‘The Soft Bulletin’ wordt 25: hoe The Flaming Lips hun eigen Mount Everest bedwongen

Het gebeurt maar zelden dat een groep die al zeventien jaar bestaat na acht lp’s nog met een onvervalste classic op de proppen komt. The Flaming Lips kregen het een kwarteeuw geleden echter voor elkaar. The Soft Bulletin was een meeslepende plaat vol rijke orkestraties die hun wedergeboorte inluidde en waarop Wayne Coyne en de zijnen getuigden van hun onvoorwaardelijke liefde voor het leven.

Aan het einde van de vorige eeuw bevonden The Flaming Lips zich in een heikele positie. Het gezelschap, afkomstig uit de indiescene van Oklahoma City, was in 1990 opgevist door Warner Bros en had voor die major, met matig succes, al vier rafelige psychedelische rockplaten uitgebracht, die met She Don’t Use Jelly hooguit één culthitje opleverden.

Het zag er dus naar uit dat de heren binnen de kortste keren aan de deur zouden worden gezet. Bovendien was gitarist Ronald Jones net opgestapt, wat de Lips haast vanzelf in een andere richting dwong. Een goede aanleiding om resoluut het experiment op te zoeken en paden te betreden waar niemand hen was voorgegaan. Het resultaat was Zaireeka, een collectie van vier cd’s die pas hun geheimen prijsgaven als ze gelijktijdig, via vier verschillende muziekinstallaties, werden afgespeeld.

Waarom een multinationale platenmaatschappij bereid werd gevonden dit naar commerciële zelfmoord neigende avontuur te ondersteunen, blijft tot vandaag een groot mysterie. The Flaming Lips beloofden echter met hetzelfde budget ook nog een ‘normale’ plaat te maken. Nu ze met Zaireeka de limieten van het haalbare hadden verkend, beseften ze dat ze sowieso niets meer te verliezen hadden. Dus namen ze de vrijheid helemaal hun zin te doen. ‘Wat het publiek van ons verwachtte hield ons niet bezig’, aldus zanger en frontman Wayne Coyne. ‘We probeerden ook niet langer als een gewone band te klinken. Er was geen strikte rolverdeling meer: alles wat we deden zou voortaan ten dienste staan van de songs’.

Emotie versus absurdisme

Producer Dave Fridmann, met wie The Flaming Lips voor het eerst hadden samengewerkt ten tijde van In A Priest Driven Ambulance uit 1990, moedigde hen aan nog verder buiten de lijntjes te kleuren en gaf hen tijdens het opnameproces van Zaireeka het gevoel dat ze alles konden proberen wat in hen opkwam. Daartoe gebruikten ze analoge en synthetische keyboards, de nieuwste digitale gadgets, drummachines, stemvervormers en gesamplede strijkers en blazers. Dankzij die moderne technologische snufjes durfden de Lips het nu aan zich op het terrein te begeven van enkele van hun favoriete bands: The Beach Boys anno Pet Sounds, The Beatles van The White Album, Pink Floyd in de periode van The Dark Side of the Moon. ‘Maar’, zegt Coyne, ‘al dat gestoei in de studio zette er ons ook toe aan emotionelere muziek te maken’.

Sinds hun debuut met het grofkorrelige Hear It Is uit 1986 waren The Flaming Lips een fundamenteel andere groep geworden. Waar de nummers uit hun beginperiode nog vooral een surrealistische, zeg maar absurdistische inslag hadden, schreven de leden nu persoonlijke, emotioneel geladen songs over wat hen bezighield als late dertigers. ‘We moesten onszelf heruitvinden, zowel inhoudelijk als muzikaal’, herinnert Wayne Coyne zich.

Op The Soft Bulletin, hun negende plaat en de eerste waarop ze ProTools gebruikten, zouden enkele recente traumatische ervaringen als vertrekpunt dienen. Coyne had zijn vader verloren aan kanker en bassist Michael Ivins had net een zwaar verkeersongeval overleefd, nadat hij urenlang geklemd had gezeten in zijn auto. Dokters dreigden er dan weer mee een hand te amputeren van multi-instrumentalist Stephen Drozd, nadat die een potentieel dodelijke spinnenbeet had gekregen. Achteraf zou blijken dat het eigenlijk om een abces ging, veroorzaakt door de herhaalde injecties die de heroïneverslaafde Drozd zichzelf in de hand had gegeven.

