Waarom u nooit meer boeken hoeft te lezen

We kennen het moment allemaal: op dat bewuste examen Nederlands kregen we een vraag over het boek waarvan we besloten hadden het niet te lezen. We werden knalrood en verzonnen er op los. Hadden we maar vroeger geweten dat we niet fout waren. Een pleidooi voor niet lezen, en waarom dat best oké is.

U kreeg van uw kersverse lief een boek voor Valentijn dat u eigenlijk helemaal niet wilde of wilt als voorzitter van de gemeentelijke leesclub niet toegeven dat u de tijd nog niet vond om boeksensatie ‘Het smelt’ van Lize Spit te lezen. Twee voorbeelden van situaties die duidelijk in de categorie first world problems vallen. En toch: vroeg of laat zullen deze ongelukkige mensen gevraagd worden naar hun mening over het bewuste werk. En daar staat u dan. Ontredderd.

Gelukkig bestaat er voor elk probleem een oplossing. En biedt Google geen raad, dan doen we het op de ouderwetse manier: we lezen een boek. En nu boft u even dat wij dat voor u hebben gedaan. In ‘Hoe te praten over boeken die je niet hebt gelezen’, legt Pierre Bayard (een literatuurprofessor nota bene) uit dat je niet per se een boek gelezen moet hebben om erover te kunnen praten. Een pleidooi voor niet lezen, en waarom dat best oké is.

Houdt uw klep

Bayard begon aan zijn essay net omdat hij literatuurdocent is. Al meermaals was het voorgevallen dat hij verwacht werd uitleg te geven bij boeken die hij niet gelezen had. En dus gaf hij uitleg, een vaardigheid die hij zichzelf aanleerde doorheen de jaren.

De professor stelt dat er drie ‘verplichtingen’ bestaan in deze maatschappij op vlak van lezen. Om te beginnen de verplichting tot lezen (niet-lezers worden gauw als minder slim aanzien), vervolgens de verplichting om alles te lezen (doorbladeren volstaat niet) en tenslotte de verplichting om pas te mogen praten over boeken als je ze effectief gelezen hebt (zo niet houdt u best gewoon uw klep).

Omdat literatuur bijna als heilig wordt beschouwd, wordt er juist zoveel gelogen over ‘gelezen boeken’. ‘Ik ken in het persoonlijke leven weinig gebieden, met uitzondering van geld en seksualiteit, waarop het zo moeilijk is betrouwbare informatie te krijgen als op het vlak van boeken’, vertelt Bayard bijgevolg in zijn boek. ‘Liegen tegen anderen, maar ook, en dat waarschijnlijk allereerst, liegen tegen jezelf: zo moeilijk is het soms te bekennen dat je een boek dat in de kringen waarin je verkeert van het grootste belang wordt geacht, niet hebt gelezen.’

Bekijk het eens zo: het percentage van de boeken dat u leest in uw leven valt compleet in het niets tegenover alle gepubliceerde werken. Cijfermatig gezien wordt het dan wel heel moeilijk om bij elk gesprek je mening pas te mogen verkondigen als u het boek in kwestie gelezen hebt. ‘Hoewel studenten tijdens hun schooltijd worden ingewijd in de kunst van het lezen, komt die van het vertellen over niet-gelezen boeken vreemd genoeg niet op de lesroosters voor. Hoe kun je je dan verbazen over hun ontreddering wanneer ze tijdens een examen een vraag krijgen over een boek dat ze niet ‘kennen’ en ze niet in staat blijken woorden te vinden om toch iets te zeggen?’

Schepper

Allereerst geeft de schrijver aan dat het belangrijk is je niet te schamen. Nadien kan je overgaan op actie: je kan in principe steeds je mening opdringen omdat teksten geen vast voorwerp zijn en voor eigen interpretatie vatbaar. Een andere oplossing die Bayard aanreikt, is boeken verzinnen of praten over jezelf. Zelf schepper worden. ‘Want praten over niet-gelezen boeken is een heuse scheppende bezigheid.’

Overigens dekt de benoeming gelezen/niet-gelezen gewoonweg niet de hele lading: je kan alles weten van een boek dat je zelfs nog nooit hebt vastgehad en alles vergeten zijn van dat ene boek dat je vier jaar geleden gelezen hebt. ‘Er bestaat dus geen enkele reden, op voorwaarde dat je er de moed toe hebt, om niet openlijk te zeggen dat je dit of dat boek niet gelezen hebt of om je ervan te onthouden je erover uit te spreken’, kunnen we met Bayards woorden besluiten.

Hij geeft geen handleiding met klinkklare oplossingen om te praten over boeken die u niet hebt gelezen. Ook al vond u misschien meer gemoedsrust, wordt het dus roeien met de riemen die u hebt. Een ferm staaltje blufpoker, dat wensen we u toe met uw lief of de gemeentelijke leesclub.

Of we het boek niet gewoon doorbladerd hebben vooraleer we dit schreven? Uiteraard niet.

(We hebben nooit beweerd dat we moedig waren.)

Jorik Leemans