Antwerps theatergezelschap FC Bergman neemt het haast onleesbare ‘JR’ van William Gaddis onder handen. Daarvoor bouwen ze een vier verdiepingen hoge toren op scène, betrekken ze een aardig aantal acteurs en figuranten bij het stuk en versmelten ze theater met cinema. Megalomaan of geniaal?
Het is onmogelijk deze voorstelling in één recensie te vatten omwille van de veelheid van wat er zich op scène afspeelt. Desalniettemin wilden we jullie onze impressie niet onthouden.
Groot, groter, grootst: voor JR verzamelen de theatermakers van FC Bergman – Stef Aerts, Marie Vinck, Thomas Verstraeten en Joé Agemans – maar liefst vijftien acteurs, eenentwintig figuranten (waaronder zeven kinderen) en twee cameramannen op het podium. Ze slaan hiervoor de handen in elkaar met collega-stadstheaters Toneelhuis, NTGent en KVS. Alleen al de locatie, de voormalige Electrabelsite in Schelle, verraadt de ambitie en de grootsheid van het stuk dat nota bene drieënhalf uur duurt.
Alleen al de locatie, de voormalige Electrabelsite in Schelle, toont de ambitie en de grootsheid van het stuk dat nota bene drieënhalf uur duurt.
FC Bergman gaat een spannende setting niet uit de weg. Zo timmerden ze voor ‘Van den vos’ de parterre van de Bourlaschouwburg om tot een zwembad. Deze voorstelling luidde ook de narratieve en literaire weg in die ze met JR verderzetten. De acteurs krijgen de uitdagende opdracht om de ganse voorstelling in complexe dialogen te praten, the building van boven tot onder te bevolken en telkens de camera in het achterhoofd te houden.
Winnaars & losers
Het opzet van de voorstelling is een vertaling van de roman ‘JR’ van William Gaddis, een satire op het kapitalisme. Tijdens een schooluitstap op Wall Street ontdekt de elfjarige JR Vansandt hoe hij zich op de beurs kan storten. Hij ontpopt zich tot een gehaaide en amorele zakenman, die al snel een ravage aanricht en iedereen die hij tegenkomt met zich meesleurt.
‘Spelen om te winnen, dat is de enige regel’, leert JR tijdens de rondleiding bij Typhon International. Wie niet wil winnen, moet zich niet op de beurs wagen en wie eenmaal risico’s begint te nemen, kan er ook niet meer mee stoppen.
De toeschouwers zitten als voyeurs rond the building en kijken hoe de jonge JR vrijwel moeiteloos de beurs begint te beïnvloeden. Een kind kan uiteraard geen meetings leiden, dus de meedogenloze elfjarige snaak spant zijn leraren voor zijn kar. Alle personages snakken naar geld: zij die steeds meer willen, graaien in de wilde weg en de geflopte kunstenaars die geld tekort komen, geraken buiten hun wil om verstrikt in de mallemolen van de beurs. Ook de winnaars blijken losers, die eenzaam in hun tocht naar de top tegen menselijke en professionele grenzen aanbotsen.
Satire
Volgens de makers is JR geen links pamflet tégen het kapitalisme. Het kapitalisme is eerder een noodzakelijk kwaad, waar we als mens zo goed mogelijk mee om moeten leren gaan. Maar het zou geen satire zijn als de onderbuik van het amorele en immorele beurswezen niet aan de kaak werd gesteld. Het is dan ook niet moeilijk om dit boek uit de jaren zeventig te herlezen in 2018. Alles wat Gaddis beschrijft, van fraude langs beurscrashes tot nepotisme, is bovendien werkelijkheid geworden.
Een kind aan het roer van een gediversifieerd bedrijf, het is in wezen een simpele metafoor voor het kapitalisme dat uit haar voegen barst onder leiding van roekeloze driftkikkers. JR beseft niet dat de zaken die hij laat uitvoeren door zijn leraars immoreel zijn. Wanneer de componist Edward Bast zijn snotneusbaas probeert te temperen, spuwt hij hem dan ook toe dat alles wat hij doet gevolgen heeft voor echte mensen. JR houdt echter halsstarrig vast aan de regels van het spel en richt zich onverstoorbaar op winnen.
Menselijk falen, kapitalisme, de chaos van het leven. Klinkt als een zware dobber. Gelukkig leent het genre van satire zich tot heerlijk absurde en bijwijlen groteske humor. Cokesnuivende wolves of Wall Street, een bedrijfsadvocaat die de vierde wand doorbreekt om het publiek te verzekeren dat niemand die financiële prietpraat kan volgen en lallende dronkemansfilosofie van een gefaalde romanschrijver: JR staat er bol van. Onderwerp je lachspieren dus gerust aan een training van drieënhalf uur.
Caleidoscoop
De caleidoscopische aanpak van de voorstelling zorgt voor een unieke kijkervaring, die blijft boeien.
En laat de lengte van de voorstelling geen afschrikking zijn. De caleidoscopische aanpak van de voorstelling zorgt immers voor een unieke kijkervaring, die blijft boeien. Afhankelijk van waar je plaats hebt genomen, ervaar je een andere voorstelling. Je kunt ervoor kiezen om te focussen op de live videobeelden en op die manier de plot volledig meekrijgen, maar probeer je focus af en toe te verschuiven naar wat er in de rest van het gebouw gaande is. De subtiele, bij wijlen hilarische, activiteiten op de achtergrond zijn de moeite waard.
Het bijenkorfgevoel van the building draagt overigens bij tot de kern van de voorstelling. We zien alle acteurs zich als pionnen door het gebouw bewegen, op zoek naar orde in de chaos. De camera’s volgen hen en brengen die wanorde magistraal in beeld. De dialogen leiden uiteindelijk niet tot onderling begrip, maar dragen bij tot de miscommunicatie waar de mens tot vervloekt is. Wall Street en het kapitalisme zijn het ideale kader om de spartelende mens te tonen. De regeltjes die onze maatschappij ons oplegt, zijn slechts schone schijn in de strijd tegen de chaos.
The camera loves JR
De camera’s zijn er niet louter zodat iedereen, aan alle zijden van de scène, het verhaal zou kunnen volgen. Ze voegen ook daadwerkelijk iets toe op het niveau van de esthetische totaalervaring. De film, die iedereen kan volgen, is een pareltje op zich. Het is onmogelijk om alle muzen van JR The Movie op te sommen, maar als we Monty Python, Woody Allen, Jean-Luc Godard, Martin Scorsese en de drie Anders(s)ons: Wes, Roy en Paul Thomas Anderson opnoemen, schept dat alvast een beeld van de cinematografie.
FC Bergman toont zich met deze voorstelling een dappere ‘durfkapitalist’ en speelt om te winnen.
Bovendien krijgen we dankzij de filmbeelden het sterke acteerwerk van kleppers zoals Jan Bijvoet, Frank Focketyn, Geert Van Rampelberg, Gene Bervoets, de heerlijk Gentse Anne-Laure Vandeputte en het jonge talent Kes Bakker up close te zien. Zonder een sterke cast zou een gewaagde constructie als deze in het water vallen. Hun energie, spelplezier en cameragevoel tillen JR gelukkig naar een hoger niveau.
FC Bergman toont zich met deze voorstelling een dappere ‘durfkapitalist’ en speelt om te winnen. Mocht het gezelschap aandelen te koop hebben, mogen ze ons altijd een seintje geven.
Alle voorstellingen zijn uitverkocht.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
