Tom Barman over de nieuwe dEUS: ‘Nee, ik heb geen faalangst’

dEUS een nostalgie-act? Met hun achtste album How to Replace It willen Tom Barman en de zijnen u van het tegendeel overtuigen.

Wie een helblauwe Fiat 500-oldtimer – bouwjaar: 1971 – in de straten van Antwerpen aantreft, weet: Tom Barman is in de buurt. Al helemaal als ie dwars geparkeerd staat.

Vandaag bivakkeert de cinquecento van de dEUS-frontman voor de ingang van Hotel August in het Groen Kwartier. Nee, we hebben hier niet afgesproken omdat dit Nick Caves favoriete verblijfplaats is als hij in ons land is – ‘Al geloof ik het graag’, lacht Barman – maar omdat het hotel zich pal tussen Tom Barmans appartement en de repetitieruimte van dEUS in Borgerhout bevindt.

Om evidente redenen brengen Barman, Klaas Janzoons, Stéphane Misseghers, Alan Gevaert en comebackkid Mauro Pawlowski dezer dagen opnieuw veel tijd in dat repetitiehok door: er staat een 25 shows tellende Europese clubtournee voor de deur, die in maart ook vier keer langs de Ancienne Belgique passeert. Daarvoor dienen niet minder dan twaalf nieuwe songs te worden ingeoefend, de eerste van dEUS in meer dan tien jaar.

‘We hebben geen tien jaar aan de nieuwe plaat gewerkt, maar het scheelt niet veel’, gekscheerde je vorig jaar op het podium van Best Kept Secret.

Tom Barman: Zó zot zijn we nu ook weer niet. (lacht) We zijn er in 2018 concreet over beginnen te praten. In 2019 kwam de jubileumtournee rond twintig jaar The Ideal Crash ertussen. En in 2020 was daar plots covid, waar iedereen van de groep anders op reageerde. Ik vond de lockdowns zalig, anderen haatten ze.

Tijdens die Ideal Crash-tour, waarvan Knack Focus de aftrap in Portugal en Spanje meemaakte, zei je me: hierna zullen we dEUS nóg maar eens moeten heruitvinden. Hoe hebben jullie dat op How to Replace It proberen te doen?

Barman: Niet. Daarvoor hebben er zich te veel onvoorziene omstandigheden voorgedaan. Covid, dus, maar ook Bruno die vertrok (gitarist Bruno De Groote verliet dEUS in 2021 na een herseninfarct, nvdr.) en de vader van onze producer die middenin de opnames plots overleed. En dan heb ik nog niet eens alles genoemd. Het was met andere woorden geen makkelijk proces.

Uiteindelijk heeft het laatste album van mijn jazzband TaxiWars de template, de blauwdruk voor dit album gevormd. In die zin dat we een plaat wilden maken waarvan we konden zeggen: fuckin’ hell, díé pakken we graag mee op tour, díé willen we volledig live spelen. De songs zijn er alleszins alle twaalf kwalitatief genoeg voor, want we hebben ze uitvoerig gecheckt, gedubbelcheckt en aan de Alan Gevaert-test onderworpen.

De Alan Gevaert-test?

Barman: Alan, onze bassist, is iemand die het hart van dEUS heel erg bewaakt. Tot mijn grote irritatie soms. (lacht) Hij is een echte artiest, maar af en toe staat hij een beetje conservatief tegenover de nieuwe stijlen en genres die we willen verkennen.

Bestaat er ook zoiets als de Tom Barman-test?

Barman: (knikt)Ik vind een nummer pas echt geslaagd nadat ik er mee samengeleefd heb en ik er een jaar later nog altijd even enthousiast van word.

Je kunt in How to Replace It een soort culminatie van alle voorgaande dEUS-platen horen. Het titelnummer is een Theme from Turnpike-achtig epos. Simple Pleasures is het soort rare Frank Zappa-jam waar jullie anno de jaren negentig een patent op hadden. Why Think It Over (Cadillac) bevat de groove van een meer recente livefavoriet als Girls Keep Drinking. En dan is er nog de gebruikelijke ballad en het gewoonlijke nummer in het Frans.

