De recensent is dood. Leve de recensent

Frank Adam, librettist van de opera voor kinderen en volwassenen BABEL (Opera Vlaanderen, HETPALEIS & I Solisti del Vento), reageert op de recensie Knack Focus over het stuk.

Op scène kust een vrouw twee mannen tot leven. Wanneer ze wakker worden uit de dood, blijken de rakkers haar te hebben beetgenomen en spelen ze nogmaals treiterig voor lijk. Is het zo’n flater dat Els Vansteenberghe deze scène beschouwt als een referentie aan Romeo en Julia, terwijl het gaat om trucen van de foor uit de opera buffa? Natuurlijk niet, kinderen hebben geen boodschap aan operaverwijzingen en beleven deze voorstelling in het moment. Maar wie als theaterrecensent wil oordelen over opera, valt met zo’n pover voorbeeld onmiddellijk door de mand.

‘Ik doe de dood dood’

Aan het begin van de recensie lezen we de obligate kinderquote, die op het eerste zicht wonderwel lijkt gekozen. Het geciteerde kind herinnert zich enkel: ‘Ik doe de dood dood’; hét leitmotief van de opera. En haar moeder beaamt dat dit misschien het belangrijkste van de voorstelling was. Wat meteen het grootste compliment voor deze productie zou kunnen betekenen, turnt Els Vansteenberghe zonder verpinken om in het tegendeel. Projecteert ze zo niet haar eigen misvatting omtrent het genre op de beleving van het kind: opera staat voor “onbegrijpelijk gebral en al te simplistische verhaallijnen”? Om te huilen zo triest. Dat is toch kinderen ongeoorloofd onderschatten? De recensent beslist in de plaats van dit kind en alle andere kinderen dat ze niets aan deze voorstelling hebben gehad, behalve dat ene woord dat ze op schoolse wijze kunnen reproduceren.

Flyers, Kamishibai-prenten en tolken

Els Vansteenberghe vat het Babel-verhaal op haar eigen manier samen en klaagt dat je het maar begrijpt met behulp van de flyer. Het kleinste kind wéét dat het lezen van de flyer eerst komt. Bij schoolvoorstellingen is er duiding vooraf met behulp van kamishibai-prenten. Tijdens de avant-première, bijgewoond door families van vluchtelingen, werd de foyer van HETPALEIS dankzij een ploeg tolken omgetoverd in een echt Babel. Verontrustend raadsel waarom de elementaire theatercode wordt omgedraaid en de artistiek verantwoorde educatieve omkadering volkomen genegeerd. De indruk wordt gewekt dat zij juist wil dat Babel, in (haar) negatieve zin, onbegrijpelijk is.

Zwemmen in taal en muziek

Verder informeert Els Vansteenberghe de Knack-lezer nergens over de doelstellingen van deze opera, die via persmap en flyers in simpele woorden zijn uiteengezet: de Babelse spraakverwarring geldt als sociaal statement: niemand zal iets meer verstaan dan iemand anders – in de spraakverwarring is iedereen gelijk. Opera is per definitie een kunstvorm waar je niets van verstaat zonder tekstboekje of tekstprojectie. Babel laat juist alle reddingsboeien achterwege, het is zwemmen in taal en muziek. Babelopera is geen gebral. Het wordt doordacht doorgecomponeerd door een librettist en een componist. Het is een mooi, virtuoos, andersoortig spreken dat het gebral van bv sommige theaterrecensenten overstijgt. In deze Babelopera betreedt de toeschouwer een domein van de taal waar verstaan en begrijpen nog samenvallen. Het Babels werkt voor alle leeftijden en culturen.

HETPALEIS, Babel, Babylon en IS

Volgens Els Vansteenberghe is Babel leeg, doods en telt het slechts één ontroerende scène aan het eind. De niet aflatende enthousiaste reacties die HETPALEIS en Opera Vlaanderen mogen ontvangen getuigen van het tegendeel. Kinderen en volwassenen voelen de spanningsboog van begin tot eind. De beklemmende machtsgreep van een Babelfiguur werkte tijdens de avant-première door de aanwezigheid van vluchtelingenfamilies des te beklemmender en werd onmiskenbaar ervaren als een commentaar op de wereld van vandaag.

Een Irakese toeschouwer vroeg achteraf naar de librettist om hem geëmotioneerd mee te delen dat het verhaal hem had geraakt. De man bleek afkomstig van het echte Babylon. Zijn zevenjarige zoon, die hij tijdens het Babel van HETPALEIS angstvallig bij de hand hield, had hij net gered uit de klauwen van IS. De machtsgreep, de verwoesting van Babel, het doodgaan op scène zijn voor hem, zijn zoon en alle anderen – groot én klein – geen ’toneel’ maar bittere realiteit.

‘De recensent is dood. Leve de recensent!’

Het artistieke team creëerde met Babel een genre dat niet bestaat en kijkt hiermee artistiek en maatschappelijk ver vooruit in de toekomst. In dit Babel is de oude recensent steendood-mortee-môôr. Maar met ‘Wo shaa sewang/Ik doe de dood dood’ wekt het kinderkoor van Opera Vlaanderen hem/haar graag weer tot leven. De nieuwe recensent zoekt in Babel niet obsessief naar schoonheid of betekenis. Hij of zij ontslaat zichzelf, neemt deel, laat zich drijven op de Babelse stroom van klanken, woorden, beelden en muziek. Hij staat met zijn spreken in het licht. Hij voelt met het verstand, wéét met het hart, legt verantwoording af voor ieder woord, iedere stilte. En hij is vervuld van de magische kracht van ‘Baab’ – God, Allah, Adonai, The Force, zo men wil – die ons Babelaars allen overstijgt.

Blij, trots, ontroerd bij deze te mogen aankondigen dat de opera Babel wordt hernomen in 2017 en dat regisseur Benoît De Leersnyder hardop droomt van een nieuwe versie met hetzelfde materiaal over tien jaar.

‘Oys mien moyle’ komt oprechte dank aan Knack voor de fair play en het forum voor deze kerstboodschap. Els Vansteenberghe, Vlaanderen en de wereld wens ik fijne feesten en ‘Heppie Baabeloega’s’ toe en zeg ik oprecht: “Velkom ien Baabel. Shtettel-Shtad wo Allan feurstoa Allan.”

Frank Adam is de librettist van Babel en auteur van oa de reeks absurde fabels Confidenties aan een ezelsoor en de theaterstukken ‘Aleksej’ en ‘België’ (De Roovers/HETPALEIS). De opera Babel toert tot eind januari 2016 door Vlaanderen. Het libretto met storyboard sketches van Emilie Lauwers en partituren van Sam Vloemans is verkrijgbaar bij de voorstelling (in een brochureuitgave van HETPALEIS, Opera Vlaanderen en I Solisti del Vento).www.frankadam.be