50 jaar ‘A Bigger Splash’: hoe ver reikt de invloed van David Hockneys bekendste werk?

Rond deze tijd, maar dan vijftig jaar geleden, begon schilder David Hockney aan zijn bekendste werk: A Bigger Splash, het sluitstuk van een serie die een jaar eerder A Little Splash en The Splash voortbracht. Naar aanleiding van die verjaardag: hoeveel spatjes Hockney zijn er terug te vinden in de fotografie, film en muziek?

Terwijl David Hockney (79) er met zijn overzichtstentoonstelling in het Tate Britain nog tot 29 mei voor zorgt dat Londen dezer dagen meer wachtrij dan stad is, dompelen wij ons onder in de reikwijdte van zijn bekendste, vijftig jaar oude meesterwerk: A Bigger Splash, een werk over de evidentie van het afwezige dat over de disciplines heen zijn invloed heeft gehad. Drie hedendaagse voorbeelden.

• ‘Swimming Pools’ van fotografe Marieke van der Velden (2014)

Hockneys fascinatie voor zwembaden kwam er toen hij toevallig foto’s over de opbouw ervan in een handleiding zag. Voor de achtergrond van A Bigger Splash inspireerde hij zich op een tekening van Californische gebouwen die hij een tijd daarvoor voltooid had.

Meer nog dan haar omgeving, verbaasde fotografe Marieke van der Velden vooral zichzelf toen ze in 2014 Swimming Pools afwerkte. Voor die welbewuste serie bracht Van der Velden, in opdracht van persagentschappen en non-profitorganisaties, onder meer aids, kindersterfte en landmijnslachtoffers in beeld. De thematische uitbreiding kwam er in 2009, na een foto van de dreigende lucht in Ouagadougou. Op de voorgrond prijkte een zwembad, wat haar aan het denken zette.

‘Wow, dit is zo mooi. Ik zag deze schilderijen nooit eerder. Ze voelen zo licht en vredevol aan’, aldus de fotografe, toen ze kennismaakte met Hockneys schilderij. Ondanks de parallelle protagonist, hebben haar foto’s een geheel andere vibe dan het werk van de Britse kunstenaar. Waar Hockney zweert bij zonovergoten momentopnames zoals die ene iconische in A Bigger Splash, is in Swimming Pools de meteorologische variatie net opmerkelijk. Timing speelt daardoor bij beide kunstenaars een ontzettend belangrijke rol.

Ook Hockney is, behalve een begaafd schilder die daarbij de moderne technologie niet uit de weg gaat – in 2011 maakte hij schilderijen op een iPad -, eveneens een fotograaf. Bekend zijn onder andere zijn ‘joiners’, waarin hij verschillende polaroids samenbrengt tot één gefragmenteerd geheel.

• The Neon Demon van regisseur Nicolas Winding Refn (2016)

Ook al haat je de jongste film van Nicolas Winding Refn (bekend van o.a. Drive en Only God Forgives), je kan niet ontkennen dat het om een visueel meesterwerkje gaat. Waar Hockney een volmaakte momentopname van de Golden State in beeld brengt (met bijbehorende zon, helderblauwe lucht en palmbomen), perverteert Winding Refn die Californiaanse gloed in zijn beklijvende film. Toch mag de film van de Deense regisseur niet loodrecht tegenover Hockneys schilderij geplaatst worden. Ze liggen eerder in elkaars verlengde: dim het (levensnoodzakelijke) licht in A Bigger Splash en we komen terecht in de plastische, contradictoire wereld van Winding Refn.

En er zijn meer regisseurs die een kwakje mosterd bij David Hockneys A Bigger Splash haalden. In 2015 beriep de Italiaanse regisseur Luca Guadagnino zich op de titel van dat meesterwerk voor zijn reprise van Jacques Deray’s La Piscine (1969). Nationale trots Matthias Schoenaerts liet de erotische spanning er samen met Tilda Swinton, Ralph Fiennes en Dakota Johnson hoog oplaaien – wat de occasionele verkoelende duik onontbeerlijk maakt.

Op het eerste gezicht lijkt de verwijzing niet verder te gaan dan de aanwezigheid van het glinsterende zwembad. En toch wil Guadagnino in zijn film het mysterie dat in Hockneys schilderij verankerd zit reproduceren: het enigma dat in de identiteit van de afwezige schuilt, alsook de seksuele spanning die dat raadsel in zich draagt. Hij kent die erotiek een diepere laag toe, voor de regisseur staat de plons voor Hockneys eigen lust en seksualiteit. ‘De plons an sich zorgt voor een momentane breuk in de werkelijkheid; je weet niet wat eraan voorafging noch wat erop zal volgen. Het heeft veel te maken met de kinetische energie die voortkomt uit de seksuele daad.’

• The English Riviera van Metronomy (2011)

Net als Hockney, is Metronomy van Britse bodem. Ook al veranderde de band van koers op hun meest recente albums (waarop het meer richting late psych en vroege glampop/rock ging), The English Riviera (2011) ademt sunset funk. Het album is een bundeling van rêverieën met serene vocals en een meticuleuze studio-afwerking. Nummers als The Look en The Bay kunnen je met hun sweet synthesizers gemakkelijk naar de rand van het zwembad uit Hockneys schilderij transporteren. En Loving Arm lijkt met zijn hypnotiserende laid-back vibe, wel onder water opgenomen te zijn.

Zowel Hockney als Metronomy lieten hun inspiratie opwellen in zondoordrongen badsteden. Dat was trouwens niet de eerste keer voor de Britse band, wier tweede album Nights Out de stranden van Californië evoceert. De associatie gaat echter verder dan dat: afgaande op het cover art van The English Riviera , kan men de strakke lijnen, de palmboom en de kenmerkende fotorand met wat goede wil als een knipoog naar Hockneys werk opvatten.

Een naam die het verband tussen de band en de schilder kan verduidelijken is John Gorham. Deze grafische ontwerper schuwde alles wat met computers te maken had, wat zijn gapende virtuele afwezigheid (deels) verklaart. Hij ontwierp in 1982 het typerende palmboomlogo voor de toeristische dienst van The English Riviera (de naam die gegeven wordt aan de Engelse badsteden Torquay, Paignton, Brixham, Cockington en Babbacombe, nvdr). De samenwerking zou twintig jaar, tot aan de dood van Gorham, standhouden. Het logo van de grafisch ontwerper, wiens invloed niet te onderschatten is, inspireerde de hoes van Metronomy’s album duidelijk en zette de toon voor andere affiches van The English Riviera. Zoals die uit 1995, die op een nog explicietere manier naar A Bigger Splash verwijst.

De link met muziek is ook aanwezig in Hockneys biografie. Naast schilder, lithograaf en fotograaf is Hockney ook decorontwerper. Zo zorgde hij voor stage sets voor ballet- en operavoorstellingen in, onder meer, het gerenommeerde La Scala. Voor zijn decorontwerpen beroept hij zich op een verrassend natuurlijke stimulans: synesthesie. De Britse schilder is geboren met deze zeldzame neurologische eigenschap die de vermenging van zintuigen inhoudt. Bij het creëren van zijn sets gaat hij aan de slag met de synestethische kleuren die hij ziet in respons op muzikale stimuli. Ook al laat hij zich niet door synesthesie leiden in zijn schilderijen en tekeningen, muzikaliteit is, samen met zijn felle kleurgebruik, essentieel voor die typerende jeugdigheid in zijn stijl.