Barman: Dat heb ik al wel meer mensen horen zeggen. Het is dus allicht geen toeval dat ik deze plaat eerder zie als de afsluiter van een oud dEUS-tijdperk dan als de start van een nieuw. Niet dat het een vooropgesteld plan was om een synthese van de afgelopen dertig jaar te maken, uiteraard niet. Zo zelfreferentieel zijn we ook weer niet.

Zijn jullie anders te werk gegaan dan voorheen?

Barman: Ja. De vorige twee albums – Keep You Close en Following Sea – zijn ontstaan vanuit het collectief. We jamden samen, zongen samen, structureerden samen, mixten samen. Dit keer wilden we niet meer dag in dag uit in de studio zitten. Sommigen van ons hebben kinderen, om maar iets te zeggen. Dus vatten we het plan op om terug te keren naar de werkwijze van de jaren negentig en de jaren nul, toen ik de meeste songs aanbracht. Maar eens ik mijn oude set-up – achtsporenrecorder, gitaar, keyboard – opnieuw had geïnstalleerd, bedacht ik me: dit gaat niet werken. Als een student die met het oog op de blok zijn hele bureau heeft opgeruimd om dan te besluiten: genoeg gewerkt, ik ga basketten. (lacht) Uiteindelijk zijn we voor de gulden middenweg gegaan: we hebben heel korte, puntige, intense jams met de groep gedaan, waarna ik met een geluidsingenieur in afzondering ben gegaan om er songs uit te puren.

Ik heb drie niet al te fantastische jaren achter de rug, maar je wilt na meer dan tien jaar niet terugkeren met een slash your wrists-plaat.

Welke song was er eerst en was dat meteen een soort aha-erlebnis?

Barman: Het titelnummer, How to Replace It, hebben we in het beruchte eerste lockdownweekend van 14 en 15 maart 2020 ingeblikt. Toen iedereen zich afvroeg what the fuck er aan de hand was in de wereld, zat ik dus illegaal in de studio. (lacht) Samen met Faux Bamboo en Man of the House was How to Replace It het nummer dat ons écht gelanceerd heeft. Het is een goed voorbeeld van wat wij binnen de groep ‘a pie shaped song’ noemen, een taartvormig nummer. Daarmee bedoel ik: het begint minimalistisch, met de taartpunten dus, en deint dan uit. Om te eindigen in complete mayhem. Zo was het bij Roses, zo was het bij Instant Street, en zo is het nu bij How to Replace It. Niet dat we het erom doen, hoor. Die luide, gejaagde finales zijn gewoon de aard van het beestje dat dEUS heet. Het zal wel een uiting van angst voor de dood zijn, zeker? (lacht)

Ik dacht aanvankelijk dat 1989 naar het officieuze oprichtingsjaar van dEUS verwijst, tot bleek dat je eigenlijk het overlijdensjaar van je vader bezingt.

Barman: Ik had niet eens door dat het ook het jaar is waarin dEUS begonnen is! Maar ja, dat nummer gaat over hoe we het verleden in onze herinneringen altijd mooier maken dan het misschien was, en de doden heiliger dan ze misschien waren – vandaar de halo in het refrein. Dat idee verstenen we, er zit geen beweging in. ‘Het was zo en niet anders.’ Terwijl ik denk: nee, mijn vader was geen heilige, geen monolithisch figuur, maar een mens van vlees en bloed met alle tekortkomingen van dien. De tekst gaat dus over nostalgie en de bedenkelijkheid ervan. En als je een song 1989 noemt, moet het natuurlijk ook wel eighties klinken. Eens het nummer er was, hebben we dan ook resoluut voor klanken uit die tijd gekozen. Enter de LinnDrum. Die kennen we vooral van danceplaten en van Prince, maar wij hebben hem gebruikt zoals Bruce Springsteen het deed in Streets of Philadelphia. Op een of andere rare manier voelt dat als iets nieuws voor ons. (lacht) Ik heb ook nog nooit zo laag gezongen als hier. Natúúrlijk dacht iedereen in de studio meteen: ‘Djeezes, dit doet wel heel erg aan Leonard Cohen denken.’ Maar fuck it, hij is een van mijn grote helden en zit dus simpelweg in mijn DNA.

Klopt het dat je het nummer Dream Is a Giver letterlijk gedroomd hebt?

