Wat is er gaande in de wereld van de voetbalgames?

Nadat Pro Evolution Soccer vorig jaar al in eFootball was opgegaan, verschijnt deze week ook de laatste FIFA: het voetbalspel zal vanaf volgend jaar als EA Sports FC door het leven gaan. Hoe Ultimate Team, Fortnite, de Kansspelcommissie en heel veel hebzucht de wereld van de voetbalgames overhoop haalden.

Twintig jaar lang was het business as usual. Aan het begin van de herfst verscheen de nieuwe Pro Evolution Soccer, kortweg PES, die nauwelijks verschilde van zijn voorganger. Een week later volgde de nieuwe FIFA, die nauwelijks verschilde van zijn voorganger. Een handvol voetballers pronkten op sociale media met hun nieuwe statistieken. De meerderheid klaagde over hoe ze weeral onderschat waren. (‘FIFA knoeit met onze stats, zodat wij gaan klagen en zij publiciteit krijgen’, zei Romelu Lukaku er ooit over.) Aan het einde van de rit verkocht EA Sports’ FIFA veruit het meeste games, terwijl Konami’s PES, volgens zijn fans, de superieure underdog bleef. Een kwestie van filosofie ook: FIFA – sneller, visueler en beter vermarkt – was meer een arcadespel, terwijl de subtiele gameplay van PES het gevoel van een echte voetbalmatch benaderde.

‘PES versus FIFA’ was de jaarlijkse clásico van de gamewereld, waarbij de uitslag op voorhand al bekend was. Tot het vorig jaar plots begon te rommelen. Eerst bij uitgever Konami, dat bekendmaakte dat er na twintig edities geen PES 22 meer zou volgen, maar wel het gratis onlinespel eFootball. Vervolgens speelde FIFA, na 29 jaar, zijn licentie met de wereldwijde voetbalbond kwijt. FIFA 23, dat deze week verschijnt, is het laatste onder die naam: vanaf volgend jaar gaat de game als het ietwat knullig getitelde EA Sports FC door het leven. (Wat nog altijd beter is dan Team USA Soccer, de naam die uitgever EA Sports in 1993 voor de franchise in gedachten had.) Tussendoor meldden ook twee uitdagers zich: met Strikerz’ UFL en Goals, twee nog te verschijnen onlinevoetbalgames, staat er voor het eerst in twee decennia noemenswaardige concurrentie in de catacomben klaar. Dus ja: wat is er aan het gebeuren in de ooit zo voorspelbare wereld van de voetbalgames?

Waarom Pro Evolution Soccer zichzelf in de vernieling reed

‘Om te snappen wat er aan de hand is, moet je eigenlijk terug naar FIFA 09’, zegt Hakim El-Kaddouri, FIFA-expert, -analist en -coach. In 2008 zat FIFA in een nek-aan-nekrace met PES verwikkeld om de grootste te zijn, waarbij FIFA maar net de bovenhand kon houden. PES was het betere spel, maar FIFA kon teren op een uitgebreid arsenaal aan licenties – niet alleen op de naam ‘FIFA’, maar ook op clubs en spelers, die apart onderhandeld worden. PES was op dat vlak aan een inhaalbeweging bezig, maar kampte nog steeds met het imago van zijn begindagen, toen Chelsea ‘West London Blue’ heette en de Braziliaanse nationale ploeg met onder meer ‘Naldorinho’ en ‘Roberto Larcos’ speelde. (Inderdaad namen die blijven plakken.)

‘Maar in FIFA 09 introduceerde EA Sports een nieuwigheid: Ultimate Team,’ zegt El-Kaddouri, ‘een nieuwe online spelmodus waarbij je je eigen ploeg samenstelde aan de hand van virtuele Panini-kaartjes en er wedstrijden mee kon spelen. Met de munten die je daarmee verdiende, kon je op de transfermarkt nieuwe en betere spelers kopen.’

Dat leek op dat moment geen grote vernieuwing. De feature werd in 2008 stoemelings toegevoegd, zonder veel commotie. Maar in de daaropvolgende jaren groeide hij al snel uit tot een gamechanger. Met de komst van een nieuwe generatie consoles zoals de PlayStation 3 was de virtuele voetbalwereld een transformatie aan het doormaken van de huiskamer (waar spelers tegen elkaar speelden met hun eigen controllers) naar online. En in dat nieuwe landschap werd Ultimate Team de nieuwe standaard. ‘Gamers wilden liever met hun eigen teams spelen dan de zoveelste wedstrijd tussen Barcelona en Barcelona’, aldus El-Kaddouri. ‘FIFA met je vrienden spelen ging synoniem staan voor Ultimate Team.’

Het gevolg: hoe meer de voetbalwereld naar online verschoof, hoe meer FIFAPES wegdrukte. FIFA 08 verkocht 9,5 miljoen exemplaren, een miljoen meer dan PES 2008. Toen FIFA 17 verscheen, waren dat er al 17 miljoen, terwijl de verkoop van PES daalde naar 1,2 miljoen. FIFA had de strijd gewonnen. Met dank aan Ultimate Team.

