100 jaar surrealisme in KMSK Brussel: een ode aan zij die de weg toonden

‘Ik zou willen dat we ons niet op het surrealisme zouden beroepen als er iets misgaat in België. Het verdient beter dan dat’, vindt curatrice Francisca Vandepitte. Dat blijkt overduidelijk uit haar tentoonstelling Imagine! in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.

Imagine! 100 jaar internationaal surrealisme in de KMSKB biedt een brede kijk op ­deze ontwrichtende beweging. De tentoonstelling, gemaakt op initiatief van het ­Centre ­Pompidou, is een groots ­opgezet project. Brussel krijgt first pick, naar aanleiding van het Belgische EU-voorzitter­schap, nadien is de expo nog te zien in Parijs, Madrid ­(Fundación Mapfré), ­Hamburg (Kunsthalle) en ten slotte ­Philadelphia (Museum of Art).
Curator Francisca ­Vandepitte, verbonden aan de VUB, gaf een hoofdrol aan ­schilderijen (zo’n 70 procent van de 130 ­getoonde werken) en legt de nadruk op de ­symbolistische wortels van het surrealisme: ‘De link ­tussen beide legt ook bloot hoe we van het ­classicisme naar een breuk zijn gegaan die ­bepalend is ­gebleken voor de kunst­geschiedenis. Dit is een unieke gelegenheid om de nabijheid van die twee ­bewegingen te verkennen. In de ­verschillende zalen ­zetten we werken uit beide ­stromingen op haast ­speelse manier naast elkaar. Je kunt er een spelletje van ­maken, raden wat bij wat hoort.’
De expo is opgedeeld in tien thema’s – ‘De nacht’, ‘Het woud’, ‘Mentale land­schappen’, ‘Droom en nachtmerrie’, ­‘Metamorfosen en ­mythen’… – waarbij ­verschillende technieken, zoals frottage (je maakt een afdruk van een ­object onder bijvoorbeeld een blad papier door te wrijven) en vrije ­associatie, aanschouwelijk gemaakt ­worden. Net zo goed toont Imagine! welke krachten tot de ontdekking van nieuw artistiek terrein hebben geleid.

Dat doet de expo met een grote verscheidenheid van werken, van Fernand ­Khnopff en Max Ernst tot de raadselachtige wezens tegen een apocalyptische achtergrond van de Hongaarse Judit Reigl en de verfijnde dromerig­heid van ­Valentine Hugo. Bij de hoogtepunten hoort ­ongetwijfeld Hans Bellmers Poupée (1935-1936), op het kruispunt van leven en dood. Ook niet te versmaden: La chambre d’amis (1950-1952), waarin Dorothea Tanning de kronkels van het ­onbewuste verkent, en Max Klingers hallucinante etsencyclus ­Paraphrase über den Fund ­eines Handschuhs (1877-1878), die onthult hoe obsessief verlangen kan zijn. En dan is er nog het slotstuk, Jackson Pollocks kosmologische The Moon-Woman Cuts the Circle (1943), een voorbode van zijn dripping, een beeldenstroom die de belofte van artistieke vrijheid van het surrealisme bevestigt.