Gent Jazz, dag 7: Einstürzende Neubauten brengt de schroothoop muzikaal tot leven

Om tijdens de slotdag van Gent Jazz enige jazz te bespeuren, moest je al gewapend met een enorm vergrootglas de festivalsite betreden. Maar dat nam niet weg dat er in de Bijloke veel moois te bespeuren viel. Vooral Einstürzende Neubauten liet weer een onvergetelijk concert optekenen.

Chrysta Bell: behaagzieke pin-up met prima songs (****)

Sensueel, etherisch en mysterieus: in iedere biografie van Chrysta Bell zijn het veelgebruikte adjectieven. Dat is geen toeval, merkten we toen de 39-jarige Amerikaanse als eerste op het hoofdpodium verscheen. Want het zingende fotomodel is ook actief als actrice en in die hoedanigheid is ze al even het lievelingetje van David Lynch. Ze speelt niet alleen de FBI-agente Tammy Preston in Twin Peaks: The Return, maar maakte drie jaar geleden met Lynch ook de cdThis Train. Tijdens de slotavond van haar Europese tournee putte ze vooral uit haar nieuwe plaat, het fraaie, door John Parish geproducete We Dissolve, waarop ze een handje wordt geholpen door leden van Portishead en Sunn O))).

Een zekere theatraliteit was Chrysta Bell niet vreemd. De manier waarop ze, in haar glinsterende, goudkleurige minijurk en op stiletto’s waar de meeste vrouwen hoogtevrees van zouden krijgen, over het podium kronkelde of de lange haren opschudde, gaf aan dat ze aan behaagziekte leed. Dat paste echter perfect bij haar dromerige pop noir en haar wendbare stem, die zich ergens tussen die van Anna Calvi, Lana Del Rey en Julee Cruise situeerde. Chrysta Bell liet zich begeleiden door een prima band, waarin de twangy verrichtingen van de gitarist aanhoudend tot de verbeelding spraken. Dat was bij uitstek het geval in nummers als Heaven, Devil Inside Me en het van Twin Peaks bekende Falling. Met het filmische Nightride (uit een oudere EP), het poppyMonday, het gloednieuwe Undertow en het met voorgeprogrammeerde elektronica gelardeerdeSlow, gaf de chanteuse aan dat het haar niet aan voortreffelijk materiaal ontbrak. En naar de geestdriftige reacties van het publiek te oordelen, had Chrysta Bell haar Belgische entree alvast niet gemist.

Archive: bijtende maatschappijkritiek (***)

Er is iets vreemds aan de hand met Archive. Het Londense collectief is al actief sinds 1994 en heeft al elf langspelers op zijn palmares staan, maar zijn succes bleef tot dusver beperkt tot het Europese continent. Dat het imagobewuste Engeland de groep met de nek blijft aankijken, heeft wellicht te maken met het feit dat ze om de haverklap van bezetting en stijl verandert en altijd een beetje gezichtsloos is gebleven. Toetsenspelers Darius Keler en Danny Griffths mogen dan wel de centrale figuren zijn, de zangpartijen worden tegenwoordig verdeeld onder de gitaristen Pollard Berrier en Dave Pen. U begrijpt: Archive maakt het de toeschouwer niet altijd gemakkelijk.

In Gent bouwde het gezelschap een forse geluidsmuur, waarin pulserende elektronica en kregelige gitaren om beurten met de aandacht gingen lopen en uitbundige passages werden afgewisseld met windstilte. Donkere maatschappelijke observaties zijn bij Archive nooit weg, getuige het titelnummer uit zijn jongste cd The False Foundation en oudere songs als Bullets, Fuck U en Controlling Crowds. Stuwende beats, een dubby bas, repetitieve synthlijnen, meerstemmige zangpartijen, het waren ingrediënten waar weinig tegen in te brengen viel. In Distorted Angelssloeg even de meligheid toe, maar al bij al wisten deze verbeten archivarissen best te bekoren.

