meyers op bas en Miller op leadgitaar. De line-up werd verder aangevuld met Richard Lloyd op gitaar en Billy Ficca op drums. Omstreeks 1975 begon Meyers voor eigen rekening, met combo’s als The Heartbreakers en Richard Hell & The Voidoids, en werd hij vervangen door Fred Smith, waarna het kwartet zijn naam veranderde in Television. 

Miller was ook te horen op Hey Joe, de allereerste single van Patti Smith met wie hij een tijdlang een amoureuze relatie had, de dichtbundel The Night schreef en frequent zou blijven samenwerken. Zo drukte hij als gitarist zijn stempel op platen als Horses en, vele jaren later, na het overlijden van Smiths echtgenoot Fred ‘Sonic’ Smith, Gone Again. Voorts deelden de twee artiesten regelmatig het podium tijdens internationale tournees. Net als zijn vriendin Patti verkeerde Tom Miller compleet in de ban van de Franse symbolische dichters Arthur Rimbaud en Paul Verlaine. Het is aan de laatstgenoemde dat hij uiteindelijk zijn artistieke pseudoniem zou ontlenen. 

Droomtaal

Hoewel Television vanaf het begin veel meer arty klonk dan de Britse punkbands, had het excentrieke visuele imago van de bandleden een niet te onderschatten invloed op dat van, pakweg, de Sex Pistols. Verlaine en zijn maats liepen bij voorkeur rond in gescheurde kleren en droegen overal veiligheidsspelden, een look die Malcolm McLaren was opgevallen bij een bezoek aan New York en die hij prompt naar het Verenigd Koninkrijk zou exporteren.  

Television maakte in 1975 met Little Johnny Jewel een eerste single voor het piepkleine labeltje van de plaatselijke punklegende Terry Ork en palmde op de Lower East Side van Manhattan zó vaak het podium van CBGB’s in, dat het pijlsnel een benijdenswaardige live-reputatie verwierf. Tom Verlaine trok daarbij de aandacht als zanger en voornaamste songwriter van de groep. Kort nadat het een contract wist te versieren met Elektra, de platenmaatschappij die ook The Doors, The Stooges en MC5 groot had gemaakt, kwam het kwartet op de proppen met zijn langspeeldebuut Marquee Moon. Een commerciële voltreffer zou het niet worden, maar, net als The Velvet Underground een decennium eerder, groeide Television uit tot een cultband die zowat alle komende muzikantengeneraties bleef inspireren. 

Lees verder onder de video

Dat Marquee Moon vandaag als een onbetwist meesterwerk geldt, heeft niet alleen met de consistente kwaliteit van de songs te maken, maar ook met het subtiele, epische samenspel en de uitgesponnen psychedelische jams van Tom Verlaine en Richard Lloyd. ‘Television gaf je het gevoel dat álles mogelijk was’, schreef Patti Smith gisteren op instagram. ‘Toms gitaarspel klonk als duizend vogels die allemaal tegelijk begonnen te krijsen’. 

Rolling Stone merkte destijds op dat het New Yorkse viertal een onwaarschijnlijk aantal stijlen beheerste. ‘De poëtische ambities van Television waren al net zo opwindend als de brutale eenvoud van de Ramones. Tracks als Friction, Venus of Elevation klonken tegelijk gejaagd en cryptisch’. Het blad prees Verlaines hoekige, existentialistische lyriek, sluwe humor en indringende emotionaliteit.  ‘De artiest hanteert een soort van droomtaal en zijn teksten doen zo vanzelfsprekend aan dat je je afvraagt of hij het soms vermag ze in zijn slaap te schrijven’. 

Onwerelds 

In de VS kreeg Television de kassa nauwelijks aan het rinkelen, maar in Groot-Brittannië drong de groep met drie singles door tot de top-veertig. Haar tweede lp, het in 1978 verschenen, wat meer ingehouden Adventure, haalde er zelfs de zevende plaats in de charts. Na twee langspelers hield Television het echter voor bekeken en begon Tom Verlaine aan een boeiende solo-carrière. Tussen 1979 en 2006 bracht hij negen platen uit onder zijn eigen naam, waaronder classics als Dreamtime, Words From the Front, Cover en Flashlight, en schreef hij muziek voor stille films. Op zijn eerste, titelloze werkstuk stond het nummer Kingdom Come, dat David Bowie kort daarna zou coveren op diens alom bewierookte lp Scary Monsters (and Super Creeps). 

