Hoe Arcade Fire met ‘Funeral’ op extatische wijze het leven vierde

Precies twintig jaar geleden (14/09/2004) debuteerde Arcade Fire op spectaculaire wijze met Funeral, een lp die door pers en publiek prompt onder superlatieven werd bedolven. De in dramatiek en bombast gehulde symfopop van het sextet uit Montreal overspoelden de luisteraar met de kracht van een tsunami. The Guardian gewaagde later zelfs van één van de beste platen van het decennium.

Voor een groep die nog maar net om de hoek kwam kijken was Funeral (‘uitvaart’) niet bepaald een wervende titel. Maar in de rangen van Arcade Fire was de dood nu eenmaal een thema waar moeilijk aan te ontkomen viel. Tijdens het opnameproces van de plaat dienden de bandleden afscheid te nemen van niet minder dan negen geliefden of familieleden. Zoiets gaat uiteraard niet in je koude kleren zitten. Toch was Funeral, de opvolger van een titelloze ep die een jaar eerder uitkwam, geen somber werkstuk. Paradoxaal genoeg noodden de overweldigend elegante nummers veeleer tot feesten dan tot rouwen.

‘Veel van de songs zitten vol tegenstrijdigheden’, aldus zanger en frontman Win Butler, een Texaan die op de drempel van de eenentwintigste eeuw naar Québec trok om er godsdienstwetenschappen te gaan studeren. ‘Ik hou van de spanning die zoiets oproept. Neem nu zo’n beeld als ‘The neighbors can dance in the police disco lights’ (uit het even furieuze als viscerale Neighborhood #2 (Laïka), DS): het brengt de toehoorder in verwarring en net dat maakt het interessant. Een soortgelijk mechanisme zie je aan het werk in oude Motown-songs: intrieste teksten op muziek die zo opgewekt klinkt dat je, zonder het te beseffen, aan het dansen slaat’.

Funeral, een werkstuk dat zowel van lef als excentriciteit getuigde, zou in een mum van tijd uitgroeien tot dé muzikale sensatie van 2004. De plaat , een schoolvoorbeeld van barok maximalisme, combineerde frenetieke artrock met klassieke, orkestrale invloeden en getuigde van een rijke instrumentatie waarin, naast gitaren en drums, ook strijkers, blazers, harpen, accordeons en xylofoons vrij spel kregen.

Grandeur

Niet zelden neigde Arcade Fire naar Spectoriaanse bombast, al maakte dat de authentieke emotie nooit ondergeschikt aan goedkoop effectbejag. Op zijn eerste langspeler grossierde het gezelschap in zwierige, tintelende popsongs met de grandeur van kamermuziek. Eén van de hoogtepunten was bijvoorbeeld de even majestueuze als fraai gearrangeerde ballade Crown of Love, waarin verliefdheid plaats had gemaakt voor onverschilligheid.

Vanaf het prille begin staken David Byrne van Talking Heads of David Bowie hun enthousiasme over Funeral niet onder stoelen of banken. De Thin White Duke bestelde van de lp zelfs vijftig exemplaren om ze aan zijn vrienden cadeau te doen. Wellicht voelden beide rocksterren zich aangetrokken tot de aanstekelijke vitaliteit die tot het handelsmerk van Arcade Fire zou uitgroeien. ‘Tja, wie geconfronteerd wordt met zijn eigen sterfelijkheid, klampt zich juist nog nadrukkelijker vast aan het leven’, oppert Butler die sinds 2002, samen met zijn vrouw Régine Chassagne, de creatieve kern van de band vormt.

Ook de overige muzikanten op Funeral –Richard Parry, Tim Kingsbury, Howard Bilerman en William Butler- zijn één voor één beslagen multi-instrumentalisten. Bovendien kregen die destijds, zowel op de plaat als het podium, assistentie van enkele losse krachten die sindsdien allemaal een eigen carrière hebben uitgebouwd. Onder hen: Owen Pallett (ook bekend als Final Fantasy), Sarah Neufeld Jessica Moss en twee leden van het eveneens uit Montreal afkomstige Godspeed You! Black Emperor.

