Kunst als spiegel van cultuurtoerisme

Daniel Buren creëerde in het Centre Pompidou Metz een kunstwerk ‘in situ’.

Het Centre Pompidou in Metz bestaat één jaar en mocht al 800.000 bezoekers ontvangen. De architectuur van Shigeru Ban is gebaseerd op het motief van een Chinese hoed waaronder drie enorme witte galeries schuilen. Galerie 3 biedt via een indrukwekkend raam een machtig panorama op het fraaie historische centrum van Metz. De Franse kunstenaar Daniel Buren (1938) mocht in deze ruimte van 80 bij 15 meter een kunstwerk ‘in situ’ maken. Dat betekent bij Buren altijd dat hij een kunstwerk bedenkt dat commentaar levert op die ruimte zelf. Het kan dus niet op een andere plaats worden geïnstalleerd.

Buren, een van de belangrijkste kunstenaars van deze tijd, is vooral bekend voor zijn ‘strepen’. Sinds 1966 gebruikt hij witte en gekleurde stroken van exact 8,7 centimeter. Hij ontleende dat motief aan de populaire zonweringen. Het is zijn wapen tegen de subjectieve en lyrische huiskamerkunst. Strepen en kleuren zijn de nulgraad van de kunst en enkel de omringende context bepaalt de definitie en de perceptie van het kunstwerk. Net als Marcel Duchamp met zijn urinoir (in 1917) toonde Buren aan dat alles kunst kan zijn als het maar op de ‘juiste’ plaats staat, zoals in een museum of een galerie.

Echo’s Daniel Buren verdeelde Galerie 3 perfect in twee delen. In het midden werd een enorme spiegelmuur geplaatst die het panorama van Metz weerspiegelt als één reusachtig schilderij. De spiegelmuur wordt omlijst door blauwe transparante strepen van 8,7 centimeter zodat het weerspiegelende panorama letterlijk gekaderd wordt als een gigantische prentkaart.

Buren beaamt met deze interventie wat de plaatselijke politici aan deze Galerie 3 zo fantastisch vonden: een panorama van de stad in al haar glorie. Tegelijk doet dit overweldigende uitzicht de aandacht voor de omringende kunst grotendeels teniet. Daniel Buren toont dat de architectuur hier – zoals zo vaak – de kunst overvleugelt. Toerisme heeft het weer gewonen van de kunst.

In de spiegelende museumzaal raakt de toeschouwer alle oriëntatie kwijt. Daniel Buren veroorzaakt in de context van het instituut ‘museum’ een heuse paradox door het museum als kenniscentrum zelf te laten oplossen tot een oord van illusie waar geen plaats meer is voor referentie, ordelijke kennisoverdracht en inzicht. Deze zaal is als een open en leeg plein geworden waar het heerlijk flaneren is tussen de realiteit en de reflecties van de stad.

Modules

De andere helft van de galerie bestaat uit vijf in elkaar geschoven modules (‘cabanes éclatées’). Ze zijn toegankelijk maar vormen één grote verwarring stichtende ruimte.

De vijf modules zijn aan de buitenkant afgewerkt met spiegelend zwart materiaal en de binnenkant is per module – die achtereenvolgens de vorm aanneemt van een ruit, een vierkant, een driehoek of een cirkel – herkenbaar via de kleuren die Daniel Buren rangschikte volgens de alfabetische volgorde van de eerste letter van de gekozen kleur (bleu, jaune, magenta, rouge, vert). Opnieuw verwijst dit naar de fundamenten van de (schilder)kunst: vorm en kleur.

De vijf modules die in elkaar lopen via doorgangen, langszij gemarkeerd met zwart-witte ‘Buren-strepen’, laten toe de ruimtes op een bewuste manier te ervaren.

Op het einde komt de toeschouwer opnieuw oog in oog met een panorama. Deze keer geen idyllisch stadstafereel maar een wijds uitzicht op de drukke werf van de toekomstige Opera van Metz; het nieuwe prestigeproject van de cultuurhongerige stad.

Controle

Daniel Buren maakt het werk helemaal af met een ’tableau’ in de vorm van een flatscreen waarop beelden in real time te zien zijn van de vijf modules en hun bezoekers.

De beelden lijken van een onopvallende bewakingscamera te komen. Buren ‘bewaakt’ hiermee zijn werk dat zich onderscheidt door transparantie en onpeilbare schoonheid. De tentoonstelling ECHOS, travaux in situ is een meesterlijke artistieke zet van aan kunstenaar die de kunst opnieuw haar kracht en plaats teruggeeft in een spectaculair en oogverblindend museum.

Luk Lambrecht