Kunstenaar Julian Hetzel, de man die zeep maakt van mensenvet: ‘Ik sta volledig achter mijn kunstwerk’

Performancekunstenaar Julian Hetzel is opnieuw te gast bij Campo in Gent. Vorig seizoen liet hij het publiek nog op mensen schieten met paintballgeweren in ‘The Automated Sniper’, dit keer brengt hij zeepjes mee gemaakt van menselijk vet. Ja, dat leest u goed.

Hetzel zoekt in ‘Schuldfabrik’ niet alleen naar een manier om ons schuldgevoel weg te schrobben, maar in één beweging ook te valoriseren. De performancekunstenaar nodigt zijn publiek uit in de hippe zeepwinkel SELF en geeft een blik achter de schermen van de fabriek, schoonheidskliniek en biechtkamer. Kunnen we onze handen aan het einde van de rit wassen in onschuld of blijft het knagen?

Legale kunst

We spreken Hetzel tijdens de opbouw van zijn performance installatie in een koffiebar in het Gentse. Voor ons zit een normale, welbespraakte jongeman die op het eerste zicht geen gelijkenissen vertoont met Tyler Durden uit Fight Club, die ’s nachts vet gaat stelen uit de containers van schoonheidsklinieken of de naziprofessor Rudolf Spanner, die tijdens de Holocaust zeep zou gemaakt hebben van lijken van Joden.

Toch lopen de rillingen bij heel wat mensen over de rug bij het horen van een zeep gemaakt van menselijk vet. Hetzel verzekert ons dat hij niemand om zeep heeft geholpen voor zijn kunstproject en dat hij het vet met toestemming van de eigenaars heeft gebruikt.

‘Het was niet voor de hand liggend, want het is niet toegestaan om zomaar delen van het menselijk lichaam te verkopen. Dan zit je al snel in het vaarwater van organenhandel’, licht hij toe. ‘Ik heb maandenlang research gedaan naar hoe ik mijn idee praktisch en legaal kon verwezenlijken. Uiteindelijk heb ik plastische chirurgen gevraagd of ze wilden polsen bij hun patiënten of die hun vet na een liposuctie aan mij wilden geven. Twee klinieken waren bereid om mee te werken. Ze vroegen enkel een legaal framework zodat ze niet in de problemen zouden komen. Daarvoor heb ik een advocaat ingehuurd.’

Een groot deel van het budget ging naar het onderzoek en juridische bijstand. ‘Ik was dan ook heel tevreden toen bleek dat het legaal mogelijk was. Het komt erop neer dat patiënten hun eigen vet wettelijk gezien mee naar huis mogen nemen en mogen schenken aan mij.’

Het economisch profijt van schuld

Hetzel liet zich voor deze voorstelling inspireren door de dubbele betekenis van het woord schuld. ‘Schuld heeft twee betekenissen, zowel in het Duits als in het Nederlands. Het kan slaan op een economische schuld, maar ook op morele schuldgevoelens.’ Een performance die een ontmoeting is tussen economie en ethiek, waarom niet.

‘Ik heb nagedacht over hoe ik schuld kon inzetten als iets waar ik profijt uit kon halen. Is het mogelijk om schuld als een rijkdom te zien waar we winst uit kunnen slaan? Die vraag fascineerde me, want ik geloof dat in onze westerse samenleving schuldgevoelens vaak leiden tot het afkopen van die schuld, zij het door ethisch verantwoorde producten te kopen, zij het door goede doelen financieel te steunen. Dat doet denken aan de katholieke aflaten, waar een bepaalde som geld zonden kon doen verdwijnen. Het is een economische oplossing voor een ethisch probleem.’

Hetzel groef vervolgens in zijn eigen aangeboren schuldpakket. ‘Het bracht me op het spoor van een Schuldfabriek én het idee van de zeep. Als blanke, mannelijke Duitser heb je een behoorlijk goed starterspakket om over schuld te spreken. Ik kon de geschiedenis van de nazi’s, die experimenteerden met zeep van het vet van Joden, verweven met de hedendaagse economische crisis, of ‘Schuldenkrise’ zoals wij in Duitsland zeggen. Al mijn ideeën over schuld en mijn eigen morele zoektocht kwamen samen in dit concept.

Ja, het is behoorlijk pervers dat de nazi’s dode lichamen als objecten zagen die ze konden valoriseren, maar aan de andere kant is het misschien niet zo onlogisch dat we het menselijke lichaam gebruiken als bron om nieuwe dingen mee te maken.

Dat idee van het upcyclen van vet fascineerde me. Wanneer we iets recycleren, voegen we geen waarde toe. Dat is wel het geval bij upcyclen. Het vet – een afvalproduct waar we ons voor schamen – wordt zeep, een product met economische, artistieke en cosmetische waarde. Dat de cosmetische industrie gelinkt is aan schoonheid is hier een interessant gegeven.’

Kritisch observeren

Subtiel valt deze installatie niet te noemen. ‘Ik ben over het algemeen een kritische observator van de wereld en de maatschappij en ik ben vaak expliciet geëngageerd in mijn werken. De kritische dimensie in Schuldfabrik is niet abstract, maar eerder tastbaar.’

‘Ik hoop met mijn werken een impact te hebben en een frictie te creëren, waardoor we onze waarde- en geloofssystemen in vraag gaan stellen. Maar ik maak ook kunst om mezelf beter te begrijpen en start vanuit eigen gedachten en ervaringen. Dat is wat ik bedoel als ik zeg dat ik aan de slag ben gegaan met mijn eigen ‘starterspakket’ van schuld.’