Konami ging op zoek naar een antwoord en vond dat, wellicht, in het succesverhaal van Fortnite, dat in 2018 als nieuwkomer de markt van de onlineshooters had veroverd. Fortnite deed dat met de zogenaamde free-to-playformule: je kunt het spel gratis online spelen, maar om extra skins of wapens te krijgen moet je een klein bedrag betalen. Cijfertjes die aandikken: Fortnite haalt ruim 5 miljard dollar aan jaarlijkse inkomsten op. Iets waar ook Konami wel oren naar had.

‘Op zich was dat slim van PES. Free-to-play lijkt de logische volgende stap voor onlinevoetbal’, zegt El-Kaddouri. ‘De ontwikkelaars moeten niet meer elk jaar een nieuw spel uitbrengen, wat een verschroeiend ritme is. Het is makkelijker om met een gratis onlinespel nieuwe zieltjes van FIFA af te snoepen. En microtransacties lenen zich prima tot het unlocken van extra ploegen, speciale vieringen of nieuwe shirts. Ook FIFA heeft trouwens al stappen in die richting gezet. Deze zomer bijvoorbeeld hebben ze een samenwerking met Marvel aangekondigd, waarbij een aantal iconische spelers een Super Hero Card krijgen.’

In 2021 waagde Pro Evolution Soccer, dat weinig te verliezen had na de afkalvende verkoopcijfers, de sprong en maakte de switch naar eFootball, een naam waarmee het de volledige e-sport hoopte te claimen. Alleen: in zijn haast om de eerste op de free-to-playmarkt te zijn vergaloppeerde het zich. eFootball 2022 verscheen voor het spel klaar was, de release werd een catastrofe. (‘Ik had het gevoel dat ik FIFA 07 aan het spelen was’, zegt El-Kaddouri.) De gameplay was traag en zat vol bugs en glitches. Het misvormde gezicht van Cristiano Ronaldo ging het internet rond. Met een score van 8 procent werd het het slechtst gerecenseerde spel aller tijden op onlinegameplatform Steam. Het beste voetbalspel van de noughties was een uitlachmeme geworden.

Konami probeerde dat sindsdien met enkele updates weer recht te trekken, maar helemaal op de rails heeft het eFootball voorlopig niet gekregen. In die mate dat het zich er al officieel voor heeft geëxcuseerd. ‘Toen we eraan begonnen, wisten we niet dat het twee jaar zou duren om eFootball te ontwikkelen. We waren te gefocust om het spel op tijd buiten te krijgen, waardoor we het allerbelangrijkste uit het oog verloren: kwaliteit.’

Waarom FIFA straks EA Sports FC heet

‘Ik hoor dat er ook binnen FIFA stemmen opgaan om de switch naar free-to-play te maken, maar voorlopig blijven ze vasthouden aan een jaarlijkse release’, zegt El-Kaddouri. ‘Allicht omdat ze nog te veel geld verdienen aan de verkoop van het spel zelf.’

Helpt ook: dat EA Sports met Ultimate Team al op een onlinegoudmijn zit. ‘FIFA beweert dat je geen geld hoeft te betalen om Ultimate Team te spelen: je kunt ook munten verdienen door wedstrijden te winnen en af en toe een reward te krijgen. De realiteit ziet er net iets anders uit. Pakweg Ruud Gullit, een topspeler in Ultimate Team, kost op dit moment 15 miljoen munten. Als je weet dat je 350 munten per gewonnen wedstrijd krijgt, betekent dat dat je 42.000 matchen van een kwartier moet winnen om hem te kunnen kopen. Daarvoor zijn er simpelweg niet genoeg dagen in een jaar – en dan heb je Cristiano Ronaldo en Kevin De Bruyne nog niet in je ploeg. Ultimate Team is er echt wel op gemaakt om spelers te pushen om te betalen. Professionele spelers moeten aan het begin van het seizoen 5000 euro aan loot boxes spenderen, puur om competitief te blijven.’

Want dat is het ding: in FIFA kun je niet rechtstreeks munten kopen, maar enkel loot boxes, de virtuele variant van een pakje Panini-stickers, waarbij je op voorhand niet weet welke spelers erin zitten. De munten verdien je door die spelers vervolgens te verkopen. Een hoogst controversieel systeem, niet enkel bij gamers, maar ook bij kansspelcommissies, die er een verdoken vorm van gokken bij minderjarigen in zien. Verschillende Europese landen hebben al opgeroepen het systeem van loot boxes beter te reguleren. België, een pionierland, ging in 2018 al over tot een verbod. Mocht straks de rest van Europa ons voorbeeld volgen, dan zit FIFA met een probleem.

‘Maar voorlopig is dat dus niet het geval’, zegt El-Kaddouri. ‘In 2020 verdiende FIFA 1,62 miljard dollar aan Ultimate Team alleen, goed voor 29 procent van de inkomsten van EA. Niet EA Sports, maar EA, het vollédige bedrijf. Dat is gigantisch.’