Tussendoor bleef Television een sluimerend bestaan leiden. In 1992 maakte de groep, na veertien jaar stilte, een comebackplaat in haar oorspronkelijke bezetting en gaf ze een voortreffelijk concert in de Brusselse Botanique. Occasioneel besteeg het gezelschap nog wel het podium, maar platen zouden er niet meer komen. Dat is vreemd, want in 2013 kondigde de band aan dat hij zestien nieuwe songs had ingeblikt. Waarom die nooit uit de kluizen kwamen, is een goed bewaard geheim. 

Tom Verlaine werkte de jongste jaren nog samen met Violent Femmes en richtte de supergroep The Million Dollar Bashers op, met in de rangen onder anderen Steve Shelley en Lee Ranaldo van Sonic Youth, Nels Cline van Wilco, Tony Garnier (Bob Dylan), Smokey Hormel (Tom Waits) en John Medeski. Dit ensemble was onder meer te horen op de soundtrack van I’m Not There, de biopic van Todd Haynes over Bob Dylan.  

The Edge, de gitarist van U2, beschouwt Tom Verlaine nog altijd als één van zijn voornaamste voorbeelden. ‘Niet dat ik zoveel van zijn stijl heb gejat. Wat me vooral imponeerde was dat hij iets deed wat anderen hem nog niet hadden voorgedaan’. Een andere bewonderaar is Will Sergeant van Echo & The Bunnymen: ‘Verlaines spel betekende alles voor mij en heeft mij als gitarist op het juiste pad gezet. Als ik ooit één noot heb gespeeld die aan Tom doet denken, kan ik zeggen dat ik geslaagd ben in het leven’. Mike Scott van The Waterboys is het daar volmondig mee eens. ‘Tom Verlaine was verantwoordelijk voor het meest onwereldse gitaarspel dat ik ooit heb gehoord: altijd geïnspireerd, maar nooit geëvenaard’. 

Pure perfectie

Stuart Braithwaite van de Schotse postrockband Mogwai kan het verpletterende nieuws van Tom Verlaines overlijden nog steeds niet bevatten. ‘Zijn culturele invloed, maar ook zijn rol als gitaarvernieuwer valt nauwelijks te overschatten. Ik kan me geen tien minuten muziek voor de geest halen die even goed zijn als Marquee Moon. Het is pure perfectie’. Op de vraag wat zijn speelstijl zo uniek maakte, antwoordde Verlaine zelf: ‘Ik heb nooit meegespeeld met mijn favoriete platen. Dat verklaart wellicht waarom ik me de gebruikelijke clichés nooit eigen heb gemaakt en mijn eigen weg ben gegaan’. 

Lees verder onder de video

‘Ik moet tijdens mijn leven al minstens duizend keer naar Marquee Moon hebben geluisterd. En mijn ontzag is nog altijd even groot als bij de allereerste keer’, vertelt Flea van de Red Hot Chili Peppers. ‘Ik ben er dus zeker van dat ik die plaat ook in de toekomst nog minstens duizend keer zal draaien. Tom Verlaine was een visionair. Zijn verbeeldingskracht heeft trouwens ook op het werk van Peppers-gitarist John Frusciante zijn effect niet gemist’. 

Michael Stipe van R.E.M. noteert vandaag dat hij een held is kwijtgeraakt. ‘Tom huldigde de overtuiging dat muziek en kunst levens kunnen veranderen. Zijn werk heeft mijn wereld op zijn kop gezet en daar zal ik hem eeuwig dankbaar voor blijven’. Soortgelijke reacties vallen op te tekenen bij bewonderaars als Steve Albini, Steve Wynn van The Dream Syndicate, Robert Forster van The Go-Betweens en Vernon Reid van Living Color. 

‘Tom Verlaine heeft punkrock niet uitgevonden’, aldus de Amerikaanse acteur Josh Androsky. ‘Maar hij heeft het genre wél geperfectioneerd. Meer dan wie ook nam hij een voorbeeld aan Lou Reed: hij was een dichter, kon zeer geestig uit de hoek komen en had een wat rare stem waarmee hij zijn beperkingen moeiteloos wist te overstijgen. Als zijn maat Richard Hell stond voor de esthetiek en de attitude van de punk, dan was Tom zonder twijfel het intellect en de verhalenverteller’. 

Tom Verlaine stierf vredig, na een korte ziekte en omringd door vrienden, thuis in New York. Maar zijn muziek, met en zonder Television, zal hem nog vele decennia overleven.