Barman: Die hele akkoordprogressie is tot mij gekomen in een droom, ja. Waarop ik in het midden van de nacht ben opgestaan om het op te nemen, uit schrik het anders te vergeten. Met Dream Sequence #1 uit The Ideal Crash is het destijds net zo gegaan, dus heel even is Dream Sequence #2 de werktitel geweest. Toen we het met de band speelden, kreeg het plots een hiphop-gevoel, vanwege die elektronische beat van Steph en die donkere synth van Klaas. Wat mij tot een soort van rap inspireerde – ik ben een grote bewonderaar van The Roots en Dr. Dre. Ook dát is mijn muzikale DNA.

Mauro is Mahatma Gandhi niet, maar hij kan wel de boel kalmeren. Cruciaal in een explosieve band als dEUS.

En dan is er nog een tweede volbloed break-upsong: Love Breaks Down.

Barman: Ja. Al stond ik aanvankelijk weigerachtig tegenover nóg meer relationele shit op de plaat. Ik heb op persoonlijk vlak drie niet al te fantastische jaren achter de rug, inclusief ingrijpende relatiebreuk, maar je wilt na meer dan tien jaar niet terugkeren met een slash your wrists-plaat. Met Dream Is a Giver had ik mijn grote break-uptune tenslotte al geschreven. Dat ei was gelegd. Maar tja, dit was zo’n nummer dat zijn eigen wetten oplegde. En geef toe: The Coffee Machine Breaks Down zou raar zijn geweest. (lacht)

In Simple Pleasures heb je het anders wel gewoon over faxmachines.

Barman: (lacht) Altijd leuk om woorden te gebruiken die ik nog nooit gebruikt heb, zoals dus ‘fax machines’. Simple Pleasures is een echte covidsong, geschreven uit pure verveling. De vocal die je hoort is die van de allereerste demo. En op de achtergrond hoor je Sylvie Kreusch, een heel originele artieste met wie ik al langer eens iets samen wilde doen. Dus heb ik haar gebeld en is ze komen meezingen. Voilà.

We hebben ze geteld: er staan veertien maritieme termen op How to Replace It, maar nét ietsje minder dan op Following Sea. Vanwaar toch al die seas, tides, seagulls en fishermen?

Barman: Ik stam af van een familie van kapiteins, hè. Zoals je misschien wel weet was mijn grootvader, Thomas Gustav Barman, aan het begin van de twintigste eeuw kapitein bij de Red Star Line. Daarnaast woon ik ook nog altijd vier maanden per jaar in een Portugees vissersstadje. Ik kijk daar elke dag uit op de Atlantische Oceaan. Meer nog: ik heb die oceaan nodig. En met die vissers zit ik ginder simpelweg elke dag aan het ontbijt. (lacht)

Je waagde je in 2020 aan een uitstap als fotograaf met een fotoboek en -expo in België en Nederland, dus laat ons een wilde gok doen: de hoes van How to Replace It is een gedetoureerde Tom Barman-foto?

Barman: Klopt. Er waren al foto’s van mijn hand op hoezen van Magnus en TaxiWars beland, dus moest het er bij dEUS ook eens van komen. Niet dat ik me al te veel opdring. Ik heb de band gewoon tien tot twaalf foto’s voorgelegd en ze kozen allemaal voor deze. Je ziet een man letterlijk ergens aan trekken en sleuren, wat aan het eind van het albumproces zeer metaforisch was voor dEUS. (lacht) Eigenlijk is het een Portugese visser die zijn net aan het binden is. Hij is duidelijk aan het zwoegen, maar zijn schaduw is paradoxaal genoeg heel speels. Ik vind het een heel grappig, heel surreëel en dus heel Belgisch beeld.

Er is al oeverloos veel geëmmerd over het komen en gaan van muzikanten dat dEUS altijd is geweest, maar nu is er voor het eerst in de geschiedenis van de groep ook iemand terúggekeerd: Mauro volgde vorig jaar de door gezondheidsproblemen geplaagde Bruno De Groote opnieuw op. Hoe belangrijk was Mauro’s comeback voor de groep?