Al die turbulente gebeurtenissen herinnerden de bandleden eraan hoe broos én eindig het leven was en hoezeer het voortbestaan van The Flaming Lips aan een zijden draadje hing. Door het bandeloze druggebruik van Stephen Drozd viel een fatale overdosis niet uit te sluiten. De groep maakte dus noodgedwongen muziek voor het moment, omdat het onzeker was of ze überhaupt nog een toekomst had.

Zware thema’s

Een en ander leidde tot filosofische overpeinzingen die hun weg zouden vinden naar de songs. Coynes teksten werden nu gedomineerd door existentiële angsten, twijfels en wanhoop, maar ook door een zeker optimisme. ‘Verlies en onzekerheden maakten ons ervan bewust dat ons aardse bestaan tegelijk verrukkelijk én verschrikkelijk is. The Soft Bulletin draait in ruime mate om de vraag: hoe gaan we om met de onvermijdelijkheid van pijn, gemis en verdriet? Kan er licht bestaan zonder duisternis? Wordt het leven zinvoller door de eindigheid ervan? Hoe slagen we erin de complexiteit van de wereld te begrijpen?’

Het waren behoorlijk zware thema’s, zeker voor een band die enkele jaren eerder nog kierewiete nummers had afgescheiden, type Jesus Shootin’ Heroin of Psychiatric Explorations of the Fetus With Needles. Ook het rock-‘n-rollaspect van zijn muziek verdween intussen naar de achtergrond. In dat opzicht was The Soft Bulletin een overgangsplaat: minder ‘weird’ dan vroeger, maar wel melodieus, filmisch, dromerig en zorgvuldig gearrangeerd. Een symfonisch meesterwerk, kortom.

Vooral Stephen Drozd had een sterk ontwikkeld gevoel voor contrapunt en harmonie, dat anno 1999 bijdroeg tot de gedurfde, multidimensionale sound van The Flaming Lips. Het was een geluid vol onverwachte dynamiek en emotionele crescendo’s. Het ene moment klonk The Soft Bulletin groots, het andere sober. Het resultaat was een collectie warme, doorvoelde en spirituele songs over liefde en dood, met als centrale boodschap: ‘omarm het leven zoveel je kunt’.

De titel van de plaat, valt niet alleen te interpreteren als ‘een vriendelijk rapport’, maar ook als ‘een zachte kogel’ (Soft Bullet In) die doordringt tot je muzikale psyche en daar uiteindelijk ontploft. ‘Van alle dingen waar je tijdens je bestaan aan wordt blootgesteld, raakt muziek je het diepst’, onderstreept Wayne Coyne. ‘Het klopt dat het leven vaak onrechtvaardig is en dat geen mens aan tragedies ontsnapt. Maar het is zeker niet al kommer en kwel. Want die ervaringen openen ook de deur naar een andere dimensie: die van vreugde en pijn, van leed en genot’.

Geen mirakel

‘Weet je, ik leidde een onbezorgd leventje tot mijn vader stierf. Alles waar ik in geloofde kwam toen op losse schroeven te staan. Plots werd ik op mezelf teruggeworpen en daagde het besef: ons verblijf hier is slechts tijdelijk. Verrek, als het leven zo kort is, laat ons dan proberen het onderste uit de kan te halen. Van de weeromstuit werd alles anders. Ik voelde me als een wilg die zijn hele leven een eik had willen zijn en er nu eindelijk vrede mee had dat hij voorgoed een wilg zou blijven.’

The Soft Bulletin opent met het catchy Race for the Prize, over twee wetenschappers die bereid zijn alles op te offeren om de mensheid te redden. Op de tweede track vernemen we hoe dat in zijn werk gaat: ‘And though they were sad / They rescued everyone / They lifted up the Sun / A Spoonful weighs a ton’. In The Spark That Bled vraagt Coyne zich luidop af: ‘What kind of weapons have they got?’. Het Antwoord luidt: ‘The softest bullet ever shot’.

