Spinvis betreurt: ‘Er wordt vaak geringschattend gedaan over kerst’

Met het nieuwe gesamtkunstwerk Lutke Krub, een kerstsprookje in woord, beeld en klank, brengen muzikant Erik de Jong (Spinvis) en tekenaar Hanco Kolk verlichting in donkere dagen en tijden.

In 2011 werkten Erik de Jong en Hanco Kolk voor het eerst samen aan een project: bij de Spinvis-plaat Tot ziens, Justine Keller maakte Kolk een prentenboek. Sindsdien hunkerden beiden naar een nieuwe samenwerking. Dat is Lutke Krub geworden, een moderne kerstparabel waarin De Jong vertelt over de komst van een tweede Verlosser – een meisje! – die pleit voor een kleinschaliger maatschappij met meer saamhorigheid. Dat verhaal doet hij op de plaat en stelt hij te boek met de tekeningen van Kolk. Daarnaast schreef hij zeven liedjes rond diezelfde kerstgedachte en alles wat we daarmee associëren: hoop, warmte, familie en verbinding.

Erik de Jong: Ik vind dat een kerstplaat een beetje hoort bij een carrière als muzikaal artiest. (lacht) Je sluit dan aan bij een traditie van kerstliedjes die gaan van sentimenteel of stom tot prachtig. Het is een ritueel. Daar gaat het voor mij over: dat we elke keer opnieuw die liedjes zingen en die boom optuigen. Met zijn allen. Precies dat laatste zien we niet zoveel meer. Daarom heb ik helemaal in het noorden van Groningen, waar weinig mensen wonen, een vergeten dorpje verzonnen dat Lutke Krub heet – ‘kleine kribbe’ in het plaatselijke dialect. Daar komt een nieuwe heiland ter wereld. Het verhaal gaat alle kanten op, maar het komt erop neer dat die Verlosser geen groot goddelijk wonder bewerkstelligt, maar juist een klein, intiem wonder: dat die kleine gemeenschap, Lutke Krub, opbloeit. Dat mensen elkaar weer echt zien en aanraken. Het is stichtelijk en idealistisch, maar ziedaar mijn kerstgedachte.

Ook vrede en empathie zijn kerstgedachten. Maar vandaag onderstrepen we liever elkaars verschillen dan overeenkomsten. Overal zien we bullebakken aan de macht of aan de onderhandelingstafel. Wou je een tegenwicht bieden?

De Jong: Tegenwicht bieden zit altíjd in mijn achterhoofd, bij alles wat ik doe. Ik heb mijn halve leven in een postsorteercentrum gewerkt. Dan moet je noodgedwongen met twintig mensen in nachtdienst een klus klaren. Niet al die personen hebben dezelfde overtuigingen of meningen als jij. Als je elkaar treft in die kleinschaligheid, aanvaard je elkaars hebbelijkheden en onhebbelijkheden vrij snel. De verschillen dicteren dan minder de hoofdmelodie. Je beseft dat we allemaal dezelfde gevoelens, dromen en angsten hebben.

Je noemde ooit een gemeenschap met honderd inwoners ideaal. Heb je dat uit een studie?

De Jong: Neen, dat weet ik uit mijn ervaring als optredende artiest. We spelen overal: clubs, grote zalen, theaters, festivals. Maar heb je zo’n honderd mensen voor je, dan kun je iedereen aankijken en beleeft iedereen de sfeer echt gezamenlijk. Natuurlijk komt dat ook door de kleinschalige, tekstgerichte muziek die wij maken. Als dj of rockband werkt het juist met tiendduizenden heel goed.

Had je op voorhand kernwoorden voor het verhaal? Zingeving, hasj, data-analyse? Het zit er allemaal in.

De Jong: (lacht) Hasj ja, in de zin van het loslaten van de geest, uittreden, maar in een religieuze context. Data-analyse is dan weer heel beredeneerd. Ik ben erg geïnteresseerd in flitshandel, aandelenhandel op de beurs met door AI gestuurde computers die in milliseconden transacties doen op basis van minieme prijsverschillen. Door die snelheid zijn miljarden te verdienen. It’s all about the money. Dat bepaalt ons lot. Oorlogen, hongersnoden, vluchtelingen: alles waar we nu mee te maken hebben, is uiteindelijk economisch bepaald.

Je schreef ook zeven liedjes. Maar die hebben geen verband met het sprookje.

De Jong: Ze zijn los van elkaar ontstaan, ze vormen inderdaad geen musical. Al gaat het telkens over een individu dat tegenover een groter geheel staat. Het laatste liedje op de plaat, Zonder naam, is niet eens een kerstlied. Het gaat over de gruwel van de oorlog. In de Gazastrook en Oekraïne vallen tienduizenden doden. Dat zijn abstracte getallen waarbij ik me niks meer kan voorstellen. Als je daar iets over wilt schrijven, moet je het terugbrengen naar één persoon, in dit geval een jongen aan het front.

De liedjes zijn ontroerend, terwijl het kerstverhaal eerder kolderiek is. Het nieuws dat er een kind met een aureool in Maria’s baarmoeder zit, doet algemene paniek uitbreken. Waardoor het wc-papier opraakt.

De Jong: Het is een sprookje, hé. Ik ben nu De komst van Joachim Stiller van Hubert Lampo opnieuw aan het lezen. Magisch realisme vind ik een heel mooie vertelvorm om je verbeeldingskracht in los te laten. Tegelijk kun je er heel wat maatschappelijk relevante dingen in kwijt. Ik heb geprobeerd het idee van kerst op zo veel mogelijk manieren te belichten. Je hebt het boompje, het religieuze karakter, het menselijke, het feestelijke. In Nederland wordt er, zeker in artistieke kringen, vaak wat geringschattend gedaan over kerst. Het is stom, kitsch. Terwijl ik altijd een warm gevoel zal koesteren bij die gewoonte om samen te komen. ○