Een stuk als een indrukwekkend Permekeschilderij: dat is ‘Werken en dagen’

FC Bergman las stapels boeken over landbouw, zoog zich vol films en schilderijen over landbouwen. Dit verwerkte de ploeg tot het bloedmooie, verstilde Werken en dagen. Het stuk oogt als een Permekeschilderij en een ode is aan de mens van vroeger, en het theater.

‘Maar Stef!!!!’, vlamt het meteen door ieder toeschouwershoofd wanneer Aerts een cruciale scène speelt met de eenzame kip. Die kip trippelt samen met de eerste toeschouwer de zaal binnen. Al trippelend over de kale scène verwelkomt zij het publiek. Over het lot van die arme kip tijdens die cruciale scène verklappen we niets. Maar dat we heel eventjes razend waren op de acteur, zegt alles over hoe goed hij (alweer) speelt en hoe gesofisticeerd de hele voorstelling is opgebouwd.

‘Werken en dagen’ is subliem in hoe het theatrale ambacht zeer zorgvuldig en spaarzaam wordt ingezet om te tonen wat we als mensheid voorgoed zijn kwijtgespeeld door niet spaarzaam en zorgvuldig om te gaan met de natuurlijke omgeving.

De kracht van FC Bergman – Stef Aerts, Joé Agemans, Thomas Verstraeten en Marie Vinck – is de combinatie van brein en branie. Elke voorstelling is het resultaat van maandenlang research. Dat enkele van onze beste spelers – zoals Aerts of Vinck – die research naar doordacht spel vertalen, levert niet zelden indrukwekkende, vaak woordeloze voorstellingen op. Vorig jaar nog ontvingen ze op de Biënnale van Venetië de Zilveren Leeuw Podiumkunsten voor hun volledige oeuvre. Terecht. Steeds meer balanceren hun voorstellingen tussen theater en beeldende kunst. Dat geldt ook voor dit stuk, met de sfeer van een Permekeschilderij.

Toen ze hun bekroning in Venetië ontvingen, reisden ze de wereld rond met het magistrale The Sheep Song. Werken en dagen – de titel is ontleend aan een tekst uit 700 vr. Chr. van de Griekse dichter filosoof Hesiodos – is de opvolger. Die opvolger is compleet anders maar subliem in hoe het theatrale ambacht – spel, vloer, decor, kostuums, live muziek, licht, speciale effecten – zeer zorgvuldig en spaarzaam wordt ingezet om te tonen wat we als mensheid voorgoed zijn kwijtgespeeld door niet spaarzaam en zorgvuldig om te gaan met de natuurlijke omgeving.

Zoals zonet geschreven, de voorstelling wordt ingeleid door een zeer eenzame kip. Die zélfs op commando eieren lijkt te kunnen leggen. Lijkt… De vingervlugheid van een van de acteurs speelt eveneens een beslissende rol. Die kip blijkt op een akker te lopen die dringend moet geploegd worden. Dus hakt een loodzware, houten ploeg zich in de scène van de Bourlaschouwburg. Dankzij de manskracht van de zes van de acht spelers – Stef Aerts, Joé Agemans, Maryam Sserwamukoko, Thomas Verstraeten, Marie Vinck, Fumiyo Ikeda, Geert Goossens en Roos Janssens – en de twee muzikanten, Joachim Badenhorst en Sean Carpio. Die muzikanten brengen op de eenvoudigste instrumenten, zoals blokfluiten, een variatie op Verdis Vier seizoenen.

Werken en dagen een stuk als een Permekeschilderij: rauw, rakend en ravissant gecomponeerd.

Dat is ook exact wat zich tijdens de voorstelling afspeelt: de vier seizoenen trekken – subtiel gesuggereerd door licht – voorbij. De mensen trekken mee. Intussen ploegen, zaaien, oogsten – een bont plankjesplezier van jewelste –, feesten – nog meer plezier met zeer vernuftig tot kostuums aan elkaar geregen en bont gekleurde plankjes –, wachten ze. En dan begint de cyclus opnieuw. Tot de samen in elkaar getimmerde hut ineens volautomatisch in mekaar klapt. Dan doen de machines hun intrede. Ze verlichten het werk, ze brengen nog meer exotische kleuren. Maar ze brengen ook mentale donkerte met zich mee. Dat verbeeldt de ploeg prachtig. Met niets meer dan plankjes.

FC Bergman las niet enkel het uitmuntende boek Boerencultuur van Patrick Joyce en keek niet alleen naar, onder meer, de prachtige door de landbouw geïnspireerde werken van Constant Permeke en Emile Claus. Ze keken ook rondom zich. Ze zagen hoe hun medemensen niet alleen voeling met de natuur en het boerenleven verloren maar ook hoe iedereen worstelt met het ritme dat de technologie ons oplegt. De boeren gingen slapen met de zon. De hedendaagse westerling gaat slapen als er tijd is, tussen het checken van een eindeloze stroom van nieuws- en andere berichten.

De mensheid won en wint veel dankzij de technologie. Maar deze voorstelling maakt op de mooist mogelijke manier duidelijk hoe de mensheid ook iets ontzettend kostbaars verloor. Een samenhorigheid. Een respect voor en kennis van alles wat de grond ons geeft / kan of kon geven. Na de voorstelling die oogt en voelt als een Permekeschilderij, kijk je haast met spijt naar je hectische stadsleven. Nergens wordt er met een vingertje gezwaaid. Er zijn slechts tien paar handen die tonen welke verbondenheid en schoonheid verloren ging. En ze tonen dat op een bijzonder warme, bloedmooie en uitgekiende manier. Het maakt van Werken en dagen een stuk als een Permekeschilderij: rauw, rakend en ravissant gecomponeerd.