Door het oog van Ron Mueck, de poppenmeester die nog meewerkte aan Sesamstraat

​Je kijkt je ogen uit tussen de sculpturen van Ron Mueck in Voorlinden. Het technische en psychologische vakmanschap waarmee hij zijn figuren neerzet, laten je voelen als Alice in Wonderland. Want krimpt de wereld nu, of dijt hij uit?

Een vrouw van ergens in de dertig, met een grijze mantel, boodschappentassen in beide handen en een baby op haar borst, staat wezenloos voor zich uit te staren in een witte zaal. Het is bijna alsof ze leeft, en op een sokkel is gezet op een moment dat ze diep aan het nadenken is.

Wat meteen opvalt aan Woman with Shopping, zoals Ron Muecks bevreemdende werk heet, is niet alleen de schaal, want de vrouw is hooguit een meter tien groot. Het is vooral de nauwkeurigheid waarmee elk detail is vastgelegd die intrigeert én intimideert.

Haar gezicht toont tekenen van vermoeidheid en concentratie, terwijl de texturen van haar kleding en de voorwerpen die ze torst een levendig realisme uitstralen. De tassen, gemaakt van glimmend plastic, hangen zwaar aan haar armen, wat de fysieke lasten van het dagelijkse leven benadrukt. Alsof die zo zwaar op haar wegen dat ze haar hebben doen krimpen.

Woman with Shopping – klein van gestalte, maar monumentaal qua présence – is een van de vijftien sculpturen die deel uitmaken van de retrospectieve die Museum Voorlinden, even buiten Den Haag, wijdt aan het werk van Mueck, dat voornamelijk uit siliconen, glasvezel, hars, acrylverf en licht ontvlambare fantasie bestaat. Dat lijkt een beperkt aantal, maar toch is het de grootste solo van de wereldvermaarde, in Australië geboren kunstenaar tot nu toe, aangezien er nu eenmaal zo veel arbeid en ambacht in zijn duizelingwekkend gedetailleerde beelden sluipt dat zijn ganse oeuvre amper 48 werken telt.

Dat geringe aantal heeft ook te maken met zijn late roeping, want Mueck – 66 inmiddels – begon zijn carrière als beeldend kunstenaar pas midden jaren negentig. Daarvoor was hij aan de slag in de wereld van poppenmakerij en special effects voor televisie en film. Hij werkte onder andere aan Sesamstraat en films zoals Labyrinth (1986) van Jim Henson, de geestelijke vader van de Muppets. Begin jaren negentig vestigde hij zich voorgoed in Groot-Brittannië – hij woont sinds enkele jaren op Isle of Wight, voor de zuidkust van Engeland – en begon hij zich steeds meer te richten op de beeldende kunst, waarbij hij zijn metier als poppenmaker nog verder verfijnde.

Zijn schoonmoeder, de Portugese schilderes Paula Rego, speelde een belangrijke rol als mentor en inspirator van zijn carrièreswitch. Voor de triviafetisjisten onder u: je kunt de notoir mediaschuwe Mueck – die zelden of nooit interviews geeft – spotten in Rego’s suggestieve schilderij Geppetto Washing Pinocchio (1988), waarin hij wordt afgebeeld als een onopvallende poppenmaker die zijn – ahum – Pinocchio aan het opboenen is.

○○○

Minder onopvallend – door hun akelige realisme, hun intieme kwetsbaarheid en hun unheimliche spel met schaalvergroting of -verkleining – zijn de sculpturen die Mueck creëert. Gelukkig maar. De expo in Voorlinden opent met Ghost, een beeld van een slungelig, ruim twee meter groot pubermeisje in badpak, met eindeloos lange benen. Te lange. Het is een van Muecks vroegste werken – uit 1998 – en komt over van Tate Modern te Londen, maar zo te zien tegen haar zin. Het is alsof je haar onwennigheid en schroom fysiek kunt voelen, zeker door de manier waarop ze tegen de muur leunt en van je wegkijkt.