Funeral is een epische conceptplaat waarop de moeizame overgang van  de kinderjaren naar volwassenheid centraal staat. Vooral in de  ambitieuze vierdelige Neighborhood-suite horen we hoe ouders met valse beloften de jeugdige onschuld van hun kroost om zeep helpen. In Power Out en Rebellion (Lies) staan mensen centraal die te onrechte denken dat ze bepaalde waarheden voor hun nageslacht verborgen kunnen houden.

Innerlijke dwang

Arcade Fire schetst een wereld waarin onbegrepen tieners door tunnels kruipen om elkaars gezelschap op te zoeken. Hun escapistische neigingen en nood aan verbinding worden veroorzaakt door huiselijk geweld, zelfmoordgedachten en het klem zitten in een situatie waar het hen aan lichtpunten ontbreekt. ‘Maar eigenlijk wil ik over onze songs niet teveel vertellen. Ze zijn gemaakt om op verscheidene niveaus te worden geïnterpreteerd’, onderstreept Butler. ‘Zelf denk ik er niet bewust over na: die verhaaltjes borrelen vanzelf op. Iedere analyse komt nà het schrijven.

‘Overigens: zodra je Funeral hebt aangeschaft, wordt het jouw plaat en mag je er dus alles op projecteren wat je maar wilt. Veel van onze nummers behandelen steeds terugkerende thema’s. Alleen worden ze telkens vanuit een andere gezichtshoek benaderd. Dat verklaart waarom bepaalde woorden –parents, bedroom, neighborhood– om de haverklap terugkomen. In stilistisch opzicht klinken de tracks op Funeral erg verschillend, maar het zijn de teksten die ze samenhouden’.

‘Your dreams are the only thing that save ya’, zingt Win Butler in het aanstekelijke anthem Rebellion (Lies). Volgens de zanger is het debuut van Arcade Fire een rechtstreeks product van zo’n visioen. ‘Ik had een droom dat ik koste wat het kost wilde verwezenlijken’, herinnert hij zich. ‘Platen maken is hard labeur, maar Régine en ik zijn ontzettend productief. We schrijven uit een innerlijke dwang en om ons te blijven ontwikkelen is het essentieel dat we dat materiaal ergens kwijt kunnen om ons te blijven ontwikkelen. Vergelijk het met een zwangere vrouw die dringend moet bevallen’.

‘Sleeping is giving in’, stelt Butler in Rebellion. Een oproep aan het publiek om alerter te zijn en bewuster in het leven te staan? ‘Och, veel van wat ik zeg in mijn teksten is vooral aan mezelf gericht’, klinkt het. ‘De rebellie waarvan sprake is veeleer persoonlijk dan maatschappelijk. Ik wantrouw mensen die om zogenaamd ideologische redenen de macht grijpen, want meestal doen ze dat enkel uit eigenbelang.’ In Wake Up, het stormachtige maar introspectieve sleutelnummer van de plaat, stelt de zanger dan weer vast: ‘With my lightnin’ bolts a glowin’ / I can see where I’m goin’’, waarmee hij suggereert dat opstandigheid wel degelijk loont.

Euforisch

Als echtpaar vormen Butler en Chassagne de creatieve kern van Arcade Fire. Tot voor kort speelde ook Wins broer William mee, maar die verliet de groep nadat de frontman in augustus 2022 door drie vrouwen en één non-binaire persoon werd beschuldigd van grensoverschrijdend seksueel gedrag. Ten tijde van Funeral vond Régine Chassagne echter nog dat familiebanden bevorderlijk waren voor de onderlinge communicatie in de groep. ‘De intieme relatie die we met elkaar hebben, heeft zeker zijn voordelen. De interactie verloopt directer, we hoeven elkaar niet met fluwelen handschoentjes aan te pakken. Een muzikaal meningsverschil leidt nooit tot persoonlijke conflicten, daar zijn gelukkig geen misverstanden over. Maar als je tijdens een tournee de hele tijd samen in een bus geprangd zit, is een goede verstandhouding essentieel. Anders word je gek’.

De uiteenlopende muzikale achtergronden van de leden van Arcade Fire staan een artistieke concensus alleszins niet in de weg. ‘Uiteindelijk zijn het de songs die de sound bepalen’, legt Win Butler uit. ‘We luisteren naar wat een liedje nodig heeft en proberen in functie daarvan de instrumentatie en productie in te vullen. De rol van de muzikanten is niet strikt afgebakend, maar iedereen dient de compositie. De stilistische verpakking spruit daar rechtstreeks uit voort.’

