Over Boef, hiphop en straattaal: ‘Snapchat is hier geen goed medium voor’

Rapper Boef deed zijn uitspraken over zogenaamde kechs, waarmee hij nu al een paar dagen in het oog van de storm staat, af als straattaal. Maar is dat wel een argument om zijn uitspraken te nuanceren? Niet helemaal, vinden enkele taalexperts.

‘Kech is gewoon straattaal. Wij, rappers gebruiken constant bitches of kechs als synoniem voor chicks. We bedoelen daar geen hoeren mee.’ Aan het woord is Boef, in De Morgen, over de uitspraken die nu al enkele dagen Nederland en Vlaanderen beroeren.

In filmpjes op Snapchat noemde hij de vrouwen die hem een lift gaven kechs, wat hem op veel kritiek kwam te staan, zeker nadat hij zijn uitspraak verder uitlegde in een tweede filmpje: ‘Wat doen jullie in een club met alcohol, met korte rokjes, om acht uur ’s ochtends, met jongens? Je bent gewoon een kech.’

Meteen was Boef een symbool voor slutshaming op sociale media. Dat is een probleem waar jonge meisjes in Nederland nog vaak mee te maken krijgen, zo bleek de afgelopen weken. Festivals zegden optredens van Boef af, bedrijven zegden hun samenwerkingen met hem op.

Verbinden

Maar heeft de rapper een punt als hij zegt dat een woord als kech of bitch een andere connotatie krijgt binnen de straattaal?

Om te beginnen is het belangrijk om te weten wat straattaal is en waarom mensen het gebruiken. ‘Het is eigenlijk een verzamelnaam voor een heleboel informele spreektalen die jongeren onderling als code hanteren, vooral in de stedelijke gebieden’, zegt Jiska Duurkoop, een Nederlandse die voor het Meertens Instituut onderzoek deed naar straattaal en er binnenkort het boek Straatpraat over uitbrengt.

‘Nederlandse straattaalgebruikers mengen daarvoor de standaardtaal met elementen uit onder meer het Engels, het Sranantongo, of, zoals Boef deed, uit het Marokkaans-Arabisch. Kech is overigens geen Arabisch, maar een zelf gecreërde straatverbastering van het woord kehba. Jongeren die straattaal gebruiken, verzinnen namelijk ook zelf lexicale elementen of geven aan bestaande uitdrukkingen een andere betekenis.

‘Straattaal wil geen mensen kwetsen of uitsluiten’, vult Stefania Marzo, professor sociolinguïstiek aan de KU Leuven, aan, ‘maar heeft als doel om de gebruikers ervan te verbinden. Sommige taalvarianten worden enkel in gesloten kring ontwikkeld en gebruikt. Daardoor worden bepaalde uitdrukkingen niet altijd op de juiste manier geïnterpreteerd door de mensen die geen deel uitmaken van de sprekersgroep.’

Vanuit dat inzicht heeft Steven Gilbers wel begrip voor het argument van Boef. Gilbers werkt aan de Rijksuniversiteit Groningen aan een doctoraat over regionale taalvariatie in de Amerikaanse rap, maar maakt ook zelf hiphopmuziek en kent de Nederlandse rapcultuur goed.

‘Binnen de straattaal heeft kech een neutralere, minder negatieve lading dan sprekers van Standaardnederlands er nu aan geven. Maar het blijft een negatief, problematisch woord, omdat het aangeeft dat mannen volgens Boef het recht hebben te zeggen wat vrouwen moeten en mogen.’ Duurkoop is het met hem eens: ‘Boef komt hier niet weg met zijn argument, ook de straattaalgebruiker vindt kech een zware belediging.’

Woordenboek

Veel mensen leggen een rechtstreekse lijn tussen straattaal en hiphop. Dat klopt maar ten dele, zegt Duurkoop. ‘Beiden zijn ze een onderdeel van de jeugdcultuur en hebben ze hard met elkaar gemeen, dat vaak is bedoeld om tegen de mainstreamcultuur van de gevestigde orde te schoppen.’

‘In hiphopteksten moet je alles kunnen zeggen, want wat je rapt, valt vaak niet samen met je eigen persoon. Dat geldt trouwens niet alleen voor rap’, zegt Gilbers, zelf ook hiphopartiest in zijn vrije tijd. ‘Je kan bijvoorbeeld spreken vanuit een personage, reflecteren op iemands gedrag of een grof woord nodig hebben om een bepaald punt te maken.’

‘Het verschil is wel dat straattaal naar binnen is gericht, naar de sprekers van en bepaalde groep, en hiphop naar buiten, om bijvoorbeeld je zorgen en vragen met een breder publiek te delen’, vult Duurkoop aan. ‘Daarom tillen de meesten zwaarder aan een woord als kech in een Snapchatfilmpje dan in een hiphopsong.’

‘Uit mijn onderzoek leerde ik dat straattaalsprekers hun code doorgaans enkel gebruiken wanneer dat moet, namelijk met hun eigen groep om communicatie af te schermen en een groepsidentiteit uit te drukken. Anderen gebruiken het vanuit de drang naar prestige, om stoer over te komen, zoals Boef nu op Snapchat, maar ‘echte’ straattaalgebruikers vinden dat zelden oké. Eigenlijk zijn sociale media geen goed medium voor straattaal.’

Misogynie

Het is jammer dat Boef straattaal gebruikt om vrouwen te beledigen, vindt Marzo. ‘Straattaal komt daardoor in een negatief daglicht te staan, terwijl het net mooi is hoe zo’n taalvariant kan groeien uit verschillende culturen en zo samenhorigheid kan uitdrukken. Ja, zoals andere jongerentalen heeft ook straattaal macho-uitdrukkingen, die dan soms uit de rap komen, maar seksisme is niet eigen aan straattaal.’

Of seksisme dan eigen is aan de rap? Gilbers stelt vast dat er ook vandaag nog veel misogynie is in de hiphop. ‘We moeten als scene nadenken, ook in onze teksten, over hoe we homo’s, vrouwen en andere groepen die het vaak te verduren krijgen te benoemen. Op dat gebied is er trouwens iets aan het veranderen in de rap, voel ik de laatste tijd. Dat gebeurt traag, maar gestaag.’