Herontdek dankzij Albert Marquet de kleur van water

En (her)ontdek in één moeite het oeuvre van Albert Marquet, de Franse meester van de stralendste eenvoud en het subtielste grijs, die eerherstel krijgt in havenstad Le Havre.

Zijn leven lang wordt de Franse schilder Albert Marquet (1875-1947) aangetrokken door het water. Vanaf 1900 schildert hij de Seine in Parijs in alle mogelijke weersomstandigheden. Dat doet hij vanuit zijn kraaiennest, hoog boven de quai des Grands Augustins en daarna de quai Saint-Michel. Hij schildert de Pont-Neuf en de Parijse kaaien in de zon, de mist, de regen en de sneeuw, maar hij is geen impressionist. In tegenstelling tot Monet wil hij niet dat ene moment of die ene lichtinval vastleggen. Evenmin is hij geïnteresseerd in pittoreske details: het Louvre en de Notre-Dame zijn bijna verwaarloosbare, vage volumes op de achtergrond.

Het lijkt of Marquet met zijn grote kleurvlakken en vereenvoudigde vormen de tijd wil stilzetten. Wat niet betekent dat zijn doeken doods zijn: ze tintelen van het leven door de talloze minuscule figuurtjes, de zichtbare borsteltrekken en de warme helderheid van zijn kleuren, zelfs van zijn zo geliefde grijs.

Marquet behoort eigenlijk tot geen enkele stroming, hoewel men hem steeds als een ‘soort fauvist’ heeft bestempeld. Dat geldt eigenlijk alleen voor een handvol vroege werken, die opmerkelijk nerveus en grillig geschilderd zijn. Hij heeft wel vaak met de ‘echte’ fauvisten tentoongesteld, onder andere met zijn vriend voor het leven Henri Matisse, maar Marquet was geen ‘wild beest’, eerder een ‘spinnende huiskat’.

Marquet wordt in 1875 geboren in Bordeaux, ook al een havenstad. Zijn vader is spoorwegbeambte, zijn moeder steunt hem in zijn aspiratie om schilder te worden. Ze trekt – tegen de zin van vader – met Albert naar Parijs, zet er een winkeltje op waarmee ze de kost verdient, zodat zoonlief kan studeren. In de Franse hoofdstad leert Marquet al snel Henri Matisse kennen. Beiden studeren ze bij le grand maître Gustave Moreau. Maar Marquet zal weinig uitrichten met zijn academische bagage. Hij zal zichzelf een autodidact blijven noemen.

Tijdens zijn leven is Marquet een gewilde schilder. Zijn landschappen en marines gaan goed van de hand. Maar na zijn dood in 1947 raakt hij in de vergeethoek, hoewel hij in 2016 nog een ruim overzicht heeft gekregen in het prestigieuze Musée d’Art Moderne in Parijs en zijn schilderijen in de belangrijkste musea ter wereld hangen: het Poesjkinmuseum in Moskou, de Hermitage in Sint-Petersburg, de National Gallery in Washington, het Centre Pompidou in Parijs en de Tate in Londen. Ook het Luikse museum La Boverie bezit een fraai werk van hem, Le quai du Havre uit 1934, dat momenteel in Le Havre schittert op deze expositie gewijd aan Marquets talloze verblijven in Normandië.

Albert Marquet is steeds als een ‘soort fauvist’ bestempeld. Maar hij was geen ‘wild beest’, eerder een ‘spinnende huiskat’.

Hoe komt het dan toch dat hij vergeten is? Marquet is nu eenmaal een schilder die niet meteen opvalt tussen krachtpatsers als Matisse, Picasso en Braque. Even niet opletten en je wandelt hem zo voorbij. Zijn thema’s zijn bijzonder klassiek: marines en havens in noord en zuid – hij schilderde Le Havre, Rouen, Hamburg en Rotterdam maar evengoed Napels en Algiers. Komt daarbij dat hij een modernist is die van de traditie houdt en geen verbrijzelaar van vormen is zoals Picasso. Je vindt ook geen verwarrende kleurexplosies bij hem. Zijn oogstrelende, wat naïef lijkende stadsgezichten moeten het niet van de onmiddellijke herkenbaarheid hebben: sfeer, kleur, licht en vorm zijn voor hem wel essentieel. Zo is hij dan toch weer een echte modernist: niet de correct afgebeelde werkelijkheid primeert – die is weinig meer dan een voorwendsel om te schilderen – maar de compositie zelf legt haar eisen op.