Enkele zalen verderop merk je dezelfde malaise bij Wild Man (2005), een indrukwekkende sculptuur van een naakte man op een stoel, met haar over zijn ganse lijf. Is de reus bang van jou, of ben jij bang van hem, aangezien hij je zo kan opvreten? Feit is dat hij een intense, bijna wilde uitstraling heeft, benadrukt door zijn opengesperde ogen en zijn mond. Zijn rusteloze expressie roept primaire rauwheid op, wat ook in zijn geval een bevreemdend contrast oplevert met de hypergedetailleerde uitwerking van zijn haren, spieren en huid. Het is alsof je in een victoriaanse freakshow bent beland en je je bijna fysiek geconfronteerd voelt met een echte wildeman, aangezien Mueck nu eenmaal de gave heeft om zijn beelden een getormenteerde ziel in te blazen en wezenlijke dingen te zeggen over het menselijke beestje. Extra small én XXL.

Geen wonder dus dat Muecks werk vaak tot het hyperrealisme wordt gerekend, al vindt hij die vergelijking oppervlakkig. Niet zonder reden. Waar pioniers als Duane Hanson en George Segal zich in de sixties en seventies vaak richtten op het alledaagse leven met een soms cynische of politieke ondertoon, kiest Mueck voor een meer introspectieve benadering. Zijn werken gaan verder dan alleen het vastleggen van de fysieke realiteit. Ze brengen ook de innerlijke wereld tot leven. Voor Mueck gaat het om het capteren van de menselijke conditie, wat zijn werk een existentiële en universele lading geeft. Hoe populair het ook is, en hoe graag mensen – echte dan – ook een selfie nemen met zijn bijna zeven meter lange vrouw die met een mijmerende blik in bed ligt (In Bed, 2005). Of met zijn Couple under an Umbrella, een ouder echtpaar onder een kleurrijke parasol. Alsof ze zo van het nabijgelegen strand van Scheveningen werden geplukt. En uitvergroot tot reuzen.

Dat laatste werk is trouwens een van de topattracties van de hedendaagse kunstcollectie van Museum Voorlinden, waar ook Ellsworth Kelly, Yayoi Kusama, Maurizio Cattelan en consorten thuis zijn. Het koppel ligt er al te zonnebaden sinds 2013, wat de innige relatie tussen het museum en Mueck verklaart en duidelijk maakt waarom het erin slaagde om een derde van zijn oeuvre te verzamelen.

De expo omspant zijn hele carrière als kunstenaar, en toont ook recenter werk. Daarin stapt Mueck steeds verder af van het ‘hyperrealisme’, als je het zo al mag noemen, en kiest hij voor een gestileerder stijl, met minder details en nieuwe materialen. Bovendien focust hij niet langer op eenzame, menselijke figuren, maar op installaties die uit verschillende beelden bestaan die in een weloverwogen, dynamische opstelling tegenover elkaar worden geplaatst.

Zijn solo begint buiten op het prachtige landgoed van Voorlinden met Dead Weight (2021), een schedel van liefst een ton zwaar en zijn eerste werk uit gietijzer. Binnen is er de zaalvullende installatie Mass (2016-17), waarin je je een weg baant door een ‘memento mori’-landschap van honderd schedels van elk één bij één meter. Als je daar al raakt tenminste, want in de zaal ervoor staan drie gitzwarte honden (En garde, 2023) je op te wachten. Zijn ze klaar om je nieuwsgierig te besnuffelen? Of willen ze je net venijnig bijten? Het zijn werken waarin thema’s als dood, destructie, verval en vergankelijkheid een prominentere rol spelen dan ooit, al heeft Mueck die thema’s eigenlijk altijd al verkend. Ook met zijn Big Baby, zijn reusachtige wildeman en zelfs met zijn Woman with Shopping, die vrouw die ondanks haar doodgewone looks – alsof je haar net nog voorbij zag dolen op straat – een diep en desoriënterend gevoel van eenzaamheid uitstraalt.