Waarom de honger van Tim Burton niet gestild is met films alleen

Tim Burton (bijna 60) dankt zijn faam aan films als Edward Scissorhands, Beetlejuice en Alice in Wonderland. Toch leert een bezoek aan de C-mine-expo The World of Tim Burton dat hij in de eerste plaats een creatief manusje-van-alles met een onstilbare honger is.

In New York, Parijs, Tokio, São Paulo en Praag weten ze al dat de verbeeldingswereld van Tim Burton zich niet beperkt tot Johnny Depp met een gekke hoed (Alice in Wonderland), met een Michael Jackson-look (Charlie and the Chocolate Factory) of met scharen in de plaats van handen (Edward Scissorhands). Genk weet dat straks ook. In het cultuurcentrum C-mine is woensdag The World of Tim Burton geopend, een tentoonstelling met meer dan vierhonderd werken van Tim Burton. Droedels op papieren restaurantservetten, vluchtige schetsen, gedetailleerde voorbereidingen voor filmdecors en personages, jeugdtekeningen, foto’s, schilderijen, props en installaties getuigen van een niet te stelpen creativiteit en een ambachtelijkheid die je niet meer met Hollywood associeert.

Burton prutst, schetst, schildert en filmt al zijn hele leven. Hij groeit op in Burbank, een voorpost van LA ‘zonder geschiedenis, zonder cultuur, zonder passie’. Hij voelt zich een outsider en vindt troost in films, monsterfilms op kop. De introverte adolescent schudt zijn gevoel van miskenning en onderdrukking van zich af in tekeningen en zelfgemaakte kortfilms. Hij combineert humor met het groteske en voelt zich aangetrokken tot kermisfiguren, clowns, maskers, narren en het carnavaleske. Dat zal zo blijven. Kijk maar naar Untitled (Clown Series), een olieverfschilderij uit 1993 met een felgekleurde clown die grijnzend een fles vergif vasthoudt.

Op zijn achttiende trekt Burton naar het door Walt Disney opgerichte California Institute of the Arts en in 1979 kan hij meteen aan de slag op de animatieafdeling van het Huis van de Muis. Hij werkt er als animator en storyboard artist aan The Black Cauldron(Taran en de Toverketel) en The Fox and the Hound(Frank en Frey), maar zijn voorstellen worden afgewezen. Met de hulp van twee mensen die wél in zijn talent geloven, maakt hij twee korte animatiefilms met horrorelementen. In het melancholische Vincent gaat een jongetje dat zich vereenzelvigt met horroracteur Vincent Price iets te fel op in het Edgar Allan Poe-verhaal The Raven. Burton overtuigde jeugdidool Price om de verteller te zijn. De Frankenstein-hommage Frankenweenie gaat over een jongetje dat zijn dode hond weer tot leven brengt. Burton zal dat idee in 2012 uitwerken in een gestileerde, lange stop-motionfilm. Vincent en Victor Frankenstein, het jongetje uit Frankenweenie, gaan vooraf aan de personages uit Corpse Bride, Edward Scissorhands en The Nightmare Before Christmas.

De verkeerd begrepen outcast of het sympathieke monster met goede bedoelingen is met ruime voorsprong Burtons favoriete figuur. Zie ook zijn pen-tekening Untitled (The Melancholy Death of Oyster Boy and Other Stories). In 1997 publiceerde Burton het geïllustreerde gedichtenboek The Melancholy Death of Oyster Boy and Other Stories (1997), ietwat ongelukkig vertaald als De zwartgallige dood van Oesterjongen & andere verhalen. Zijn tekeningen moedigen de lezer aan om mee te leven met een legertje vreemde, griezelige wezens die snakken naar wat liefde en warmte maar op een donkere, grappige manier meestal naast het net vissen.

Begin jaren tachtig vindt Disney de kortfilms Vincent en Frankenweenie te morbide en stuurt het Burton de laan uit. Een geluk bij een ongeluk, want zo komt er tijd en ruimte vrij voor de start van zijn unieke carrière als filmregisseur. Pee-wee’s Big Adventure (1985) zal zijn eerste wapenfeit worden, Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children (2016) is zijn recentste.

Films als Beetlejuice, Batman, Mars Attacks!, Big Fish en Sweeney Todd: The Demon Barber of Fleet Street zijn niet in een dag tot stand gekomen. Met het uitdenken en uitwerken van die fantasiewerelden is de veelzijdige creatieveling jarenlang zoet. Uit de geanimeerde stop-motionpoppen, maquettes en vooral de enorme hoeveelheid schetsen op de tentoonstelling valt af te leiden dat Burton dat plezier liever niet uitsluitend overlaat aan zijn trouwe en meestal heel bekwame medewerkers.

Ook al zijn sommige tekeningen zeer kleurrijk en is humor een essentieel ingrediënt, de hang naar het macabere en de voorliefde voor het bizarre en afwijkende springt in het oog. Inspiratie vindt hij in de popcultuur, strips, tekenfilms, kinderliteratuur, monsterfilms uit vervlogen tijden (de horrorcatalogus van Universal Studios) of verre landen (Japan), circusattracties, kitsch, sf-films, expressionistische cinema en de stop-motionmagie van pioniers als Georges Méliès en Ray Harryhausen.

Hoeveel creatief werk zijn films ook vergen, Burtons artistieke honger is er niet mee gestild. Getuige daarvan: Surrounded, een olieverfschilderij uit 1996 met kleurrijke zeemonsters die de aarde omsingelen en wel zin lijken te hebben in een hapje.

Zijn het vissen? Monsters? Mythische wezens? Mensen in een niet-menselijke vorm? Burton maakt graag een amalgaam. Hij is een dokter Frankenstein die liever schildert en tekent dan rotzooit met lijken en blikseminslagen, en zijn verbeelding de vrije loop laat.

Voor het onderdeel Figurative Works: Men, Women, or Creatures? van de tentoonstelling werd gretig geshopt in Burtons privécollectie.

Exclusief voor de expositie in C-mine is Sunflower, dat een polaroid met een zonnebloem op prikkeldraad uitbeeldt. Tussen 1992 en 1999 was Burton in de ban van reusachtige polaroidafdrukken. De foto’s drukken visuele thema’s en motieven uit die ook in zijn films, schetsboeken en schilderijen opduiken. Burton kon er zijn artistieke ei kwijt toen hij tijdens zware draaiperiodes smachtte naar een uitlaatklep. Hij maakte de foto’s in studio’s of op locatie in de woestijn of het binnenland, hergebruikte voorwerpen uit fotoshoots of poppen en props uit The Nightmare Before Christmas en verkende zijn fascinatie voor vakanties, lichaamsmodificaties en all things gothic.

Geen man overboord als u het maar niets vindt. Tim Burton heeft cinema nooit de rug toegekeerd. Het is uitkijken naar zijn remake van de Disney-klassieker Dumbo. Een circus-omgeving, een gepeste zonderling met een bijzonder talent, een parade van roze olifanten: het sluit allemaal perfect aan bij zijn interesses.