Einstürzende Neubauten: onverslijtbare genialiteit (*****)

Ze timmeren al 37 jaar aan de weg en toch klinken Einstürzende Neubauten vandaag nog altijd uniek. Omdat ze geen geld hadden voor echte instrumenten begonnen de leden van het Berlijnse gezelschap tijdens de vroege eighties muziek te maken met op de schroothoop aangetroffen voorwerpen, werktuigen uit de Gamma en zelf geconstrueerde machines. Hun uitgangspunt was dat je uit ieder object interessante geluiden kon puren, dat er schoonheid schuilt in dissonantie en dat stilte een wezenlijk onderdeel uitmaakt van iedere compositie. Van post-industriële beeldenstormers ontwikkelden Neubauten zich in de voorbije decennia tot een groep die even gelaagde als toegankelijke songs schrijft, maar tegelijk trouw blijft aan de auditieve vocabulaire die ze zelf heeft ontwikkeld. Wél krijgen ze tegenwoordig hulp op toetsen (en gesamplede strijkers) van extra kracht Ash Wednesday.

Enige ironie is de heren niet vreemd. Momenteel toeren ze met wat ze zelf hun Greatest Hits noemen. Niet dat de nummers op hun setlist ooit de hitlijsten hebben beklommen, maar dat ze door de fans als classics worden beschouwd, staat vast. Ook nu weer oogde het podium als een containerpark en deden de muzikanten de onwaarschijnlijkste dingen met afgedankte en gerecycleerde spullen.

Vooral de twee percussionisten, Rudolf Moser en N.U. Unruh, mepten zich polyritmisch de pleuris op olievaten, jerrycans, wieldoppen, plastic buizen, springveren en draaiende slijpschijven. In het meditatieve Unvollständlichkeit sorteerden ze zelfs een verbluffend effect door metalen staven uit een laadbak op het podium te kieperen.

Mee dankzij het strakke basspel van Alex Hacke behoren Einstürzende Neubauten tot de fysiekste bands van dit tijdsgewricht, maar tegelijk zijn ze ook één van de meest intellectuele. Dat laatste is de verdienste van de charismatische frontman Blixa Bargeld, een minzame, übercoole dandy die met zijn hypnotische voordracht, afwisselend in het Engels en het Duits, en zijn dierlijke oerschreeuw het hart van de groep vormt. Neubautens muzikale rijkdom wordt weerspiegeld in de teksten van de zanger: filosofische constructies vol verwijzingen naar kunst- en cultuurgeschiedenis, van het zwarte vierkant van Malevitsj (Sabrina) tot de taalexperimenten van Tzara en Marinetti (Let’s Do It A Dada) of passage uit de Griekse mythologie (Die Befindlichkeit des Landes).

Bargeld bespeelde op het podium onder meer een aansteker en een transistorradio en gaf af en toe uitleg bij de songs. Zo vernamen we dat Susej (Jesus, maar dan omgekeerd), een dialoog was tussen de jonge en de oudere Blixa, en dat Sabrina oorspronkelijk werd geschreven voor een liefdesscène uit een film, maar door de regisseur werd geweigerd. How Did I Die? Verwees naar de Vlaamse loopgraven uit de eerste Wereldoorlog. Tijdens Silence is Sexy jende Bargeld zijn publiek door tergend lange stilten te laten vallen, om daarna, als een soort antropoloog, een grapje te maken over de psychologie van grote massa’s.

Salamandrina hield het midden tussen worksong en kinderrijmpje en tijdens de laatste bis, Redukt, werd de spanning nog eens behoedzaam opgebouwd om er een verpletterende energie-ontlading op te laten volgen. ‘Beteugelde wildheid’ orakelde de presentator van dienst in een poging de sound van Neubauten te omschrijven. Wij houden het gewoon bij ‘onverslijtbare genialiteit’.