Barman: Laat me beginnen met te zeggen dat Bruno – op Love Breaks Down en de outro van How to Replace It na – de hele plaat heeft ingespeeld, tot aan de overdubs toe. Op 95 procent van de songs hoor je hém shinen. En Mauro? Die is niet alleen belangrijk voor dEUS omdat hij zo’n goeie gitarist is en zich in het verleden ruimschoots bewezen heeft, hij is ook vitaal voor het ecosysteem van de groep. Mauro is Mahatma Gandhi niet, maar hij is wel een katalysator. Hij kan de boel kalmeren, en dat is cruciaal in een toch wel explosieve band als dEUS. Wat we natuurlijk pas beseft hebben nadat hij weg was.

Ik ben niet zo hard meer met de pers bezig. Zijn de reviews goed: nice. Zijn ze slecht, dan haat ik jullie, maar ik overleef het wel. Laat de schapen maar pissen.

(op dreef) Elke goeie band is als The Godfather. Klaas is onze godfather, de onbewogen beweger. Alan is Fredo, de oudste. Steph is Sonny, de man met het korte lontje, maar ook de motor van de familie, die de dingen voor elkaar krijgt. En Mauro is de consigliere, de insider-outsider.

En jij?

Barman: Ik ben uiteraard Michael, de verantwoordelijke.

Niet om op je verantwoordelijkheidsgevoel te spelen, maar zit je ergens met gezonde stress dat het straks misschien allemaal minder goed zal aanslaan dan weleer?

Barman: Ik heb nooit aan de kwaliteit van de band en de muziek getwijfeld, dus nee, ik heb geen faalangst. Zelfs niet na tien jaar. Op dat gebied ben ik relaxter dan vroeger. Natúúrlijk wil ik dat het album goed onthaald wordt en dat de mensen tickets blijven kopen. We spelen straks weer vier keer in de AB, en al die concerten waren al uitverkocht voor we zelfs nog maar een noot nieuwe muziek hadden uitgebracht. Zoiets mag je nooit for granted nemen, want de kans zit er dik in dat het ooit stopt. De ontvangst, de pers: toen ik dertig was, was ik daar heel hard mee bezig. Nu niet meer. Zijn de reviews goed: nice. Zijn ze slecht, dan haat ik jullie, maar ik overleef het wel. (lacht) Zoals ze in het Frans zo mooi zeggen: laisser pisser les moutons. Laat de schapen maar pissen.

Nog even terug naar de Ideal Crash-tour van 2019: het viel me op hoe vaak jij en de rest van de groep benadrukten dat het een eenmalige terugbliktournee betrof. Bijna alsof jullie je ervoor wilden verontschuldigen. ‘Ja ja, maar hierna zetten we weer alles op een nieuwe plaat’, klonk het unisono. Spreekt daar toch niet de vrees uit om als een band op haar retour te worden weggezet?

Barman: We hadden in 2014 het vijfentwintigjarige bestaan van dEUS al gevierd met het verzamelalbum Selected Songs en een reeks shows. Vijf jaar later was er dan dat twintigjarige jubileum van The Ideal Crash. Dan loop je inderdaad het gevaar een nostalgie-act te worden. Maar het was een uitgemaakte zaak dat we een nieuwe plaat gingen maken, hè. Het werd ook gewoon fucking tijd. Niet alleen omdat het tien jaar geleden was, ook omdat we de oude setlist beu gespeeld waren. Daarom hebben we na The Ideal Crash gezegd: en nú moet er iets nieuws komen. Dat was van cruciaal belang voor elk van ons. Er was geen haar op ons hoofd dat eraan dacht om nóg langer op die nostalgiegolf te blijven surfen.

‘We’re gonna clean up our act’, zei je vorige zomer op het Live is Live-festival, refererend naar de compleet nieuwe liveset die er in het zog van How to Replace It zit aan te komen. Ook dat klonk bijna verontschuldigend. Waren die festivalshows de best-ofsets te veel?

Barman: Kan zijn. Maar hey, vóór vorige zomer hebben we vanwege covid heel weinig kunnen spelen. En vergeet niet dat wij hiervan leven, hè. Vandaar die zes of zeven festivals in 2022. Ik heb niet het gevoel dat we het zaakje daar aan het uitmelken waren. Maar geloof me: de nieuwe show zal in niks nog lijken op de vorige. En maar goed ook.