In meerdere songs, waaronder het afgekloven What is the Light?, is het licht van de liefde de energiebron die ons telkens weer helpt om tegenslagen te boven te komen. Waiting for A Superman, later ook gecovered door Iron and Wine, steunt op een conversatie van Wayne Coyne met zijn broer, die aan het sterfbed van zijn vader op een mirakel wacht dat zich nooit zal voltrekken. Het uiteindelijke verlies blijkt zo zwaar te zijn, dat zelfs een supermens niet in staat is het op te tillen. In Feeling Yourself Disintegrate mijmert de zanger: ‘Love in our life is just too valuable / To feel even a second without it / But life without death is just impossible’. Dat laatste is tegelijk een droevige én opbeurende conclusie.

Euforisch

The Soft Bulletin presenteert zich als een fin de siècle-plaat vol euforische popliedjes, gedrenkt in melancholische grandeur. Suddenly Everything Has Changed geeft aan hoe banale, alledaagse handelingen de sleutel tot een spiritueel ontwaken kunnen vormen. Nu en dan herinneren de verfijnde arrangementen aan soundtracks van Disneyfilms of sprookjesachtige musicals zoals The Wizard of Oz, die verbonden zijn aan Wayne Coynes vroegste muzikale herinneringen. ’s Mans weinig toonvaste maar doorvoelde stemgeluid heeft dan weer iets van de jonge Neil Young.

Met het bedachtzame The Observer en Sleeping on the Roof bevat de plaat ook enkele sfeerrijke instrumentale interludia. Vreemd genoeg staat op de Amerikaanse versie van de plaat een nummer dat op de Europese ontbreekt. Het fragiele The Spiderbite Song, een ode van Coyne aan zijn vriendschap met Ivins en Drozd, werd elders in de wereld vervangen door Slow Motion. Daar vernemen we van de nooit om een paradox verlegen zittende zanger dat ‘it takes a year to make a day’.

The Soft Bulletin is een ‘tour de force’ die op de carrière van The Flaming Lips de impact van een aardschok zal hebben. Het is een lp vol ongegeneerde schoonheid, al heeft dat, volgens Wayne Coyne , in ruime mate met het toeval te maken. ‘Je kunt vooraf nooit voorspellen hoe een song zal uitpakken’, vertelt hij. ‘Toen we ons negende werkstuk opnamen, waren we heus niet vaardiger dan voorheen. We hadden gewoon geluk. Oké, we schrokken er niet voor terug artistieke risico’s te nemen, maar het welslagen van de plaat was vooral te danken aan een reeks ‘happy accidents’. Pas toen ze bijna af was, merkten we welke thema’s erin waren geslopen en hoezeer het geheel een coherente indruk maakte. Samen met Yoshimi Battles the Pink Robots uit 2002 vormt The Soft Bulletin de hoeksteen van onze identiteit. Die platen hebben ons gemaakt tot de groep die we vandaag nog altijd zijn’.

Barok maar kwetsbaar

Het creatieve proces maakte de heren er ook van bewust dat ze in staat waren een publiek te entertainen. Zo gaf The Soft Bulletin aanleiding tot even theatrale als spectaculaire live-shows, waarin kleurige ballonnen, confetti, handpoppen, lasers , piano’s en pauken centraal stonden. Nieuw was ook de reusachtige doorschijnende bal waarin Wayne Coyne letterlijk over de hoofden van de toeschouwers rolde. En aangezien de Lips op dat moment niet over een drummer beschikten, speelde Stephen Drozd de ritmetracks in op een videoscherm.

Net toen de band zich dreigde vast te rijden in het status quo, maakte hij met The Soft Bulletin een statement dat het voortbestaan van de band met minstens vijfentwintig jaar zou verlengen. De redactie van New Musical Express gewaagde prompt van de plaat van het jaar, terwijl de Allmusic Guide ze uitriep tot het muzikale hoogtepunt van het decennium.

Op hun pièce de résistance wisten The Flaming Lips kracht te koppelen aan kwetsbaarheid en barok te klinken zonder er hun toegankelijkheid bij in te schieten. The Soft Bulletin, waarop ze indrukwekkende auditieve tablaux schilderden waarin ieder detail, iedere kleurlaag belangrijk was, gold als een belangrijke inspiratiebron voor bands als MGMT en Tame Impala. Iedere song uit de plaat voelde aan als een reis naar de top van een hoge berg. De Lips hadden met succes hun eigen Mount Everest bedwongen.