Chantal Pattyn, baken van onrust: ‘Klara is een kleine zender met ADHD’

Een kwarteeuw Klara, dat verdient een feestje. Knack Focus trok naar het KMSKA om nethoofd Chantal Pattyn een ruiker bloemen te overhandigen. Al achttien jaar is zij de drijvende kracht achter klassieke-muziekzender Klara. ‘Op een dag stop ik, geen paniek.’

‘Op een dag zullen ze me dood vinden, bedolven onder een stapel boeken.’ Met een tas vol kloeke kunstcatalogi beklimt Chantal Pattyn de statige trappen van het KMSKA, voor de tweede keer vandaag. Het nethoofd van Klara spendeerde een ganse namiddag in het Antwerpse kunstpaleis. Eerst een werklunch, daarna de Magritte-expo. ‘Het is een boeiende tentoonstelling, waarbij ze gelukkig de clichés van bolhoeden en paraplu’s omzeilen, en ook kleiner, onbekender werk laten zien.’

Oorspronkelijk hadden we afgesproken in de Hopper, het hippe jazzcafé om de hoek, maar daar zit het terras vol wijnende Antwerpenaars die de stress van de werkweek van zich af tateren. Het is rustiger zitten in het pluche van Madonna, het grand café van het KMSKA, en Pattyn nestelt zich onder een schilderij van Shirley Villavicencio Pizango, de Belgisch-Peruaanse kunstenares wier carrière een hoge vlucht heeft genomen. ‘In Pompidou deed ze haar eerste radio-interview, toen ze nog compleet onbekend was. Nu is Shirley hot, iedereen wil werk van haar. En terecht, ze is een toptalent.’

Chantal Pattyn ademt cultuur. Ze straalt een verbetenheid uit; in haar woont een missionaris die de wereld wil bekeren tot de kunsten. Tegelijk komt ze terughoudend over: ‘Laten we niet te veel over mij praten, het is de verjaardag van Klara, dat moet centraal staan. Klara is gezegend met een fantastisch team van enthousiaste en zeer getalenteerde medewerkers – zij doen de boel draaien, zij verdienen het om in de bloemetjes gezet te worden.’

Over haar jeugd is ze kort: ‘Ik ben letterlijk een kind van mei ’68 maar als je opgroeit in Sint-Eloois-Winkel merk je daar weinig van – in zo’n klein West-Vlaams dorp ligt Woodstock wel heel veraf. Mijn ouders waren geen hippies, integendeel. Het is pas later dat ik besefte welke rebelse symboliek mijn geboortemaand bevat. In mijn jeugd was ik altijd al gefascineerd door taal, ik las veel, deed voordracht en toneel maar het is pas in Gent dat ik tot bloei kwam en mijn ware roeping ontdekte.’

Je studeerde kunstgeschiedenis in Gent. Hoe wordt een historica het gezicht van de radio?

Chantal Pattyn: Radio is zeer vroeg op mijn pad gekomen. Ik was 19 jaar en mijn eerste opdracht luidde: hoe vind je een kot in Gent? Daarvoor had ik een blind date in het station, met ‘een man met een krant’ en dat mysterieuze heerschap bleek Pat Donnez te zijn. Hij is een tijdlang mijn mentor geweest, en onze wegen hebben elkaar doorheen de jaren dikwijls gekruist, tot aan zijn recente pensioen. Stel je niet te veel voor bij dat mentorschap; wij jonge snaken werden in het diepe gegooid. We kregen een uurtje technische opleiding in de studio: met deze knop schakel je over naar de Tour de France en zo werkt een Nagra, zo’n opnametoestel van 14 kilo. Doe het nu maar zelf.

We moesten het allemaal ter plekke uitvinden, en we zijn een paar keer aan honderd per uur tegen de muur geknald. Maar zo’n vrijheid is onbetaalbaar, en ik voelde meteen aan dat radio mijn vorm is; achter de microfoon vond ik mijn stem.

Je begon je carrière bij Studio Brussel, waar je allerlei cultuurprogramma’s in elkaar bokste. Die zijn nu van de zender verdwenen. Vind je dat jammer?

Pattyn: Studio Brussel was in die tijd een speeltuin. Wij konden alles doen wat we wilden. Dus kreeg je programma’s als Frituur Victoria waarin ik zowel Aphex Twin draaide, radicaal vernieuwende theatermakers uitnodigde, en alle jonge schrijvers en kunstenaars over de vloer kwamen. Het is spijtig dat een jongerenzender zo huiverachtig staat tegenover cultuur, dat lijkt me toch een gemis. Maar ik heb daar prachtige jaren beleefd.