Dat is ook de context waarbinnen je de naamsverandering van FIFA moet zien. De wereldvoetbalbond, niet de minst hebzuchtige onder de sportbonden, heeft die cijfers namelijk ook bekeken vooraleer hij vorig jaar met EA Sports aan tafel ging zitten over de verlenging van zijn licentie. Naar verluidt vroeg FIFA – de bond dus – een miljard dollar voor een periode van vier jaar. Een bedrag dat FIFA – het spel – niet wilde betalen. ‘In hun beginjaren was die licentie inderdaad cruciaal. Maar ondertussen denken ze bij FIFA dat ze zo groot geworden zijn dat ze de naam niet meer nodig hebben, waar ze wellicht gelijk in hebben. Plus: door de licentie moest EA Sports zich de voorbije jaren ook schikken naar de voetbalbond. Was Adidas de sponsor van de bond FIFA, dan moest het meteen ook de sponsor zijn van het spel FIFA. Terwijl ze van pakweg Puma misschien veel meer geld hadden kunnen krijgen. Als EA Sports FC kunnen ze binnenkort hun eigen onderhandelingen voeren met sponsors.’

Waarom er met UFL en Goals twee nieuwe uitdagers bij komen

De wereldwijde voetbalbond heeft, bij monde van voorzitter Gianni Infantino, al aangekondigd dat het in de toekomst zijn eigen voetbalspel wil uitbrengen, in samenwerking met externe ontwikkelaars. Dat betekent dat er straks een FIFA 24 of 25 zou kunnen verschijnen waar EA Sports niets mee te maken heeft.

En dat is niet de enige uitdager. Recent werden nog twee nieuwe voetbalgames aangekondigd, de eerste noemenswaardige sinds het duopolie van FIFA en PES. Ergens in 2023 zou UFL moeten verschijnen, een gratis onlinespel van de Britse ontwikkelaar Strikerz dat zich in de markt zet als ‘fair-to-play’ en onder meer Romelu Lukaku, Kevin De Bruyne en Cristiano Ronaldo wist te strikken als ambassadeurs. Later zou daar nog Goals bij komen, een Zweeds free-to-playspel dat zichzelf ‘gameplay first’ noemt. Toeval is die woordkeuze niet. ‘Zeker Goals mikt heel nadrukkelijk op de online voetbalcommunity, door te benadrukken dat je bij hen niet moet betalen om competitief te zijn.’

Een sneer naar FIFA. Want dat mag dan het meest gespeeld worden, het is niet bepaald populair. Meer zelfs: een flink deel van de FIFA-spelers haat FIFA. Vorig jaar nog werd EA verkozen tot meest gehate bedrijf van Amerika. ‘Criticism of Electronic Arts’ heeft ondertussen zijn eigen lemma op Wikipedia. In het geval van FIFA heeft dat veel te maken met het dubieuze systeem van loot boxes, dat als geldklopperij en oneerlijke competitie worden beschouwd. Ultimate Team wordt verweten ‘pay-to-win’ te zijn: hoe meer je betaalt, hoe beter je ploeg wordt.

‘Zelfs binnen de hardcore FIFA-community van professionele spelers en streamers is er veel haat naar FIFA toe’, zegt El-Kaddouri. ‘Het systeem van loot boxes verstoort de competitie in die mate dat de rest van de e-sportwereld FIFA niet eens serieus neemt. En de gamers hebben het gevoel dat FIFA niet naar hen luistert. Een van de grote ergernissen enkele jaren geleden was bijvoorbeeld de voorzet vanaf de flank: als je de bal eerst opwipte en dan met een volley trapte, had je meer kans om te scoren dan als je een gewone voorzet trapte. Dat hield geen steek, maar FIFA weigerde heel lang om de bug te fixen. Het idee leeft dat FIFA vooral de minder goede gamers aan boord probeert te houden, om er vervolgens geld aan te kunnen verdienen.’

Veel gamers zitten dan ook te wachten op een alternatief. ‘Een paar jaar geleden nog was er veel ophef omdat Kurt Fenech, een van de controversieelste FIFA-spelers, verbannen werd van het spel omdat hij te veel kritiek op FIFA had geuit. Waarna hij PES is beginnen te spelen.’ De hoop van eFootball, UFL en Goals is dat straks velen zijn voorbeeld zullen volgen. ‘Goals heeft Fenech zelfs al aan boord gehaald als ambassadeur en om mee te werken aan de ontwikkeling.’ FIFA mag dan de grootste zijn, door de onvrede van de spelers, de potentieel nieuwe wetgeving omtrent loot boxes en de opmars van free-to-play in de algehele gamewereld zijn er voorzichtige opportuniteiten om dat monopolie aan te vallen. En dus ruikt de concurrentie haar kans.

‘Het voelt als het einde van een tijdperk, ja’, zegt El-Kaddouri. ‘Maar dan vooral voor de ontwikkelaars. Ik stel me de vraag of er voor de gewone gamer veel zal veranderen. Misschien dat sommige spelers straks een ander voetbalspel proberen, maar na een tijdje keren ze toch terug naar FIFA omdat hun vrienden dat spelen. FIFA is zodanig de standaard geworden dat ik me afvraag of een nieuwe naam en nieuwe concurrenten daar nog veel aan kunnen veranderen.’