De langverwachte terugkeer van The The: politieke columns op muziek

Het was al een kwarteeuw geleden sinds The The voor het laatst een studioplaat uitbracht, maar sinds vorige week is er eindelijk Ensoulment en, aansluitend, een tournee die ook halt hield in de AB. Het werd een avondvullende set met veel oud en nieuw materiaal die aangaf dat Londenaar Matt Johnson nog lang niet is uitverteld.

Johnson, een ontstellend normale working class kid die van school ging op zijn vijftiende, heeft altijd een hekel gehad aan het rocksterrendom. Hij werkte weliswaar samen met Johnny Marr, Jools Holland en Sinéad O’Connor, maar ging in het verleden slechts zelden op tournee. Na een reeks conflicten met platenmaatschappijen raakte hij dermate verbitterd over de muziekindustrie dat hij kort na zijn lp NakedSelf uit 1999 zijn gitaar aan de wilgen hing en naar Zweden emigreerde.

Sinds 2010 schreef hij occasioneel nog een soundtrack voor een obscure film, maar verder leek zijn ambitie niet meer te gaan. Toch ging hij enkele jaren geleden weer de hort op met The Comeback Special, een retrospectieve show waarmee hij terugblikte op een carrière die op dat moment al vier decennia omspande. En dankzij de nieuwe band die hij om zich heen had verzameld, kreeg hij blijkbaar weer de smaak te pakken.

Dat Matt Johnson nu ook met nieuw materiaal op de proppen komt, ligt aan een recente gebeurtenis uit zijn privéleven. In de lente van 2020 werd een abces in zijn slokdarm vastgesteld en diende hij een zware keeloperatie te ondergaan, waarbij hij het risico liep nooit meer te kunnen zingen. De ingreep lukte en dat zwengelde zijn creativiteit aan. Toegegeven, zijn nieuwe plaat, Ensoulment, bevat weinig echte verrassingen, maar het is wél een verzameling uitstekende midtempo-songs waarmee de man van het dubbele lidwoord de draad weer opneemt waar hij die destijds had laten liggen. 

Nostalgie

Johnson, die met Cinéola nu ook zijn eigen label heeft opgericht, beseft nog altijd dat het politieke persoonlijk is en het persoonlijke politiek. Op zijn platen uit de jaren tachtig en negentig gaf hij destijds al commentaar op de staat van de wereld, met songs over aids, godsdienstoorlogen, dogma’s en moreel relativisme. In dat opzicht is er nog niets veranderd, al flirtte de artiest tijdens de COVID-periode gek genoeg wél met samenzweringstheorieën. Een nieuwe song als Cognitive Dissident, de opener van zijn concert in Brussel, droeg er nog steeds de sporen van. ‘Truth stands on the gallows / Lies sit on the throne / Something in the Shadows / Communicates by code’, klonk het. Een beetje verbazend voor een man die vroeger zo vaak de vinger op de wonde wist te leggen.

De avond in de AB bestond uit twee delen. Tijdens het eerste kwam het pas verschenen Ensoulment integraal aan bod, terwijl deel twee was gereserveerd voor de oude publieksfavorieten. Johnsons voordracht, ergens tussen spreken en zingen in, was meteen herkenbaar en ook zijn groep bleek van wanten te weten. Drummer Earl Harvin en bassist James Eller rolden een onweerstaanbare groove uit, toetsenman DC Collard zorgde voor verrassende klankkleuren, terwijl ex-Primal Scream-gitarist Barrie Cadogan trefzekere accenten legde en zelfs even een strijkstok hanteerde.

Zo te horen was Matt Johnson op zijn 63ste niet verstoken van nostalgie. In zijn nieuwe songs had hij het bijvoorbeeld over spijbelen tijdens zijn schooltijd (zie het jazzy Down By the Frozen River), zijn gevoeligheid voor verslavingen (Risin’ Above the Need), afspraakjes maken via Tinder (Zen & The Art of Dating), een traumatisch ziekenhuisverblijf (Linoleum Smooth to the Stockinged Foot) en de dood van zijn vader (Where Do We Go When We Die?). 

Hij beperkte zich echter niet tot filosofische overpeinzingen, maar ambieerde duidelijk ook een positie als politiek columnist. In Some Days I Drink My Coffee By the Grave of William Blake uitte hij zijn afkeer van alle vormen van nationalisme en in het op een triphopvibe dobberende Kissing the Ring of Potus nam hij de buitenlandse politiek van Groot-Brittannië op de korrel, omdat die vaak een slaafse kopie is van de Amerikaanse. Wie The The al een poosje had gevolgd was uiteraard al vertrouwd met het thema. In het oudere Heartland, dat later op de avond zou opduiken, noemde Johnson het Verenigd Koninkrijk ‘The 51st state of the USA’. 

Overweldigend

De zanger toonde zich duidelijk dankbaar omdat het publiek zo aandachtig luisterde naar een reeks nummers dat het nog nooit eerder had gehoord, maar na een pauze van een kwartiertje volgde de beloning in de vorm van een set die putte uit zowat alle platen van The The, met uitzondering van het debuut Burning Blue Soul en de Hank Williams-hommage Hanky Panky. Het overweldigende Infected, ingesnoerd door strakke industriële beats, was meteen één van de hoogtepunten van het concert. Het nog steeds actuele Armageddon Days Are Here (Again) moest het dit keer zonder de verwijzing naar Ballroom Blitz van The Sweet stellen, het vrij ingetogen Love is Stronger Than Death was een ode aan Johnsons overleden broer Eugene en het door een drummachine aangedreven Slow Emotion Replay had voor de gelegenheid een bescheiden gedaanteverandering ondergaan.

Het even donkere als potige Dogs of Lust werd versierd met een harmonicasolo (gespeeld door de toetsenman). Het immens populaire This is the Day, verpakt als onweerstaanbare indiepop, blaakte echter andermaal van levensvreugde. Wel opvallend dat Matt Johnson, tijdens de momenten waarop hij zijn gitaar even aan de kant schoof, het Grote Gebaar niet bleek te schuwen. Jammer ook dat de saxofoon in Sweet Bird of Truth, dat andere hoogtepunt over een gevechtspiloot die wordt ingezet tijdens de tweede Golfoorlog, gewoon uit een doosje kwam. En dat Johnson het in Lonely Planet niet kon nalaten de moraalridder uit te hangen: ‘If you can’t change the world, change yourself’. Het was een spreuk waar de Bond Zonder Naam ongetwijfeld al een patent op had genomen.  

Niet gekniesd evenwel: de bissen, met het poppy, door de pianist naar jazzy sferen getilde Uncertain Smile (‘over onbeantwoorde liefde’ dixit Johnson) en GIANT trok The The een sierlijke streep onder een concert waar weinig op af te dingen viel. Dat de laatste twee nummers afkomstig waren uit de lp Soul Mining was geen toeval. Tenslotte had de spilfiguur van The The tijdens zijn carrière nooit wat anders gedaan. Johnsons vorige passage in de AB dateerde al van 35 jaar geleden, maar de man beloofde plechtig dat hij zijn fans in de toekomst iets minder lang op zijn terugkeer zou laten wachten. Is genoteerd, Matt.