De veelkleurige songs op Funeral klinken doorgaans theatraal en euforisch. Wat de leden van Arcade Fire zo opwindend vinden aan rockmuziek, is dat ze hen in staat stelt een bepaald soort energie te kanaliseren. ‘Met rock kun je dingen uitdrukken die zich in het gewone leven niet onder woorden laten brengen’. Dat geldt bijvoorbeeld voor Haïti, genoemd naar het eiland waar Régine Chassagnes ouders waren opgegroeid. Tijdens de jaren 1960 moesten ze inderhaast op de vlucht voor de gewelddadige uitwassen van het Duvalier-regime. ‘Zo lang je geen acht slaat op de tekst, dein je lekker mee. Maar zodra je doorhebt waar het over gaat, word je overvallen door een gevoel van onbehagen’.

Occasioneel haspelt het Canadese gezelschap in één en dezelfde song Frans en Engels door elkaar, zoals in Haïti of Une année sans lumière. ‘Régine is van oorsprong Franstalig en zelf hou ik ook wel van Jacques Brel’, bekent Win Butler. ‘Het ritme van het Frans gaat niet goed samen met rockmuziek, maar net daarom levert het een boeiende uitdaging op. Voor rijmschema’s schept het alvast een boel nieuwe mogelijkheden.’

Ambivalente gevoelens

Slechts twee keer neemt Régine Chassagne op Funeral de leadzang voor haar rekening. Dat doet ze bijvoorbeeld op het droevige In the Backseat en ook daar valt op dat haar weinig toonvaste Minnie Mouse-stem, zeker vergeleken bij de machteloze woede van Butler, een triomfantelijk soort kwetsbaarheid uitstraalt.

Dat een godsdienstwetenschapper als Win Butler de songs op Funeral destijdsvan een uitgesproken spirituele component voorzag, hoeft niet te verbazen. De artiest vertrouwt meer op zijn intuïtie dan op de waarneembare werkelijkheid. ‘Het westerse denken bulkt van de arrogantie’, verklaart hij. ‘Velen geloven dat, omdat ze iets kunnen beschrijven, ze het ook kunnen uitleggen. Neem nu een fenomeen als zwaartekracht: je kunt het observeren, je kunt beschrijven wat er gebeurt, je kunt er zelfs metaforen voor bedenken. Daarmee is het verschijnsel echter nog niet van zijn mysterie ontdaan. Ook religie tracht antwoorden te formuleren op dingen die we niet begrijpen, maar die poging tot zingeving gaat me toch iets dieper. Dit gezegd zijnde: wat ik schrijf zijn uiteindelijk maar popsongs’.

De plotse populariteit die het gevolg was van Funeral zadelde Win Butler dan ook op met ambivalente gevoelens. ‘Het openbare aspect van wat we doen heeft bizarre neveneffecten veroorzaakt’, vertelde hij kort na de release van Arcade Fires debuut. ‘Kijk, als iemand je op een goede maaltijd trakteert, zeg je niet: ‘Ha, dit herinnert me aan een gerecht dat ik in 1999 eens in New York heb geproefd’. Neen, je vindt het gewoon lekker en geniet. In de muziek wordt echter almaar vergeleken en geanalyseerd. Hebje weleens gehoord van de kwantumtheorie? Daarin wordt gesteld dat je de allerkleinste neuronen en protonen niet kunt waarnemen, omdat je, juist door ze te bekijken, hun hele aard verandert. Volgens mij gaat dat ook op voor  onze songs. Door in te zoomen op bepaalde details ervan, heb je geen oog meer voor het geheel’.

Intussen heeft Arcade Fire zes langspelers op zijn naam staan en speelt de groep haar hymnes overal ter wereld in reusachtige arena’s, wat nog altijd aanleiding geeft tot bevlogen, hyperkinetische concerten waarin romantiek, extatische tristesse en feestelijke vaudeville afwisselend de aandacht opeisen. Maar voor de meeste fans blijft Funeral, de plaat waarmee in 2004 alles begon, nog altijd onovertroffen.