En zotte tijden. Volgens welingelichte bronnen heeft Tom Barman van dEUS ooit in jouw jurk opgetreden.

Pattyn: Ja! Iemand stuurde me daar recent nog een foto van – het internet vergeet niets. Dat was in de periode dat ik Rock Werchter presenteerde. Ik had een gele jurk, en roze top en een zilveren rokje gekocht in de H&M en backstage zijn die in de handen van Barman en Klaas Janzoons beland. Met alle gevolgen van dien. Ik moet die nog eens terugvragen, trouwens.

In 2007 werd je nethoofd van Klara. Weinigen doen het je na, achttien jaar lang een zender bestieren.

Pattyn: (verbaasd) Is het al zo lang? Wat kan ik zeggen? Ik ben geen jobhopper. Naar mijn aanvoelen is het heel natuurlijk geëvolueerd. Nu ik erop terugkijk, was het natuurlijk niet vanzelfsprekend. Ik was jong én een vrouw, in een wereld waar alle topposities door mannen worden bekleed. Maar ik doe het ontzettend graag, ook al is het een zeer veeleisende job. Als je kunstenaars of schrijvers interviewt, dan moet je wel hun expo’s gezien hebben en hun boeken lezen. Dat ben je aan je vak verplicht. Vaak zijn die vernissages en voorstellingen ook nog eens ’s avonds en in het weekend, dus wie hoopt op vaste kantooruren, is bij ons aan het verkeerde adres. Je moet gebeten zijn door cultuur, anders hou je dit niet vol.

Als ik aan een Klara-presentator denk, zie ik meteen een vrouw voor me.

Pattyn: Goed zo. Die vervrouwelijking was deels een bewuste keuze. Niet dat we positief discrimineren, de vrouwen kwamen gewoon vaak als beste uit de selectieproeven. Dat doet me deugd, maar er is nog werk aan de winkel. We moeten nog meer oog hebben voor vrouwelijke makers, in de jazz en de klassieke muziek zijn ze echt aan een inhaalbeweging bezig en hun werk verdient alle aandacht. Het omgekeerde geldt ook: vrouwen moeten meer ja durven te zeggen als we hun medewerking vragen. Ze twijfelen nog te vaak aan hun kunde en kennis, en dat is jammer. Doch geen zorgen: bij de laatste stemtest kwam weer heel wat mannelijk talent bovendrijven. Maar vrouw of man, het is bij ons the tone of voice die telt. Presentatoren moeten communiceren met de luisteraar. En vooral zichzelf zijn achter de microfoon.

Klara sukkelt nog steeds met een stoffig imago, ook al is de zender onder jouw leiding danig opgefrist.

Pattyn: Dat stoort me wel. Als De ideale wereld nog maar eens alle clichés over Klara bovenhaalt in een sketch – haha, elitaire en wereldvreemde grijsaards die naar klassieke muziek luisteren – dan denk ik vaak: kom maar een dagje meedraaien, je zal je ogen uitkijken. We hebben een zeer jong team dat bruist van energie. Ja, natuurlijk hebben we oog voor het klassieke repertoire, maar ook voor jazz en global.  En we hebben een boon voor nieuw talent. Kijk naar onze Twintigers. Die nieuwe generatie kleurt graag buiten de lijntjes. Ik ben ontzettend trots dat Klara een rol kon spelen in de carrières van Elisabeth Klinck of Adia Vanheerentals. Onlangs stelde componiste Heleen Van Haegenborgh haar jongste album voor. Dat gebeurt bij ons tegenwoordig in primetime.

En zo nu en dan zetten we ons schema in de koelkast en draaien we een dag alleen muziek van de 90-jarige Arvo Pärt. Dat is niet ieders meug, maar de man componeerde zo veel meer dan het overbekende Spiegel im Spiegel! Het is onze taak om die schoonheid de ether in te sturen, ook met heel veel liveconcerten.

We mogen het publiek ook niet onderschatten; veel mensen willen bijleren en uitgedaagd worden. We hebben ooit een reeks gemaakt rond De Bourgondiërs van Bart Van Loo. Dat is nog altijd een van de best beluisterde podcasts ever. Dus kom me niet vertellen dat niemand geïnteresseerd is in geschiedenis, of experimentele jazz, of beeldende kunst; mensen hunkeren naar kennis en het is onze taak om die honger te lenigen, maar evengoed om een baken van rust te zijn in een wereld die doldraait.

