Vernuftig beschrijft Ian McEwan in ‘Lessen’ de dilemma’s die een mens doorheen de jaren voor de kiezen krijgt

Kind of kunst? Talent of vrijheid? In Lessen schotelt klasbak Ian McEwan u enkele dilemma’s voor.

Een briefje op zijn hoofdkussen: ‘Doe geen pogingen me te vinden. Ik red me wel. Het is jouw schuld niet.’ Daar moet Roland Baines het mee stellen. Zijn vrouw Alissa is spoorloos verdwenen en heeft hem achtergelaten met hun baby Lawrence. Er zullen nog een paar ansichtkaarten volgen – ‘Het moederschap is niks voor mij’ – en daarna stilte. In 1986, in internetloze tijden, kunnen mensen nog in rook opgaan. Roland hoopt dat de politie hem kan helpen, maar die beschouwt hém als een verdachte. Een brigadier vat zijn argwanende levensvisie bondig samen: ‘Waar mensen zijn, zijn plaatsen delict.’

Murw geslagen spartelt Roland zich door de eerste eenzame weken. Tijdens zijn slapeloze nachten denkt hij terug aan zijn kostschooljaren en aan die ene pianolerares die haar leerlingen veel meer bijbracht dan vingerzetting. Vrouwen waren altijd al een probleem in zijn leven. Dat en zijn hang naar vrijheid. Met zijn talent had hij concertpianist kunnen worden, en volgens zijn leraar Engels school er een dichter in zijn ziel, maar Roland verkoos het vrije leven, gaf zijn studie op en ging reizen. Maar nu zit hij vast, verankerd in het burgerlijke bestaan, met een baby op schoot, en met de dreiging van een radioactieve wolk die vanuit Tsjernobyl langzaam richting Londen waait.

Centrale zin: Een Derde Wereldoorlog zou het heelal niks uitmaken.

De jaren glijden voorbij. Lawrence groeit op met een sprookjesmama – ‘Ze is een lange reis aan het maken’ – en Roland houdt het hoofd boven water door rijmpjes te verzinnen die op wenskaarten gedrukt worden. In een naburig hotel speelt hij in het weekend piano, muzak ter vertier van de gasten. Hij heeft zijn talent laten verwelken, iets wat Alissa weigerde te doen, en jaren later zal ze wereldberoemd worden. De vraag is: wie van beiden heeft de beste keuze gemaakt?

De Britse schrijver Ian McEwan hoeft niks meer te bewijzen. Romans als Amsterdam en Boetekleed zijn hedendaagse klassiekers, en in Lessen toont hij nog maar eens zijn kunde. Met erbarmen beschrijft hij het leven van Roland, van elfjarige scholier tot bejaarde opa, en de dilemma’s die een mens doorheen de jaren voor de kiezen krijgt. Vernuftig verweeft hij de wereldgeschiedenis door dat verhaal: van Wereldoorlog II tot de Val van de Berlijnse Muur, van de Cubacrisis tot 9/11: McEwan toont telkens hoe grote feiten kleine mensenlevens kunnen beïnvloeden.

Daarnaast behandelt hij nog eens heikele thema’s. Mag een vrouw haar kind verlaten om alsnog haar talent te benutten? Mag een man dat doen? En mag een volwassen vrouw een tiener beminnen? McEwan beschrijft die morele dilemma’s in grijstinten en laat het oordeel aan de lezer over. Mocht de rechtbank literaire argumenten aanvaarden, dan pleiten die alvast in het voordeel van McEwan: Lessen is een toonbeeld van voldragen talent.