Voor het eerst in tijden zag Björk zich verplicht fysiek en artistiek te aarden op ruw maar bekend terrein: thuis. Voetjes op – of beter: in – de grond betekent bij het IJslandse icoon zoveel als basklarinetten, dromerige bespiegelingen over het moederschap, en gabberbeats.
Al van bij het begin van haar solocarrière, in 1993, houdt Björk Gudmundsdóttir haar albumtitels kort en bondig. Sinds Medúlla uit 2004 hebben ze telkens ook een rijmende Griekse/Latijnse bijklank of achtergrond die de lading moet dekken. Na Volta (2007), Biophilia (2011), Vulnicura (2015) en Utopia (2017) is er nu Fossora, een verbastering van het Latijnse woord voor graver, fossor. Vrij vertaald, volgens de IJslandse zelf op Instagram, ‘zij die graaft’.
Net zoals miljarden anderen heeft Björk de voorbije jaren wortel geschoten. ‘Elk album begint met een gevoel dat ik tot geluid probeer te kneden’, zegt ze. ‘Deze keer was dat gevoel landen op de aarde en mijn voeten in de grond graven.’ En uiteraard tikt het klokje thuis bij Björk zoals het werkelijk nergens tikt.
Mevrouw Gudmundsdóttir zat een groot deel van de pandemie uit in haar afgelegen houten cabine op zo’n veertig minuten rijden van centrum Reykjavik. Niet in totale isolatie, maar omringd door een met kroost uitgebreide bubbel medewerkers, vrienden en familie. Er werd gewandeld, rond het kampvuur gezeten, wijn gedronken, er werden lange gesprekken gevoerd, maar af en toe werd er ook een stevig potje gefeest, lekker loosgegaan. De door Björk geprefereerde soundtrack bij die lockdownparty’s – ‘domestic raving’ noemt ze het – was gabber, de hardcore technovariant die begin jaren negentig hoogtij vierde in Nederland. En nee, dit is níét Björks ‘gabberalbum’. Maar probeer u toch maar eens geen hyperkinetische aap te schrikken wanneer openingstrack Atopos u voor de eerste keer om de oren slaat met dreunen aan 175 beats per minuut. Terwijl een klarinetsextet zich in abstracte bochten kronkelt. Uiteraard. Ook in de titeltrack en het door de New Yorkse r&b-tenor Serpentwithfeet met harmonieën beademde Fungal City word het toerental fors mee opgedreven door Gabber Modus Operandi, een stel Indonesische producers dat Balinese folkgeluiden als gamelan kruist met noise en pletwalsbeats. ‘Als dinosaurussen in de maag stompen’, was hoe Björk het duo uitlegde welk geluid ze zocht. Eens wat anders dan ‘hakken’.
Fossora kent dus zijn gewelddadige pieken, maar is bovenal toch een album dat zich in de lagere, rustiger, zelfs ondergrondse regionen der vibraties afspeelt. Het is haar paddenstoelenalbum: ‘Fossora / Her nerves spread like wings / At mycelium speed / Into the atmosphere / spores everywhere.’ Een droomland van zwammen en schimmeldraden, waar de toon muzikaal voornamelijk door het register van zes basklarinetten, maar ook door strijkers en koorzangen bepaald wordt. Inhoudelijk domineren thema’s als voorouders, de cyclus van het leven, het moederschap en je in dat alles gronden. Het enkel met vrouwenstemmen doorploegde Sorrowful Soil werd geschreven als eulogie voor haar in 2018 overleden mama Hildur Rúna. Ook het oriëntaals getinte Ancestress is een ode aan de mater familias. ‘She has idiosyncratic sense of rhythm’, aldus Björk, terwijl de drummachine scheuren onder haar voeten trekt. ‘She invents words and adds syllables.’ Iets over de appel en een boom.
Een huis is kamers is een hart is matriarchale architectuur. Ziedaar de premisse van Her Mother’s House, een tedere, bucolische sonate waarvoor dochter Ísadóra mee de pen vast mocht houden, en waarop ze ook mocht meezingen. Allow presenteert de duizelingwekkende gastvocalen van de Noorse zangeres Emilie Nicholas terwijl het fluitensemble dat Björks vorige album Utopia (2017) in roze wolken baadde opnieuw komt aangewaaid en sierlijk rondjes draait. Heeft Björk een coronalief opgedaan? Dat is althans wat Freefall suggereert, en niet alleen door de meeslepende violen. Al kan natuurlijk enkel Björk een fladderend liefdesliedje bedenken waarin de regels ‘If we amalgamate / Arctic Persian compassionate / Illuminate’ voorkomen.
Wie in het vulkanische Noorden gaat graven, stelt zich bloot aan ijs en vuur. In extreme tijden ging Björk in haar extreme thuisland naar de kern boren. Haar tiende langspeler is er een van furie en ontlading, maar ook van diepgevroren instincten en transparante bespiegeling. De dwarsdoorsnede van een huismus met een trema. Het is zogezegd haar clubalbum voor thuisblijvers, haar klarinetalbum, haar moeder- of myceliumalbum. Het is simpelweg haar IJslandalbum. Moest er ooit eens van komen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