De luistercijfers blijven wel dramatisch. Jullie bereik schommelt tussen anderhalf en twee procent. Baart je dat zorgen?

Pattyn: Hoe zal ik me diplomatisch uitdrukken? Die CIM-cijfers zijn wat ze zijn. De panelleden wordt gevraagd om een dagboekje bij te houden over hun luistergedrag. Een dagboekje. Komaan. In tijden van digitalisering is dat een zeer oubollige manier van turven. Doe daar het succes van onze podcasts als Stoute schoenen en Eerste hulp bij klassiek bij én de on demand cijfers bij en je krijgt een heel ander resultaat. Tegenwoordig worden media op allerhande platformen geconsumeerd. Lineair luisteren is maar één van.

CIM-cijfers zeggen niks over de interactie met ons publiek. Als Klara twee dagen rond stilte en rouw werkt, wordt onze app bedolven onder de reacties. Op Iedereen Klassiek in Brugge mochten we 13.000 bezoekers verwelkomen. Velen van hen hadden nog nooit het Concertgebouw bezocht, zelfs in de regen stond een hele menigte op de markt van Brugge te walsen op An der schönen blauen Donau. Dat is volgens mij impact. We willen ook de toegang tot klassieke muziek groter maken door nog meer op neoklassiek en filmmuziek in te zetten. Daarom zitten we live op Film Fest Gent. Klara zet zwaar in op beleving, onze evenementen en live-uitzendingen op locatie zijn niet bij te houden. We zijn een kleine zender, maar wel eentje met ADHD. Rust is het privilege van de luisteraar.

Jullie paradepaardje, het Klarafestival, is inderdaad altijd in een mum van tijd uitverkocht.

Pattyn:‘Meer dan 20.000 tickets vliegen de deur uit. We zetten heel Brussel op stelten, van Bozar en Flagey tot De Munt. Bomvolle zalen, voor zogenaamd moeilijke of elitaire muziek. We hebben net een nieuwe intendant benoemd, Jan Van den Borre, die bekend staat voor zijn avontuurlijke visie op oude muziek dus ook daar gaan we vernieuwen; klassieke muziek is geen archeologie, het is levende materie. Let’s rock.

Je hebt een groot hart voor de kunstensector. Helaas vertoeft die in zwaar weer. Ben je verrast dat minister Caroline Gennez met de botte bijl op musea en organisaties inhakt?

Pattyn: De hele sector is in snelheid gepakt, en de communicatie liet erg te wensen over. Een minister mag beleidskeuzes maken, maar het was beter geweest om eerst met alle betrokkenen in gesprek te gaan. Hopelijk wordt de soep niet zo heet gegeten als ze werd opgediend en kan er nog stevig overlegd worden. Je mag de situatie ook niet verengen tot het belaagde Muhka. Onder die grote huizen broeit een heel ecosysteem van non-profitorganisaties en galeries en jonge kunstenaars. Die humus is levensnoodzakelijk voor een bloeiende kunstensector en daarom trekken zo veel betrokkenen aan de alarmbel.

Wat me ook bedroeft, is de polarisatie die zo veroorzaakt wordt. Het hele debat wordt in de media verengd tot Gent versus Antwerpen. Dat slaat nergens op, maar zo wordt wel een beeld geschetst van kibbelende culturo’s die vechtend over de straat rollen.

Kan Klara ook de komende kwarteeuw op jouw steun rekenen?

Pattyn: (lacht) Op een dag stop ik, geen paniek. Het is een zware job, en soms kraakt mijn lijf, maar ik doe het zo verdomd graag. Straks ga ik nog goeiendag zeggen op de vernissage van de Magritte-expo, en daarna ga ik naar de boekvoorstelling van De wonderen van Jeroen Olyslaegers. Thuis ligt ook nog de biografie van Joost Zwagerman op me te wachten, 700 pagina’s droog aan de haak (Zwaag van Maria Vlaar, verschijnt op 27.11, nvdr.). We gaan op Klara een special maken over zijn leven en oeuvre, dus ik moet me inlezen. En ik heb nog drie hoofdstukken te gaan in het jongste boek van Alicja Gescinska (Vrouwen in duistere tijden, verschijnt op 25.11, nvdr.). Soms fantaseer ik over een gewone dag, op de bank thee drinken en Netflix kijken, maar eerlijk: I would be bored shitless.