Er zijn nog redenen waarom Marquet tegenwoordig slechts in kleine kring bekend is. Zijn oeuvre vertoont weinig spectaculaire evoluties of breuken. Hij was een zwijgzaam type, geen tafelspringer met grote theorieën. Hij leefde teruggetrokken en verkoos de schaduw en de luwte. Vermoedelijk was dat zijn karakter, maar daarbij hebben twee lichamelijke gebreken zeker een rol gespeeld: hij was erg bijziend, waardoor hij een bril met de bekende confituurpotglazen droeg, en hij had een klompvoet. Zijn bijziendheid zou – zóú – misschien zijn voorliefde voor sterk vereenvoudigde taferelen kunnen verklaren.

Marquet was in alle opzichten een buitenstaander. En niet toevallig hield hij dan ook letterlijk afstand tot zijn onderwerp: hij had een uitzichtpunt, een kraaiennest, nodig vanwaar hij onopgemerkt kon observeren en waardoor veel van zijn schilderijen een vogelperspectief vertonen. Hij schilderde graag vanuit een hotelkamer, enkele verdiepingen hoog, waar ook ter wereld.

Het geliefkoosde water heeft bij hem nooit dezelfde kleur. In Le port de Dieppe (1937) is het water het hoofdpersonage. Het is flets en gelig groen, met hier en daar een donkergroen golfje als accent. Vooraan is er een natgeregende kade waarin enkele passanten subtiel weerspiegeld worden. Die mensjes bestaan uit spaarzame borsteltrekjes zwarte verf. Vanuit hetzelfde raam heeft Marquet iets meer naar rechts gekeken: een gelijknamig schilderij uit hetzelfde jaar toont dezelfde lantaarnpaal. Maar nu is het water helder en blauwig groen. In de verte, boven de heuvels, klaart het op en breekt de zon door de wolken. Vooraan liggen enkele vissersboten vrolijk te dobberen. In een werk van 1927 pakken zich boven de Seine driftig geschilderde onweerswolken samen – het lijkt bijna een Van Gogh – en is er voor de rest vuilbruin onstuimig water te zien, zover het oog reikt.

Een haven kan ook ongegeneerd zomers zijn. Le quai du Havre tintelt van de zon: een geel trammetje werpt zijn schaduw op de kade en gele scheepsschouwen geven prachtige accenten aan dit doek waarin het water van de dokken in het helderste turkoois oplicht.

Veel van zijn schilderijen vertonen een opmerkelijke diepte die je in het tafereel zuigt, een lokkende verte die je op bijna euforische manier doet ademhalen. Marquet biedt onmetelijke ruimte in de twee dimensies van zijn schilderijen.

Een van de sterkste werken komt uit het Centre Pompidou. De beige huizenrij van Le Bassin du Roi (1906) in Le Havre wordt speels weerspiegeld in het water van het dok, dat in kleurrijke arabesken de werkelijkheid verdubbelt.

Dát Le Havre bestaat niet meer. De stad, waar Claude Monet in 1872 zijn iconische doek Impression, soleil levant schilderde, werd in 1944 platgebombardeerd tijdens het offensief van de Geallieerden en daarna heropgebouwd volgens een strak plan van architect Auguste Perret. Het is nu een stad van beton, die sinds de ingrijpende renovaties van begin 2000 weer oplicht en herademt. In het Musée d’Art Moderne André Malraux, dat in 1961 op de zeedijk van Le Havre grotendeels in glas werd opgetrokken, krijgt het daglicht alle speelruimte. Het oeuvre van Albert Marquet komt er even weer thuis.