‘Normaal veeg je schuldgevoelens onder de mat. Maar als je dat blijft doen, krijg je een grote en zichtbare bobbel onder je tapijt. Zouden we het niet beter bespreken? Zowel persoonlijke als collectieve of historische en religieuze schuld vind ik de moeite waard om over na te denken en over in dialoog te gaan met elkaar.’

Merchandise

En daarvoor hoeft niet eens iedereen de voorstelling gezien te hebben. Het zeepje op zich lokt al heel wat reacties uit. ‘Sommige mensen zijn gedegouteerd door het idee, anderen dan weer helemaal niet. Ik heb bewust gekozen voor een esthetisch aantrekkelijk design. Het ziet er echt uit als een mooi object dat verkocht wordt in een hippe pop-up shop.

Ik heb visuele kunst en visuele communicatie gestudeerd en heb nog steeds heel wat contacten uit die tijd. Ik heb mijn verschillende achtergronden gecombineerd en van de zeep ook echt een merchandising product voor de voorstelling gemaakt.

Op verschillende locaties waar we de installatie hebben voorgesteld, wandelden er menen binnen die zich niet bewust waren van het kunstaspect. Ik kreeg zelfs een businessaanbod van een man die mijn zakenpartner wilde worden en het concept grootschalig wilde uitrollen. Shit, ik had rijk kunnen worden!’, lacht Hetzel.

Maar de SELF-zeepjes blijven wel degelijk een kunstwerk. Dat werd ook geprint op de verpakkingen. ‘We mogen het niet verkopen onder de naam ‘zeep’, want dan zouden we allerlei certificaten moeten aanvragen en betalen. Maar je mag je er dus mee wassen als je wil. Al roept dat vragen op: Is het oké om je te wassen met een kunstobject? Wat doe je eigenlijk met een kunstwerk dat ook een nut heeft? Ik vraag me af of sommige mensen het thuis uitstallen of aan nietsvermoedende familieleden geven als geschenk.’

Handen vuil maken

‘In onze winkel kan je je handen laten wassen. Je kan niet alleen het vuil van je handen wassen, maar ook vlekken van je ziel of geheugen wegspoelen. Maar soms denk ik dat we onze handen net vuil moeten maken en hulp aanbieden. Als ik denk aan de vluchtelingencrisis of uitbuiting in het Zuiden, zie ik veel hypocrisie.’

Goede doelen worden bijvoorbeeld in heel weinig gevallen gesteund uit puur altruïsme. ‘Het zorgt ervoor dat je jezelf naar de buitenwereld toe kunt profileren als een goed mens. In Duitsland hebben we daar een term voor, de Gutmensch. Voor ieder verkocht zeepje schenken we een zeepje aan iemand in Malawi. Met de winst bouwen we er waterputten. We haalden onze mosterd hiervoor bij het one for one principe dat heel wat merken toepassen. Eigenlijk creëren we daar opnieuw een schuldgevoel door: is het wel goed om ons vet te schenken aan mensen in Afrika? Is dat niet een beetje fout? Op die manier creëer ik een vicieuze cirkel van schuld.’

Hetzel nodigt uit om de grenzen af te tasten en in eigen boezem te kijken. ‘Ik denk dat het belangrijk is dat mensen uit hun comfortzone breken en actie ondernemen. We moeten verstaan dat het nodig is om rijkdommen te delen. Geld en spullen doneren is natuurlijk goed, maar wie zou zover durven gaan om echt ingrijpende veranderingen toe te staan in onze eigen economische realiteit en zo mensen te helpen? Waar ligt de limiet van de Gutmensch?’

Authenticiteit

Ook al dient de zeep om vragen op te roepen, Hetzel staat volledig achter zijn product. ‘Ik weet perfect wat erin zit – naast mensenvet allemaal biologische ingrediënten trouwens – en hoe het werd gemaakt. Als mensen me vragen waarom ik niet gewoon gedaan heb alsof ik met mensenvet werk, leg ik uit dat ik een authentiek product wil brengen. Mijn zoektocht naar de plastische chirurgen en de juridische speurtocht zijn deel van het kunstwerk. Zonder die gesprekken en die echte ervaringen, zou ik het niet de moeite vinden.

Ik wilde in eerste instantie ook een echte liposuctie tonen tijdens de voorstelling, maar dat bleek toch te ingewikkeld om te realiseren.’

Het documentairegehalte is een vaste waarde in het werk van Julian Hetzel. ‘Hoewel het een kunstinstallatie is, moet het voor mij gestoeld zijn op het echte leven.’

De cadeau-economie

We sluiten ons gesprek af met het idee van een hypothetische kerstshopper die een SELF-zeepje koopt. ‘Ik heb veel gelezen over de geschenkeconomie en cadeautjes geven is eigenlijk een uitwisseling tussen mensen. Het is het gebaar dat telt.

Als je geeft om iets méér terug te krijgen, spreek je eerder van een investering dan van een geschenk. In Schuldfabrik draait het om het schenken van een stukje van jezelf. Laat ons zien hoeveel mensen bereid zijn een deel van zichzelf te geven.’

Nog geen idee wat je onder de kerstboom gaat leggen? Laat die jingle zeepbellen maar komen.